در میان ما بسیارند افرادی که برای داشتن یک زندگی عادی، به‌طور مستمر نیازمند دریافت خون هستند. تزریق خون و فرآورده‌های آن برای بیماران نیازمند، هیچ جای‌گزین دیگری ندارد. بنابراین، کمک به این افراد برای تسهیل فرآیند درمانی‌شان، وظیفه‌ای انسان‌دوستانه و همگانی است. در همین رابطه پای صحبت‌های دکتر زهره مسائلی -پزشک سازمان انتقال خون و رئیس بخش برنامه‌ریزی، جذب و نگهداری اهدا کنندگان استان اصفهان- نشستیم تا از اهمیت اهدای خون، شرایط و چالش‌های موجود در این زمینه بگوید. وی، نذر اهدای خون در ماه‌های محرم و صفر را فرصتی برای کمک به ذخایر خون کشور و کمک به بیماران دانست و بر اهمیت تداوم اهدا در تمامی فصول از سال -با توجه به محدودیت عمر فرآورده‌های خونی- تأکید کرد. گفت‌وگوی خبرنگار گروه استان‌های ایسکانیوز از اصفهان با زهره مسائلی را در ادامه می‌خوانید.
تاریخچه اهدای خون
علم خون‌شناسی و اهدای خون از چه تاریخی مطرح شده است؟
در سال ۱۹۰۱ با کشف گروه‌های خونی توسط کارل لندشتاینر -پزشک اتریشی- گام مهمی در موفقیت انتقال خون برداشته شد. در این کشف بزرگ، مشخص شد که با مخلوط شدن گروه‌های خونی مختلف با یک‌دیگر، لخته خون شکل می‌گیرد. اما اگر گروه خونی فرد اهدا کننده با گروه خونی فرد گیرنده یکسان باشد، این اتفاق رخ نمی‌دهد.
تا سال ۱۹۰۷، پزشکان قبل از انتقال خون، مقدار کمی از آن را با هم مخلوط می‌کردند و اگر هیچ لخته‌ای دیده نمی‌شد، تصور بر این بود که گروه‌های خونی مورد آزمایش با یک‌دیگر سازگار هستند. این‌کار برای پزشکان، امکان نجات هزاران انسان را در دسترس قرار داد و پایه و اساس انتقال خون به شیوه مدرن را نیز فراهم ساخت.
چه افرادی واجد شرایط اهدای خون هستند؟
افراد ۱۸ تا ۶۵ سال با وزن بیش از ۵۰ کیلوگرم که از نظر جسمی و روحی سالم باشند، می‌توانند برای اهدای خون به مراکز رسمی مراجعه کنند. باید در نظر داشته باشید که پس از پذیرش اولیه، افراد زیر نظر پزشک مرکز، مجدداً معاینه و مشاوره خواهند شد تا اطمینان لازم برای اهدای خون حاصل شود؛ زیرا این روند باید هم برای فرد اهداکننده و هم برای تزریق به بیمار، مضر نباشد. برای اولین اهدای خون، حتماً باید اهدا کننده همراه با کارت ملی باشد؛ چرا که برای پذیرش و ثبت در سیستم، به اسکن بارکد کارت ملی نیاز است.
اهمیت ذخیره خون
اهدای خون به کدام دسته از بیماران کمک می‌کند؟
به‌طور خلاصه، بیمارانی که دائماً نیاز به تزریق خون دارند -مانند بیماران تالاسمی و هموفیلی- و هم‌چنین افرادی که حین جراحی یا پس از سانحه خون زیادی را از دست داده‌اند، بیش‌ترین نیاز را دارند. در برخی موارد، بیمارانِ تحت شیمی‌درمانی هم نیاز فراوانی به خون و فرآورده‌های آن خواهد داشت. به همین دلیل همواره باید مقدار خون لازم را برای این بیماران فراهم و ذخیره کنیم.
تاکنون در آزمایشگاه‌های جهان جایگزینی برای خون و فرآورده‌های آن ساخته نشده است؛ در نتیجه، نیاز همیشگی به خون ایجاب می‌کند که افراد سالم، داوطلب اهدای خون شده و با استفاده از خون اهدایی، فرآورده‌های مورد نظر تهیه شود. خون‌های اهدایی پس از انجام آزمایش، برای تزریق به مراکز درمانی منتقل می‌شوند.
حفظ سلامت اهداکنندگان
در حال حاضر، میزان مشارکت برای اهدای خون را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آمارها نشان می‌دهد که میزان مشارکت بانوان در اهدای خون بسیار پایین است؛ به‌گونه‌ای که تنها حدود سه درصد از داوطلبان اهدای خون را بانوان تشکیل می‌دهند.
به‌طور معمول، کم‌خونی در بانوان بیش‌تر از آقایان است. امکان دارد این مشارکتِ کم، به‌خاطر باورهای غلطی مثل ضعف جسمی بانوان نیز باشد. ما نیاز داریم که با آگاهی‌بخشی درست، با باورهای غلط مقابله کنیم تا بانوان هم نقش خوبی را در اهدای خون ایفا کنند. سلامت فرد اهدا کننده اولویت ماست؛ افراد وقتی به مراکز اهدای خون مراجعه می‌کنند، اگر پزشک حتی با کم‌ترین احتمالی تشخیص دهد که اهدای خون برای اهداکننده ضرر دارد، از وی خون گرفته نخواهد شد.
معافیت‌های دائم و موقت
کدام دسته از افراد قادر به اهدای خون نیستند؟
حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد از مراجعه‌کنندگان شرایط اهدا را ندارند و توسط پزشک از اهدای خون معاف خواهند شد. این معافی، ممکن است موقت یا دائم باشد. برای مثال بیماران قلبی عروقی و افراد بالای ۶۵ سال، به‌صورت دائمی از اهدا معاف هستند. هم‌چنین، برای مصرف‌کنندگان داروهای خاص که آثار آن‌ها در بازه زمانی مشخص برطرف می‌شود و هم‌چنین کم‌خونی‌هایی که با یک یا چند دوره مصرف مکمل بهبود خواهند یافت، معافیت‌های موقت درنظر گرفته می‌شود.
اگر فشار خون اهداکننده خیلی پایین‌تر و یا بالاتر از حد مجاز باشد، توصیه می‌شود که فرد پس از کنترل فشار خون، مجدداً به مرکز مراجعه کند. این ممنوعیت‌های دائمی یا موقت توسط پزشک مراکز اهدای خون کنترل شده و سلامت افراد به‌طور کامل بررسی می‌شود؛ پس، داوطلبان از این بابت نگرانی نداشته باشند.
اهدای خون چه عوارض احتمالی را می‌تواند به دنبال داشته باشد؟
بروز عارضه برای افرادی که برای بار اول مراجع می‌کنند و یا استراحت کافی نداشته‌اند طبیعی است. این عوارض معمولاً بر اثر اضطراب بیش از حد -به دلیل عدم آگاهی- رخ خواهد داد. احساس سرگیجه بعد از اهدا، با کمی استراحت، توجه بیش‌تر به فرد اهداکننده و مصرف مایعات برطرف خواهد شد. هم‌چنین فرد نباید از روی تخت تا زمانی که مسئول خون‌گیری اجازه دهد بلند شده و ظرف یک تا دو ساعت آتی به دست خود فشار بیاورد. معمولاً بعد از ده دقیقه استراحت، بدن فرد به شرایط عادت بازمی‌گردد. تغذیه مناسب پس از اهدا نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. مراکز اهدای خون، ۳۰ عدد قرص آهن برای استفاده روزانه پس از اهدا در اختیار بانوان نیز قرار می‌دهند.
چه مدت زمان نیاز است تا بدن، خون اهدا شده را جبران کند؟
در هر بار خون‌گیری ۴۵۰ سی‌سی خون از فرد دریافت می‌شود که این مقدار در عرض ۲۴ ساعت از نظر حجم جبران می‌شود. اما بازسازی آهن در بدن هشت هفته به طول می‌انجامد؛ در نتیجه، فاصله بین دو اهدا نمی‌تواند زودتر از هشت هفته باشد. آقایان می‌توانند چهار بار و بانوان تا سه بار در سال در صورت وجود شرایط لازم، خون اهدا کنند.
مراجعه در تمام فصول
نیاز به اهدای خون در چه زمانی بیش‌تر است؟
ذخیره خون هر روز چک می‌شود تا همیشه در حد ایمن قرار داشته باشد و بیمارستان‌ها دچار کاستی نشوند. با توجه به این‌که بیماران تالاسمی هر سه تا چهار هفته یک‌بار برای تزریقِ یک تا دو واحد خون به بیمارستان مراجعه می‌کنند، نیاز است در طول سال از همه گروه‌های خونی داوطلب داشته باشیم.
البته ممکن است گاهی ذخیره خونِ گروه خاصی کم شود که با اهداکنندگانی که قبلاً در مرکز خون داده‌اند، هماهنگی لازم انجام می‌شود تا برای اهدای دوباره، به مرکز مراجعه کنند. خوش‌بختانه تاکنون نیز همراهی خوبی را از سمت مردم شاهد بوده‌ایم.
بهترین نوع هم‌یاری و کمک مردم برای داشتن امنیت در گنجینه بانک خون، مشارکت افراد در تمامی فصول است. در فصل تابستان با گرمای هوا و در زمستان میزان مشارکت کم‌تر می‌شود؛ در حالی که خون و فرآورده‌های آن طول عمر محدودی دارند. خون اهدا شده در دمای دو تا شش درجه نهایتاً ۳۵ روز قادر به نگهداری است و یا فرآورده‌های تولیدی آن مثل پلاکت فقط سه تا پنج روز طول عمر دارد!
اگر افراد به‌طور متمرکز تنها در یک‌روز مراجعه کنند و تا زمان اهدای بعدی که معمولاً سه ماه است مراجعه کم شود، با مشکل مواجه خواهیم شد؛ پس بهتر است اهداکنندگان به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که در تمامی فصول، خون برای اهدا وجود داشته باشند.
اهدای پلاسما و پلاکت
آیا اهدای فرآورده‌های خونی بدون خون‌گیری هم ممکن است؟
قبلاً با روش قدیمی از یک کیسه خون «پلاسما و پلاکت» را جدا می‌کردیم. در این روش، برای رفع نیاز پلاکتِ هر بیمار، به خون اهدایی از سوی پنج نفر نیاز داشتیم. اما امروزه دستگاه پیشرفته‌ای تولید شده که مستقیماً پلاکت و پلاسما را در کیسه‌های استریل جدا می‌کند. برخلاف اهدای خون که هر فرد تقریباً به ۳ ماه زمان تا اهدای بعدی نیاز دارد، در اهدای پلاکت، افراد به فاصله دو هفته می‌توانند دوباره مراجعه کنند؛ زیرا فقط پلاکت و پلاسما از خون جدا شده و گلبول قرمز به بدن فرد بازمی‌گردد.
توجه داشته باشید در افرادی که پلاکت بدن‌شان به هر دلیلی کم است، هیچ روشی جز تزریق پلاکت نمی‌تواند به سلامت آن‌ها کمک کند. لازم به ذکر است همیشه قبل از اهدای پلاکت از فرد متقاضی و پلاکت اهدایی، آزمایش‌های ایمنی به عمل می‌آید تا هم سلامت اهداکننده و هم بیماران حفظ شود.
هم‌چنین افراد می‌توانند در تولید «پلاسمای ضد هاری» نیز مشارکت داشته باشند؛ به‌گونه‌ای که پس از مراجعه به مرکز، واکسن مربوطه را در چند نوبت تزریق کرده و بعد از چند هفته برای اهدای پلاسما اقدام کنند.
امیدوارم با افزایش آگاهی و مشارکت جوانان و بانوان در زمینه اهدای خون سالم به‌طور مستمر و پی در پی، سلامت بیمارانِ نیازمند تضمین شود.
پویش نذر عاشقان
در طول سال، ایامی مثل محرم و اربعین حسینی، بهانه خوبی است که مردم نذر خود را در قالب اهدای خون ادا کنند. استقبال از این پویش‌های نذر خون، معمولاً به چه ترتیب است؟
سال گذشته در نذر خون با شعار «اهدای خون؛ فرهنگ حسینی، نذر عاشقان» در روزهای عاشورا و تاسوعای حسینی، میزبان عده کثیری علاقه‌مندان به اهدای خون بودیم و با استقبال پُرشور مردم نیز روبه‌رو شدیم. در این نذر فرهنگی که امسال هم از اول محرم آغاز شد و تا پایان ماه صفر ادامه داشت، افراد می‌توانند با مراجعه به مراکز اهدای خون در این نذر مشارکت فعال داشته باشند.
در سطح استان اصفهان چه مراکزی برای مشارکت مردم در طرح نذر اهدای خون، فعال است؟
مراکز فعال سازمان انتقال خون استان در دهه محرم شامل مرکز اهدای خون خواجو با ساعت کار ۷:۳۰ لغایت ۱۸:۰۰، مرکز اهدای خون خمینی شهر از ۷:۳۰ لغایت ۱۶:۰۰ در دهه‌ی محرم و بعد از دهه از ۷:۳۰ لغایت ۱۳:۰۰، مرکز اهدای خون شهد حججی روزهای فرد از ۷:۳۰ لغایت ۱۲:۳۰، مرکز اهدای خون شاهین شهر روزهای زوج از ۷:۳۰ تا ۱۲:۳۰، پایگاه انتقال خون کاشان از ۷:۳۰ لغایت ۱۳:۰۰، پایگاه انتقال خون خوانسار از ۷:۳۰ لغایت ۱۳:۰۰، پایگاه انتقال خون نجف‌آباد از ۷:۳۰ لغایت ۱۳:۰۰، پایگاه انتقال خون شهرضا از ۷:۳۰ لغایت ۱۳:۰۰ و پایگاه انتقال خون گلپایگان از ۷:۳۰ لغایت ۱۳:۰۰، می‌باشند.
هم‌چنین تیم سیار انتقال خون سه‌شنبه ۱۸ تیر در شهرستان فلاورجان از ساعت ۷:۳۰ لغایت ۱۳:۰۰، پنج‌شنبه ۲۱ تیر در شهر پیربکران از ۷:۳۰ تا ۱۳:۰۰، جمعه ۲۲ در شهر کوشک و در شهر آدریان از ۷:۳۰ لغایت ۱۳:۰۰، شنبه ۲۳ تیر در شهر قهدریجان از ۷:۳۰ لغایت ۱۳:۰۰ و یک‌شنبه ۲۴ تیر در شهر قهدریجان از ۷:۳۰ لغایت ۱۳ فعال خواهند بود.
انسان‌دوستی همگانی
در پایان چه توصیه‌ای خطاب به مردم -به‌خصوص برای قشر جوان- دارید؟
در گذشته حدود ۲۰ درصد اهداکنندگان را افراد ۲۰ تا ۲۵ سال تشکیل می‌دادند؛ اما در سال‌های اخیر میانگین سن اهداکنندگان به ۳۵ تا ۴۰ سال رسیده است. جوانان بدانند اهدای خون برای حفظ سلامت برخی بیماران و ادامه حیات آن‌ها ضروری است. با افزایش آگاهی و اطمینان از این‌که پزشکان مراکز اهدای خون، سلامت افراد را قبل و بعد از اهدا در نظر می‌گیرند، درخواست می‌کنیم همه مردم برای اهدای خون یا فرآورده‌های آن مراجعه کرده و بعد از مشورت با پزشک در این امر انسان‌دوستانه شرکت کنند.
خبرنگار: ندا خدادادی
انتهای پیام/
نظر شما