تهران-ایسکانیوز: روابط ایران و عربستان همواره یکی از روابطی بوده است که از دیر باز مورد توجه بوده و با فراز و نشیب های فراوانی رو به رو بوده است. دو کشور دو بازیگر اصلی منطقه خلیج فارس و حتی اسیای غربی هستند. سطح و نوع روابط این تهران و ریاض می تواند تعیین کننده بسیاری از تحولات و وقایع اخیر منطقه باشد.

ایران و عربستان در دوران کنونی به عنوان دو رقیب دیرینه در منطقه خلیج فارس شناخته می‌شوند، پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ در ایران روابط رو به تیرگی گرایید. اما این روابط همیشه در یک سطح باقی نماند و تغییرات فراوانی داشت. در این گزارش نگاهی گذرا به روابط دو کشور و برخی ریشه های اختلافات دو کشور خواهیم داشت.

بررسی روابط با عربستان در دوره های متفاوت
رابطه‌ی ایران و عربستان از زمان تأسیس عربستان سعودی فراز و فرودی از رقابت‌های مسالمت‌آمیز تا خصومت و قطع رابطه را تجربه کرده است.
از رویدادهای مرتبط با تظاهرات "برائت از مشرکان" در مراسم حج سال ۱۳۶۶ (۱۹۸۷) که این روابط تیره و تار را به جایی رساند که هر دو کشور، سفارتخانه‌های خود را تعطیل کردند و عملا روابط سیاسی ایران و عربستان به حالت تعلیق دآوردند مابقی دوره ها در فراز و فرود قرار داشت.
در دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی تلاش‌های فراوانی برای نزدیکتر شدن روابط ایران و عربستان انجام شد که این تلاش‌ها با دوران قدرت گرفتن ملک عبدالله همزمان بود. به همین دلیل این دو چهره به عنوان عوامل اصلی بهبود روابط دو همسایه در دو سوی خلیج تبدیل شدند. در دوران هاشمی رفسنجانی، با تلاش‌های وی جهت شکستن انزوای سیاسی ایران از جانب کشورهای جهان، روابط دوجانبه رو به بهبودی نهاد. همچنین در این دوره روابط اقتصادی نیز شروع شد.وی سفرهای متعددی به عربستان انجام داد و جایگاه خاصی نزذ مقامات عربستانی پیدا کرده است. این جایگاه به حدی بود که بعد از اتمام دوره ریاست‌جمهوری هاشمی از وی که سمت رییس مجلس خبرگان رهبری و رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام را بر عهده داشت، به عنوان مهمان ویژه کنفرانس بین‌المللی گفتگوی اسلامی دعوت به عمل آمد تا در این کنفرانس شرکت کند.

محور سیاست های جمهوری اسلامی ایران در زمان هاشمی رفسنجانی را باید اعاده ثبات در منطقۀ خلیج فارس دانست. روابط دو کشور ایران و عربستان در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی تغییر اساسی کرد به طوری که دیدار وی با ولیعهد وقت عربستان در اجلاس سنگاپور و بعد از آن در پاکستان باعث شد نگرش و رویکرد سیاسی عربستان نسبت به ایران تغییر یافته و روابط دو کشور به سرعت به حالت عادی بازگردد.

حتی می توان گفت هنوز هم از نفوذ هاشمی رفسنجانی در عربستان کاسته نشده است و مقامات این کشور احترام زیادی را برای وی قائل هستند؛ تا حدی که به گفته برخی منابع چندی پیش هاشمی رفسنجانی با ارسال پیامی به پادشاه عربستان جلوگیری از اجرای حکم اعدام آیت الله شیخ نمر باقر النمر، رهبر شیعی راخواستار شده بود که با آن موافقت شد.

با روی کار آمدن دولت هفتم و نظریه گفتگوی تمدن‌ها که اساس سیاست خارجی این دولت را تشکیل می‌داد، روابط دوجانبه بیش از گذشته تقویت شد. از این دوران با عنوان دوران طلایی روابط دو کشور یاد می‌کنند. به طوریکه در زمانی که احتمال حمله مستقیم آمریکا به ایران زیاد بود، عربستانی‌ها به دلیل حسن نیت خود، مقامات ایران را از جزئیات طرح حمله احتمالی باخبر کردند.

در این دوران دو کشور وارد گفت و گو برای امضای توافق امنیتی شدند. حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی و سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان با حمایت رییس دولت اصلاحات و ملک عبدالله مسئول تنظیم این توافق شدند.

پس از سفر خاتمی در راس هیاتی بلندپایه سیاسی و اقتصاد، با شکوفا شدن روابط دو کشو و رفت و آمدهای مقام های دو کشور همراه بود. تا زمان به قدرت رسیدن محمود احمدی‌نژاد در ایران، ملک عبدالله روابط حسنه خود را با ایران حفظ کرد.

کارشناسان دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد را اوج بی اعتمادی عربستان و تهران و بلندتر شدن دیوار روابط تیره و تار اقتصادی و سیاسی میان دو کشور می دانند.

با روی کار آمدن احمدی‌نژاد به مرور تنش‌های دوجانبه به اوج خود رسید. احمدی‌نژاد در زمان ریاست جمهوری اش در دولت نهم چهار بار و در زمان دولت دهمیکبار به عربستان سعودی سفر کرد. اما در نهایت این سفرهای بی پاسخ ثمری برای بهبود روابط دو کشور نداشت.

حسن روحانی بر خلاف احمدی‌نژاد، سیاست مثبتی نسبت به منطقه در پیش گرفت و از مواضع و اقدامات تحریک آمیز دوری کرد.بعد از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس یازدهمین دولت جمهوری اسلامی ایران، عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه وقت عربستان سعودی، از اولین رهبران سیاسی بود که انتخاب روحانی را تبریک گفت و برای وی آرزوی موفقیت کرد.
اولویت سیاست خارجی دولت یازدهم در ایران تقویت روابط دوستانه و نزدیک با همه همسایگان به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس و بالا‌تر از همه، عربستان سعودی، رقیب قدیمی ایران است.

حضور روحانی و تقویت عمل گرایی در سیاست خارجی ایران سبب می شود تا بر جنبه دو جانبه و تأمین منافع ژئواستراتژیک دو طرف تأکید شده و همزمان از جنبه ارزشی و برداشت های تهدید مقابل که بیشتر از از ناحیه تحولات منطقه ای است کاسته شود.

به نظر می رسد با توجه به دیپلماسی روحانی وشناختی که کشورهای عربی از وی دارند و همچنین تسلط وی به زبان عربی در صورت آغاز هر گونه روند نزدیکی روابط میان ایران و عربستان، چنین روندی آرام و آهسته به پیش خواهد رفت.

برخی از ریشه های اختلافات تهران و ریاض
انقلاب اسلامی ایران باعث شد تا این کشو بر اساس مبانی و آموزه‌های مذهبی و ایدئولوژیکی خود، به ایجاد ساخت نوینی از قدرت بپردازد که نوع نگرش و تلقی خاصی به جهان پیرامون خود و مسائل آن داشت. با مطرح شدن آموزه‌های ایدئولوژیک انقلاب ایران، تقابل با کشورهای محافظه‌کار منطقه از جمله عربستان بالا گرفت. این طور باید گفت که ریاض که حافظ وضع موجود در منطقه بود، نمی‌توانست ایران انقلابی را بپذیرد.
یکی از علل ریشه های اختلاف دو کشور مربوط به حساسيت عربستان نسبت به افزايش نقش ايران و شيعيان در منطقه است.
عربستان همواره خود را در نقش يك مدافع تمام عيار اهل سنت تعريف كرده است و نسبت به كاهش نقش سني ها در عراق، لبنان و يا كشورهاي همجوار خود مانند بحرين حساس و نگران است. این کشور توانايي بر هم زدن بيشتر اوضاع در منطقه را از طريق حمايت از نيروهاي ضد شيعي دارا مي باشد.
از طرف دیگر سیاست های بازیگرانی مثل ترکیه و قطر در بحران سوریه نیز که تا حدودی تحت تاثیر سیاست های آمریکا و غرب در منطقه است نیز زنگ خطری برای کاهش نقش منطقه ای این دو کشور بوده بطوریکه آنها قدم هایی هر چند اندک برای همکاری در این زمینه برداشته اند.
حضور عوامل ثالث مانند آمریکا در تحولات منطقه ای بر تیرگی روابط دو کشور تاثیر فراوانی دارد؛ سیاست های سیاسی-امنیتی آمریکا در منطقه این دو بازیگر را در برابر هم قرار می دهد. دخالت آمریکا در بحران عراق زمینه های افزایش تنش بین ایران و عربستان سعودی را در قالب رقابت های شیعه-سنی برای مهار تهدید یکدیگر و افزایش نقش منطقه ای فراهم کرد.
یکی دیگر از اختلافات اخیر میان دو کشور موضوع جنگ سوریه است که به یک جنگ نیابتی تبدیل شده است و دو کشور را در دو سوی این جنگ قرار داداه است.
به طور کلی مرور تحولات تاریخی مناسبات ایران با عربستان، در طی سه دهه‌ی اخیر، نشان می‌دهد اختلافات این دو کشور بیشتر حول مسائلی نظیر حج، حمایت ایران از نهضت‌های آزادی‌بخش، مسئله‌ی فلسطین و تعامل با غرب رخ داده است و سایر اختلافات نظیر درگیری‌های پیرامون مسائل نفتی و اوپک در سطوح پایین‌تری قرار دارند.