زمانی که در 5 ژوئن 2017 در اقدامی هماهنگ، چهار کشور عربی به رهبری عربستان تمامی روابط خود را با قطر قطع کردند، کمتر کسی می توانست پیش بینی کند این بحران به تنشی دامنه دار و طونی مدت تبدیل شود. بحران حاشیه خلیج فارس یک ساله شد و این کشورها نه تنها همچنان از رسیدن به راه حلی برای برون رفت از این بحران ناتوان بوده اند بلکه هر روز نیز دامنه این بحران و خصومت قطر با چهار کشور تحریم کننده آن عمق بیشتری پیدا کرده است. در آخرین مورد از تنش آفرینی ها، عربستان از خواب و پروژه جدید خود برای منزوی سازی هرچه بیشتر قطر پرده برداشت. "پروژه بزرگ سلوی" ایده جدید ریاض برای تبدیل قطر به جزیره و انقطاع آن از شبه جزیره عربستان است. با احداث این کانال دریایی، پیوستگی ارضی و سرزمینی قطر با عربستان از بین خواهد رفت؛ اما چرا عربستان و محور تحت حمایت او، برخلاف تلاش های دیپلماتیک و میانجیگری برای پایان دادن به این بحران، همچنان بر منزوی سازی و تداوم اختلافات با قطر تلاش می کند؟ و پروژه بزرگ سلوی در این بین چه اهمیتی برای راهبرد عربستان و سیاست های درهای بسته به روی قطر خواهد داشت؟

دلایل دلخوری ریاض از قطر

اگرچه چهار کشور عربی، قطر را متهم به حمایت از تروریسم و همکاری با ایران می کنند اما اگر به تحلیل مواضع و راهبردهای این کشورها به ویژه عربستان در قبال قطر نگاهی بیندازیم، به آسانی می توان به دو دلیل عمده این دشمنی ها پی برد. چند روز پیش از بروز بحران قطر، عربستان میزبان سفر پرهزینه رئیس جمهور آمریکا بود. در اواخر ماه می دونالد ترامپ در اولین سفر خارجی خود به ریاض سفر کرد و در آنجا ائتلافی به رهبری عربستان و با حمایت مستقیم آمریکا برای مهار ایران در منطقه تشکیل شد. ائتلافی که ریاض بر آن بود از طریق آن شکست های پی در پی خود در منطقه از ایران را جبران سازد. هنوز جوهر این توافق اولیه خشک نشده بود که قطر زبان به اعتراض گشود و عربستان و برخی از کشورهای متحد آن را به بحران آفرینی و ایران هراسی بی اساس متهم کرد. ائتلافی که عربستان با صرف صدها میلیارد دلار تشکیل داده بود در آستانه نابودی قرار گرفت و عربستان خشمگین، قطر را به "اسب تروای ایران" در جهان عرب متهم کرد و ادعا کرد این سیاست قطر راهبرد کلان عربستان برای آینده منطقه را نشانه گرفته بنابراین ریاض به هیچ عنوان حاضر به پذیرش سیاست دوحه نخواهد بود. این در حالی است که ائتلاف عربی تنها نقطه استراتژیک تضاد دوحه با ریاض را تشکیل نمی دهد. اگر چه قطر به لحاظ تاریخی در محور کشورهای با ایدئولوژی وهابی قرار دارد اما این کشور در سال های گذشته و با روی کار آمدن امیر جدید این کشور "تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی" با چرخشی نرم به سمت و سوی خوانش اخوان المسلمینی از اسلام روی آورده است. اخوان المسلمین در جهان عرب و کشورهای سنی مذهب مهمترین و اصلی ترین رقیب ایدئولوژی تحت حمایت عربستان است و جذابیت های آن باعث شده تا ایدئولوژی وهابی عربستان به رغم صرف دلارهای فراوان در مقابل آن از نفوذ و جذابیت چندانی برخوردار نباشد. گذار قطر و حمایت آن از اخوان المسلین ضربه دوم و سهمگین قطر به سیاست های جاه طلبانه عربستان برای کنترل و رهبری جهان اسلام بود. این دو موضوع باعث شدند تا عربستان، قطر را به عنوان مهمترین چالش در منطقه و در مقابل سیاست خود قلمداد کند. بنابراین سیاست حذف و یا تضعیف قطر به اولویت اولیه ریاض و برخی از کشورهایی تبدیل شد که از سیاست های دوحه دل خوشی نداشتند.

و اما کانال سلوی

با شروع بحران، تلاش های دیپلماتیک بسیاری برای نزدیک سازی این کشورها و پایان اختلافات صورت گرفت. امیر کویت، پادشاه اردن و تلاش های فرامنطقه ای، هربار تا آستانه ایجاد توافقی جدید پیش رفتند اما تاکید قطر برعدم عقب نشینی از سیاست های خود در خاورمیانه و قرار نگرفتن در مدار راهبردی-ایدئولوژیک سعودی ها باعث مایوس شدن عربستان و متحدینش و در نتیجه عدم حصول توافق شد. با یک ساله شدن بحران، عربستان به این نتیجه رسیده است که قطر براساس مفاد مورد درخواست آنان حاضر به پذیرش صلح و پایان دادن به تخاصم موجود نیست، بنابراین فاز جدید تحریم و منزوی سازی این کشور کوچک را درپیش گرفته اند. پروژه سلوی یا انقطاع قطر از شبه جزیره عربستان و تبدیل آن به جزیره قطر یکی از مهمترین پروژه های آنان در این راستا است. با اجرای این طرح کلان ژئوپلتیکی که بسیاری آن را یک پروژه خیالی نیز قلمداد می کنند، تنگنای جغرافیایی قطر، ابعاد جدیدی به خود خواهد گرفت. این کانال دریایی از منطقه سلوی تا خور العدید در امتداد ساحل شرقی عربستان و نزدیک به مرزهای زمینی با قطر که طول آن به 60 کیلومتر می‌رسد، اجرا خواهد شد. قرار است عرض کانال 200 متر و طول آن 60 کیلومتر و عمق اش نیز 15 تا 20 متر باشد. کارشناسان ژئوپلتیک می‌گویند، احداث پایگاه نظامی عربستان در حد فاصل پروژه کانال آبی سلوی و مرزهای قطر باعث می‌شود که عربستان به یک محدوده استراتژیک در جزیره سلوی دست یابد. این بدان معناست که قطر پس از این پروژه حتی یک جزیره مستقل مانند بحرین نخواهد بود بلکه بیشتر بخشی از جزیره سلوا است که عربستان به واسطه پایگاه نظامی‌اش در آن شریک می‌شود. هنوز معلوم نیست که آیا عربستان و متحدانش واقعا برای اجرای کامل این پروژه تلاش خواهند کرد یا خیر اما اقدامات هفته های گذشته آنان برای شروع مقدمات این پروژه نشانگر شروع دور جدیدی از رقابت ها و اختلافات در حاشیه جنوبی خلیج فارس و آغار فاز جدید منزوی سازی زمینی قطر است.