اردبیل، شهری کهن و دیار مقدس شیخ صفی‌الدین اردبیلی، از دیرباز خاستگاه عشق عمیق و بی‌کران به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) بوده است. در میان شهرهای ایران اسلامی، اردبیل به واسطه برگزاری مراسم عزاداری حسینی با شکوهی بی‌نظیر و آدابی خاص که ریشه در قرون متمادی دارد، جایگاه ویژه‌ای یافته است. به حق می‌توان این شهر را "پایتخت شور حسینی" و "دارالارشاد" نامید، جایی که حماسه عاشورا نه تنها واقعه‌ای تاریخی و درسی آموزنده، بلکه جریانی سیال و زنده است که در رگ‌های مردم این دیار پاک‌نهاد جاری است و هر ساله با فرارسیدن ماه محرم، شور و شعور حسینی به اوج خود می‌رسد و آسمان اردبیل را از عطر حسینی آکنده می‌سازد.
تاریخچه عزاداری در اردبیل به قرون متمادی پیش از دوران صفویه بازمی‌گردد. اما با روی کار آمدن سلسله صفوی و رسمیت یافتن مذهب شیعه اثنی عشری در ایران، مراسم عزاداری در این منطقه شکلی منسجم‌تر، آیینی‌تر و سازمان‌یافته‌تر به خود گرفت. خاندان صفوی، که خود از سادات و مریدان ائمه اطهار (ع) بودند و ریشه در همین دیار داشتند، به ترویج و گسترش این آیین‌های معنوی کمک شایانی کردند. به همین دلیل، ارادت به امام حسین (ع) و برگزاری باشکوه مراسم عزاداری به بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی و دینی مردم اردبیل تبدیل شد. از آن زمان تاکنون، سینه به سینه و نسل به نسل، سنت‌های عزاداری حسینی در اردبیل حفظ شده و با افزودن نوآوری‌ها و جلوه‌هایی تازه، هر ساله شکوه بیشتری می‌یابد.
مراسم عزاداری در اردبیل با آداب و رسوم منحصر به فردی همراه است که هر یک خود نمادی از ارادت بی‌شائبه، دلدادگی عمیق و وفاداری دیرینه مردم این خطه به اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش در دشت کربلاست. این مراسم نه تنها تجلی غم و اندوه است، بلکه نمایشگاهی از شور حسینی، معرفت دینی و همبستگی اجتماعی محسوب می‌شود.
آئین طشت‌گذاری
یکی از کهن‌ترین و پرشکوه‌ترین مراسم عزاداری در اردبیل، "طشت‌گذاری" است که در روز ۲۷ ذی‌الحجه (سه روز مانده به آغاز محرم) برگزار می‌شود. در این مراسم معنوی، طشت‌هایی مملو از آب، با احترام و آداب خاص، وارد مساجد، حسینیه‌ها و تکایا می‌شوند و در جایگاه‌های از پیش تعیین شده قرار می‌گیرند. این طشت‌ها نمادی از رود فرات و اشاره به لب‌تشنگی و مظلومیت امام حسین (ع) و یارانش در صحرای کربلا هستند. عزاداران با دست زدن به آب و نذر و نیاز، آغاز محرمی دیگر را اعلام می‌کنند و خود را برای ورود به ماه حزن و ماتم آماده می‌سازند. این مراسم، فضایی سرشار از معنویت و انتظار خلق می‌کند و مردم را از همان روزهای پایانی ذی‌الحجه وارد حال و هوای محرم می‌سازد. نوای "یا ابوالفضل العباس (ع)" در فضای مساجد طنین‌انداز می‌شود و همگان برای درک مصائب اهل بیت (ع) آماده می‌شوند.
عزاداری محلات ششگانه
اتحادی به رنگ ماتم اردبیل به شش محله اصلی و تاریخی خود شهره است: عالی‌قاپو، پیرعبدالملک، سرچشمه، اوچدکان، گازران و تازه‌میدان. در طول ماه محرم، به خصوص در ایام تاسوعا و عاشورا، هر یک از این محلات با دسته‌های منظم و باشکوه خود به عزاداری می‌پردازند. هر محله دارای هیئت‌ها و تکیه‌های خاص خود است که با آداب و رسوم ویژه و نظم مثال‌زدنی، به زنجیرزنی، سینه‌زنی و نوحه‌خوانی می‌پردازند. این دسته‌ها در خیابان‌ها و میادین اصلی شهر به حرکت درمی‌آیند و با نوای "حسین مظلوم" و "لبیک یا حسین"، فضای شهر را پر از عطر ماتم و شور حسینی می‌کنند. نوعی رقابت معنوی در نمایش ارادت به امام حسین (ع) در میان این محلات وجود دارد که در نهایت به افزایش شکوه و کیفیت مراسم می‌انجامد و فضای شهر را سرشار از ارادت حسینی می‌سازد. این اتحاد و همبستگی در عزاداری، نمادی از وحدت مردم اردبیل در زیر پرچم عزای حسینی است.
شبیه‌خوانی و تعزیه
بازآفرینی حماسه کربلا هنرشبیه‌خوانی (تعزیه) در اردبیل جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد و یکی از روش‌های اصلی انتقال پیام عاشورا به نسل‌های مختلف است. گروه‌های تعزیه‌خوان، با دقت و وسواس فراوان، صحنه‌های مظلومیت امام حسین (ع) و یارانش، شهادت حضرت عباس (ع) و مصائب خاندان اهل بیت (ع) را بازسازی می‌کنند. این نمایش‌های آیینی، با موسیقی حزین، لباس‌های نمادین و اشعار سوزناک، فضایی معنوی و تأثیرگذار برای مخاطبان فراهم می‌آورند و اشک‌ها را بر دیدگان جاری می‌سازند. تعزیه در اردبیل تنها یک نمایش نیست، بلکه آیینی مذهبی و آموزشی است که به فهم عمیق‌تر واقعه عاشورا و انتقال ارزش‌های آن به نسل‌های جوان کمک شایانی می‌کند. این هنر، پل ارتباطی میان گذشته و حال است و داستان کربلا را به شیوه‌ای زنده و ملموس به تصویر می‌کشد.
نذورات و سفره‌های احسان
در طول ماه محرم، خانه‌ها، مساجد، حسینیه‌ها و حتی خیابان‌های اردبیل میزبان نذورات بی‌شماری هستند. پخت و پخش غذاهای نذری متنوع مانند آش رشته، شله‌زرد، حلیم، قیمه و چلوگوشت، نشانه‌ای از سخاوت، کرامت و عشق بی‌کران مردم اردبیل به امام حسین (ع) و یارانش است. این نذورات، علاوه بر اطعام عزاداران و نیازمندان، به تقویت پیوندها و همبستگی اجتماعی کمک شایانی می‌کند. مشارکت همه اقشار جامعه در تهیه و توزیع نذورات، فضایی از همدلی و تعاون را ایجاد می‌کند و ارزش‌های اسلامی را در عمل به نمایش می‌گذارد. سفره‌های احسان حسینی، نمادی از گستردگی محبت اهل بیت (ع) در دل‌های مردم این دیار است.
حماسه حسینی در اردبیل تنها به برگزاری مراسم و آداب محدود نمی‌شود؛ بلکه ابعاد عمیق‌تر معنوی، اخلاقی و اجتماعی دارد. عزاداری‌ها در اردبیل نه تنها سوگواری برای یک واقعه تاریخی تلخ است، بلکه تجلی عملی "امر به معروف و نهی از منکر" و درس " آزادگی، عزت و ایستادگی در برابر ظلم" است که امام حسین (ع) با قیام خود به بشریت آموخت. مردم اردبیل با حضور پرشور و پرمعنا در این مراسم، وفاداری خود را به ارزش‌های متعالی عاشورا نشان می‌دهند و از این طریق، هویت دینی و فرهنگی خود را تقویت می‌کنند. این مراسم، فرصتی برای تأمل در مفاهیم ایثار، شهادت، عدالت‌خواهی و توبه است.
از بعد اجتماعی نیز این مراسم کارکرد مهمی در همبستگی و وحدت جامعه اردبیل دارد. افراد با گرایش‌ها، سلیقه‌ها و طبقات مختلف اجتماعی در کنار یکدیگر و شانه به شانه به عزاداری می‌پردازند و حس وحدت و همدلی در جامعه تقویت می‌شود. مساجد، حسینیه‌ها و هیئت‌های عزاداری به پایگاه‌هایی برای فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی و حتی خیرخواهانه و کمک به نیازمندان تبدیل می‌شوند و ارزش‌های اسلامی در عمل تجلی می‌یابند. این تجمعات عظیم، نمادی از قدرت ایمان و وحدت در جامعه‌ای است که عشق به حسین (ع) محور آن قرار می‌گیرد.
میراثی ماندگار و الهام‌بخش برای آیندگان
حماسه حسینی در اردبیل، میراثی گرانبها از ایمان راسخ، عشق بی‌بدیل و ایثار بی‌دریغ است که سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده است. شکوه و عظمت این عزاداری‌ها نه تنها برای مردم اردبیل، بلکه برای بسیاری از ایرانیان در سراسر کشور و حتی شیعیان دیگر کشورها شناخته شده و تحسین‌برانگیز است. این حماسه، نه تنها یادآور مظلومیت بی‌نظیر کربلا است، بلکه الهام‌بخش مقاومت در برابر هرگونه ظلم و ستم و الگویی جامع برای زندگی با عزت، آزادگی و پایبندی به اصول اخلاقی و دینی است.
در هر گوشه از شهر دارالارشاد اردبیل در ایام محرم، بوی اسپند و گلاب که در هوا پراکنده می‌شود، نوای حزین نوحه‌ها و سینه‌زنی‌ها که از هر کوی و برزن به گوش می‌رسد و اشک‌های جاری بر گونه‌های عاشقان، همگی گواه زنده بودن و پویایی حماسه عاشورا است. این شهر، با تمام وجود خود، این پیام جاودانه را به گوش جهانیان می‌رساند که "کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا " (هر روز عاشورا و هر سرزمینی کربلا است) و تا زمانی که عشق به امام حسین (ع) در دل‌ها زنده است و پرچم عزای او برافراشته است، این حماسه باشکوه و آموزنده ادامه خواهد داشت و چراغ راه حق‌طلبان خواهد بود.
* فعال رسانه‌ای
انتهای پیام/
نظر شما