به گزارش خبرنگار فرهنگی ایسکانیوز، ادبیات فارسی سهم زیادی در شناساندن فرهنگ غنی ایران دارد و «نظامی گنجه‌ای» که یکی از چهار قله ادبیات پارسی و استاد داستان‌سرایی است که از مفاخر فرهنگی ما به شمار می‌رود و بدون شک روز بزرگداشت او می‌تواند حرکتی موثر در نظامی‌شناسی باشد.

امروز ۲۱ اسفند سالروز بزرگداشت «نظامی گنجوی» خالق سبک جدید و داستان سرایی در ادبیات و شعر پارسی است کسی که آثار عاشقانه و حماسه سازش منبع الهام بسیاری از شاعران، موسیقی دانان و نمایشنامه نویسان اروپایی شد.

نظامی گنجوی شاعر، داستان‌نویس و حکیمی پر آوازه بود که در سده های اول قمری زندگی می کرده است. او تاثیر زیادی در ادبیات فارسی داشته است و در طول تاریخ همواره به عنوان شخصی مهم یاد شده است.

جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد مشهور به «نظامی» و نامور حکیم نظامی، شاعر و داستان سرای پارسی گوی در سده ششم هجری بوده است. از نظامی گنجوی به عنوان صاحب سبک و پیشوای داستان سرایی در ادبیات پارسی یاد می شود؛ چرا که شاعران و نویسندگان بسیاری از آثار او الهام گرفته اند یا به تقلید از سبک او پرداخته‌اند.

در رابطه با زندگی‌نامه نظامی اطلاعات چندانی در دسترس نیست اما تاریخ تولد او طبق دانشنامه ایرانیکا ۵۳۵ ه.ق در گنجه (آذربایجان کنونی) بوده است.

دانایی و توانایی گنجوی کاملا در شعر های او پیداست چرا که کلامی ساده، دلنشین و مفید دارد و پند های حکیمانه بسیاری در اشعار خود جای داده است. علاوه بر این سبک هنری او هم متفاوت بوده است و از معدود شاعران مستقل به حساب می رود که در مدح پادشاهان شعری ندارد.

 این شاعر و داستان‌سرا و پارسی‌گوی ایرانی و هم دوره با سلجوقیان(دوازدهم میلادی)، به‌عنوان پیشوا و سرآمد داستان‌سرایی در ادب پارسی شناخته شده‌است.

نظامی را در کنار حافظ شیرازی، سعدی و فردوسی یکی از چهار ستون ادب فارسی می‌دانند؛ شاعری قصه‌پرداز که آثار مهمی را در حوزه ادبیات تعلیمی پدید آورده است.

اگرچه پیش از نظامی نیز داستان سرایی در زبان فارسی وجود داشت اما تنها شاعری که توانست تا پایان قرن ششم شعر تمثیلی را در زبان فارسی به اوج تکامل برساند، «نظامی» است.

او در انتخاب کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات نو و خاص و اختراع معانی و مضمون‌های تازه و دلپسند و در توصیف بی‌مانند است؛ مهارت او در تنظیم و ترتیب منظومه‌هایش مقلدان بسیاری را پس از او به دنبال آورد.

پنج گنج «نظامی گنجوی» عبارت‌ست از «مخزن الاسرار»، «خسرو و شیرین»، «لیلی و مجنون»، «هفت پیکر» و «اسکندرنامه»؛ «نظامی» غیر از پنج گنج، دیوان قصاید و غزلیاتی هم دارد.

قصاید او به پیروی از سنایی در وعظ و حکمت سروده شده است؛ او از آغاز جوانی به تحصیل ادب و تاریخ همت گماشت و با اصول عرفان و تصوف آشنا بود و «نظامی گنجوی» نیز مانند فردوسی و سعدی به سبک و روشی خاص خود دست یافت.

اگرچه زبان شعری «نظامی» دارای اطناب و بازی با الفاظ و اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیبات عربی و گاهی در بعضی ابیات دارای پیچیدگی معنی است، اما زیبایی‌های کلام او چنان است که او را یکی از بزرگترین شاعران فارسی زبان و مخصوصا در فن خود یعنی داستان‌سرایی بی‌همتا کرده است.

عشق، تلاش و صبر را می‌توان از مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیتی نظامی دانست

محمد، نام تنها فرزند نظامی بوده که از زن نخست او است؛ زن اول نظامی، یک کنیز بود و نظامی در اشعارش، علاقه بسیار زیاد خود را به او نشان داده است. شانس با محمد هم یار نبود و مادر خود را در سن هفت سالگی از دست داد و همانند پدر خود، نتوانست طعم شیرین و احساس مادری را به‌خوبی تجربه کند. زمان مرگ همسر نخست نظامی را باید پس از سرودن و به اتمام رساندن خسرو و شیرین عنوان کرد.

پس از مرگ همسر نخست نظامی، او دو بار دیگر ازدواج کرد که از بخت بد روزگار، هر دو همسر دیگر او هم پس از مدت کوتاهی از دنیا رفتند. بر اساس اطلاعاتی که می‌توان از آثار نظامی متوجه شد، او علاقه زیادی به همسران و علی‌الخصوص، همسر اول خود داشت؛ خسرو و شیرین سرشار از احساسات لطیف و مضامین دقیق پیرامون عشق بوده که این مطلب را تصدیق می‌کند.

نظامی شخصیت بسیار خاصی داشت و شاید این موضوع سبب افزایش و ماندگاری شهرت او و آثارش در طول تاریخ شده است. نظامی، بیشتر عمر خود را در شهر گنجه زندگی کرد و به‌ندرت سفر می‌کرد. جالب است بدانید که او تعدادی از آثار خود را به شاهان دوران خود تقدیم کرده است، اما این کار از روی ادب بوده و به همین علت هم نتوانست محبوبیت او را خدشه‌دار کند.

در تاریخ آمده که یکی از معدود سفرهای نظامی به دعوت سلطان قزل ارسلان بوده که آن هم فقط ۳۰ فرسنگ از نظامی فاصله داشت. بدون تردید، زندگی پر از فراز و نشیب، اما سرشار از احساس نظامی، باعث شد تا یادگاری‌های زیادی از او برای علاقه‌مندان به شعر و ادب فارسی، باقی بماند.

آثار نظامی

خاص بودن نظامی در سبک شعرهایش نیز مثال‌زدنی است. کارشناسان ادبیات، او را متخصص انتخاب الفاظ و کلمات مناسب به‌منظور ایجاد ترکیبات خاص تازه معرفی می‌کنند. البته نظامی توانایی زیادی در به تصویر کشیدن جزئیات، آن هم با نیروی تخیل خود داشت که همین موضوع هم خاص بودن سبک او را بیش از پیش نمایان می‌کند. البته شعرهای نظامی به‌دلایل مختلف همانند استفاده از اصطلاحات علمی، فلسفی و ترکیبات عربی، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. گاهی وقت‌ها این مسئله باعث سختی کار اساتید و علاقه‌مندان به ادبیات می‌شود؛ اما مزیت‌های کلام نظامی به حدی بالا بوده که سختی‌ها را از ذهن، پاک خواهد کرد.

نظامی گنجوی در طول عمر خود، توانست آثار قابل توجهی از خود به یادگار بگذارد. سبک شعرها و داستان‌سرایی نظامی به‌قدری جذاب بوده که هنوز هم با گذشت سال‌های زیاد، شاهد الگوبرداری شاعران زیادی از سبک او هستیم. آثار نظامی شامل مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر، اسکندرنامه و دیوان قصاید و غزلیات بوده که هرکدام، دریایی از احساس و تخیلات ستودنی نظامی را شامل می‌شوند. بد نیست به هرکدام از آن‌ها، اشاره‌ای کوتاه داشته باشیم.

مخزن الاسرار

از آن جایی که نظامی گنجوی در شعرهای خود، مسائل شخصی مختلفی را ذکر می‌کرد، به‌راحتی می‌توان گفت مخزن الاسرار، نخستین مثنوی او بوده است. نظامی همواره در شعرها به تاریخ‌های بسیار دقیقی از سن فرزند یا سایر موارد اشاره می‌کرد و به همین علت، مشخص شده است خلق این مثنوی در میان سال‌های ۵۶۱ تا ۵۶۹ قمری رخ داده است.

مخزن الاسرار طیف وسیعی از موضوعات مهم زندگی همانند خودشناسی، خداشناسی و ویژگی‌های اخلاقی نیکو را شامل می‌شود. این مثنوی توسط نظامی به ملک فخرالدین بهرام‌شاه بن داوود که والی آذربایجان بود، هدیه شد.

خسرو و شیرین

یکی از آثار عاشقانه و فوق‌العاده جذاب نظامی گنجوی، قطعا خسرو و شیرین است که هر مخاطبی را به خود جلب می‌کند. در حقیقت این اثر پیرامون حکایت عشق و علاقه خسرو پرویز شاه (پادشاه بزرگ ساسانی) و شیرین (شاهزاده ارمنی) است که به‌خوبی روایت شده است.

این داستان توسط فردوسی حکیم هم در شاهنامه ذکر شده و از آن با عنوان شیرین و فرهاد، یاد می‌کنند. از آن جایی که مادر نظامی، کرد بود و شیرین و فرهاد هم یکی از داستان‌های زیبا و دلنشین منطقه کرمانشاه به حساب می‌آید، می‌توان این‌طور برداشت کرد که نظامی از این داستان باخبر بوده و مجددا آن را به‌صورت شعر، بازگو کرده است. در تاریخ آمده که نظامی، این اثر خود را بنا به درخواست سلطان ارسلان (یکی از پادشاهان سلجوقی) سروده است. شاید کمی دور از انتظار باشد که بگوییم نظامی برای سرودن ۶,۱۵۰ بیت این منظومه عاشقانه، بیشتر از شانزده سال زمان صرف کرده است.

لیلی و مجنون

لیلی و مجنون را باید به‌عنوان سومین مثنوی نظامی معرفی کنیم که ماجرای عشق دو عاشق نابالغ را روایت می‌کند. با اینکه مثنوی لیلی و مجنون، باز هم به خواست یکی دیگر از پادشاهان زمان نظامی، یعنی شروان به نظم کشیده شد؛ اما توانست در مدت زمان ۴ ماه، این اثر را با ۴,۷۰۰ بیت به اتمام برساند؛ این کار را باید به‌عنوان یکی از شاهکارهای نظامی معرفی کنیم.

اطلاعات موجود و نظرهای کارشناسان مختلف نشان می‌دهد که نظامی در این مثنوی، داستان عاشقی یک شخصیت عرب را بیان می‌کند و در آن سعی کرده است تفاوت‌های فرهنگی اعراب و ایرانیان را هم نشان دهد. بد نیست بدانید که مثنوی لیلی و مجنون به زبان‌های مهم غربی هم ترجمه شده که این مسئله به‌خوبی ارزش بالای اثر او را نشان می‌دهد.

هفت پیکر

هفت پیکر به‌عنوان چهارمین منظومه نظامی، شهرت زیادی دارد و با نام‌های بهرام‌نامه و هفت گنبد هم شناخته می‌شود. از نظر اعتبار و ارزش، می‌توان هفت پیکر را در کنار خسرو و شیرین قرار داد.

اگر بخواهیم یکی از آثار نظامی را نام ببریم که در آن بخش‌های مختلف تاریخی، احساسی و سایر موارد زمان نظامی را شامل می‌شود، قطعا هفت پیکر را نام خواهیم برد. این منظومه از سه بخش تشکیل شده که می‌توان‌بخش نخست آن را مربوط به رویدادهای زمان بهرام پنجم ساسانی عنوان کرد. منظومه هفت پیکر، ترکیبی از جنبه‌های حماسی و غنایی بوده که البته با تخیل رمانتیک نظامی، همراه شده است. بدون تردید، این اثر را باید یکی دیگر از آثار ماندگار در میان آثارهای نظامی به حساب آورد.

اسکندرنامه

یکی دیگر از آثار مشهور نظامی، اسکندرنامه است. البته اسکندرنامه از دو بخش اقبال‌نامه و شرف‌نامه تشکیل شده است. نظامی برای اسکندرنامه از منابع گوناگونی که پیرامون اسکندر وجود داشت، استفاده کرد و با ترکیب داستان‌های مختلف، توانست اثری بسیار جذاب را با ۱۰,۵۰۰ بیت، ایجاد کند.

دیوان قصاید و غزلیات نظامی

این دیوان در سه بخش احوال، آثار و دیوان نظامی، آن هم با تلاش سعید نفیسی جمع‌آوری شده است. البته بخش دیوان به‌تنهایی شامل چهار بخش دیگر همانند قصاید، غزلیات، قطعات و ابیات پراکنده می‌شود.

«نظامی» بیشتر عمر خود را در گنجه گذرانید و در نهایت در همین شهر در در فاصلهٔ سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ هجری درگذشت و به خاک سپرده شد.

انتهای پیام/