ایسکانیوز_گروه سیاسی: از جنگ سرد، حکمرانی جهانی به سمت محدود شدن عرصه برای حکومت ها و دولت-ملت ها شده که در این میان سازمان های بین المللی و دیپلماسی چندجانبه جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. دولتها دیگر نمی توانند به صورت دیپلماسی یک جانبه کنشگری فعال و تاثیرگذار در عرصه بین الملل باشند و به این ترتیب حتی قدرت های بزرگ با حضور و فعالیت در سازمان های بین المللی سیاست های خود را دنبال می کنند.

قدرت های کوچک هم با تشکیل سازمان های منطقه ای مانند شورای همکاری خلیج فارس توسط شش کشور عرب زبان حوزه خلیج فارس تلاش می کنند که سیاست های خود را پیش برده و می دانیم که متاسفانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی مواضع این نهاد بین المللی همواره موجب آزار و اذیت هایی هرچند بی اهمیت برای جمهوری اسلامی ایران بوده است، در صورتی که به جز عربستان، پنج کشور دیگر این نهاد را اگر در کنار هم قرار دهیم، وسعت و جمعیت شان به یک چهارم ایران هم نخواهد رسید.

در مثال های دیگر می توان از تعریف شورای همکاری خلیج فارس در ذیل فصل هشتم منشور سازمان ملل متحد یا حضور قدرتمند عربستان در صندوق بین المللی پول سازمان ملل متحد نام برد.

لذا بدیهی است که اصول نظام بین الملل، به قواعد جمعی و چندجانبه روی آورده و ما در جمهوری اسلامی ایران نیز با غفلت از سازمان های بین المللی، با کمترین خصارت و هزینه به راحتی از روابط بین الملل کنار گذاشته و تحریم می شویم. سازمان ها، مجامع و نهادهای بین المللی به راحتی و سرسختانه ما را نکوهش و سرزنش می کنند و موجب بی اعتباری ما در جهان می شوند، بدون اینکه هیچ پاسخی از هیچ جامعه و نهاد بین المللی دریافت کنند، جز حمایت های پراکنده بعضی کشورها، آن هم در حد موضع گیری.

بر این اساس جمهوری اسلامی ایران باید در جهت تقویت دیپلماسی چندجانبه خود تلاش جدی داشته باشد تا بتواند کنشگری متناسب با قدرت داخلی، در عرصه بین الملل باشد. ما از همه مولفه های قدرت در داخل مانند جمعیت، وسعت، توان دفاعی و رهبری متمرکز برخوردار هستیم، اما آنچنان که باید در حوزه بین الملل تاثیر و حضور مورد انتظار را نداریم، که جبران این خلاء به وسیله دیپلماسی چندجانبه ممکن خواهد بود.

به عنوان مثال امروز تجاری ترین کشور جهان مانند سنگاپور است، اما در عین حال این کشور هیچ قدرتی در سازمان های بین المللی و سازمان تجارت جهانی در برابر آمریکا ندارد، چرا که سنگاپور جدای از نداشتن مولفه های قدرت در داخل، تابع مسلم قوانین و ساختاری است که ایالات متحده در سازمان های بین المللی بنیان نهاده است. اما در مورد ایران بالعکس است و ما اگر موفق بشویم که روابط مان را با نظام بین الملل تقویت کنیم، با داشتن مولفه های قدرت خود می توانیم در جایگاه یک قدرت فرامنطقه ای خود را تثبیت کنیم.

به این ترتیب ما باید در آن جهت گام برداریم که روابط مان با بسیاری از کشورهای همسایه و همسو، مانند عراق و سوریه بشود، به این معنا که هر نهاد یا سازمان در کشور بتواند با همتای خود در کشور هدف ارتباط برقرار کند و برای هر مبادله یا مذاکره ای نیازمند به دخالت وزارت امور خارجه نباشد. مانند آنچه که در روابط کشورهایی مانند آمریکا با کشور همسایه خود کانادا و بسیاری دیگر از کشورها در اتحادیه اروپا شکل گرفته است.

امروزه کشورهای مورد تحریم قرار گرفته توسط ایالات متحده آمریکا خود یک ظرفیت برای این مهم است. ما نتوانستیم با بسیاری از این کشورها روابط راهبردی و حتی نزدیک داشته باشیم که باید در دستور کار روابط و سیاست خارجی ما قرار گیرند. این 24 کشور مورد تحریم، هر کدام ظرفیت ها و فرصت هایی برای یکدیگر دارند. مانند بیش از 50 درصد از منابع گاز و 51درصد از منابع نفت جهان در اختیار آنهاست.

برای این همه ضمن استفاده از ابزار نه چندان نوین دیپلماسی چند جانبه، باید از مفهوم نوینی که می تواند توسط قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء(ص) به نام دیپلماسی سازندگی در جمهوری اسلامی ایران شکل بگیرد، بهره گرفت.

دیپلماسی سازندگی ضمن واردات دانش و فناوری مهندسی از کشورهای توسعه یافته، تلاش می کند با استفاده از دیپلماسی توان، تجربه مهندسی و ظرفیت های سازندگی جمهوری اسلامی ایران را به سایر کشورهای درحال توسعه صادر کند. که قطعا بنا به رسالت ما در جمهوری اسلامی کشورهای همسایه و همسو در اولویت قرار خواهند گرفت.

هدف دیپلماسی سازندگی نه قدرت، بلکه امنیت و آبادانی است. کشورهای همسایه در جهت امنیت کشورمان و کشورهای همسو در جهت آبادانی گفتمان انقلاب اسلامی در دستور کار آن قرار خواهند گرفت.

نگارنده مدعی است که دیپلماسی سازندگی با توجه به شرایط جهان و ظرفیت های ایران یکی از گونه هایی از دیپلماسی است که می تواند از دیپلماسی در جهت تامین منافع ملی استفاده کند. دیپلماسی سازندگی به معنای دقیق و ایرانی کلمه، ضمن بین المللی گرایی، آسیب و مغایرتی با ملی گرای ایرانی و آرمان گرایی اسلامی ندارد.

دیپلماسی سازندگی نوین و کاربردی ترین گونه از دیپلماسی است که امروزه بخش وسیعی از آسیا و آمریکای جنوبی و همچنین تمام آفریقا باید آن را در اولویت و دستور کار خود قرار دهند.

نمونه های تجربه شده آن نیز در طول قرن اخیر ابتدا آلمان بعد از جنگ جهانی دوم و سپس چین بعد از مائو است، هرچند که سیاست های آنها هیچ گاه به این نام خطاب یا اطلاق نشده باشد.

به این ترتیب قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء(ص) می تواند با تدوین طرح و تلاش برای اجرای دیپلماسی چندجانبه با محوریت سازندگی، موفقیت ها و دستاوردهای بزرگی را برای ایران و کشورهای هدف خود در آسیا، آمریکای لاتین و آفریقا رقم بزند. و منظور از سازندگی، نه صرفا عرصه هایی چون راه یا شهرسازی، که حوزه های مانند نفت، گاز، پالایشگاه، پتروپالایشگاه، معدن، صنعت، صنایع دریایی و دفاعی، کشاورزی، نیرو و سدسازی و دیگر حوزه هایی است که قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) توانسته تجربه های موفقی در آن داشته باشد.

* کارشناس مسائل بین الملل