به گزارش گروه استان‌های ایسکانیوز از اصفهان، نهج‌البلاغ، به عنوان یکی از برجسته‌ترین و متقن‌ترین آثار اسلامی، پس از قرآن کریم شناخته می‌شود که شامل مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار امام علی علیه‌السلام است. سخنانی که در فرصت‌ها و شرایط خاص، توسط امیرالمؤمنین علیه‌السلام، ایراد شده است. این اثر ارزشمند حاوی مفاهیم عمیق و بنیادینی است که هر یک به نوبه خود م
می‌توانند راهنمای زندگی فردی و اجتماعی افراد جامعه باشند. هم‌چنین نقشه راه عمل جوامع و زمام‌داران، جهت برون‌رفت از موانع و مشکلات و بحران‌ها در قلمروهای حکمرانی، اقتصاد، جامعه، فرهنگ و هم‌چنین ساختن بنیان‌های یک جامعه سالم و پایدار و گام نهادن در مسیر سلامت معنوی و اخلاقی قرار گیرد. پیش‌نیاز تحقق این امور، جریان‌سازی فرهنگی و اجتماعی و به تعبیر روش‌مند، گفتمان‌سازی است. گفتمان‌سازی به معنای ایجاد و تقویت گفت‌وگوهای سازنده و معنادار، پیرامون مفاهیم و ارزش‌های مهم در یک جامعه است.
در فرآیند ترویج آموزه‌های نهج‌البلاغه، گفتمان‌سازی به معنای ترویج و تبیین آموزه‌ها و مفاهیم این کتاب ارزشمند در بین افراد و اقشار جامعه می‌باشد. با توجه به وضعیت کنونی جهان و جامعه، که با چالش‌های متعدد اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، حکمرانی و یافتن مسیر نجات روبه‌رو هستیم، ضرورت گفتمان‌سازی نهج‌البلاغه بیش از پیش احساس می‌شود.
نهج‌البلاغه به عنوان منبع غنی از حکمت‌ها و آموزه‌های امام علی علیه‌السلام، می‌تواند راه‌گشای ما در مواجهه با مشکلات و چالش‌های زندگی در گستره جهانی، جوامع اسلامی و اجتماعات محلی باشد. این کتاب نه تنها به مسائل دینی و معنوی می‌پردازد، بلکه راهکارهای عملی برای بهبود روابط اجتماعی، عدالت، مدیریت و اخلاق در زندگی فردی و جمعی را به ما ارائه می‌دهد. بنابراین، ترویج و گفتمان‌سازی این آموزه‌ها می‌تواند به ما کمک کند تا به جامعه‌ای عادلانه‌تر، اخلاقی‌تر و انسانی‌تر دست یابیم.
تحلیل مضامین
مرحله اول گفتمان‌سازی، استخراج آموزه‌ها، مفاهیم و ارزش‌های محوری برگرفته شده از نهج‌البلاغه هم‌چون عدالت، علم، حکمت، زهد، اخلاق، شجاعت، حق‌محوری، صلح، مدارا، محبت، معنویت، عبادت و تقوا است که به شیوه روش‌مند و علمی، تحلیل مضامین thematic analysis آموزه‌های علوی، جریان‌سازی و کاربست آن در جامعه باشد.
به عنوان مثال، یکی از خطبه‌های معروف امام علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه که به اهمیت و ضرورت گفتمان‌سازی اشاره دارد، خطبه 216 است. در این خطبه، امام علی علیه‌السلام به ارزش و اهمیت علم و دانش و نقش آن در جامعه پرداخته‌اند. امام علی علیه‌السلام فرموده‌اند: «الْعِلْمُ وِرَاثَةٌ کَرِیمَةٌ، وَالْآدَابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَةٌ، وَالْفِکْرُ مِرْآةٌ صَافِیَةٌ، وَالْعَبَرَةُ مَثَالِحُ مُحْذِرَةٌ، وَکَفَی بِالْحِلْمِ نَاصِراً، وَبِالْعَقْلِ دَلِیلًا مُبِیناً.» یعنی علم ارثی گران‌بهاست، و ادب‌ها پوشش‌هایی تازه‌اند، و تفکر، آینه‌ای روشن است و عبرت‌ها، هشدارهای روشن‌گرند و برای حلم، یاری‌دهنده‌ای است، و برای عقل، دلیلی روشن!
این سخن امام علی علیه‌السلام نشان می‌دهد که علم، دانش، تفکر و ادب، از ارزش‌های اصلی در نهج‌البلاغه هستند که باید در جامعه ترویج و گفتمان‌سازی شوند. علم و دانش به عنوان ارثی گران‌بها و تفکر، به عنوان آینه‌ای روشن می‌تواند راهنمای ما در زندگی باشد. بنابراین، ترویج و تقویت این مفاهیم از طریق گفتمان‌سازی، می‌تواند جامعه‌ای پویا و با اخلاق را به ارمغان آورد.
ضرورت گفتمان‌سازی نهج‌البلاغه در جامعه امروزی به وضوح احساس می‌شود. با استفاده از آموزه‌های امام علی علیه‌السلام و ترویج مفاهیم عمیق و کاربردی نهج‌البلاغه، می‌توانیم به جامعه‌ای عادلانه‌تر و اخلاقی‌تر دست یابیم. این گفتمان‌سازی می‌تواند از طریق روش‌های مختلفی هم‌چون برگزاری جلسات آموزشی، استفاده از رسانه‌های اجتماعی و ارائه مثال‌های عملی از نهج‌البلاغه صورت گیرد.
مضامین اصلی و مفاهیم کلیدی در نهج‌البلاغه شامل موارد گسترده‌ای می‌شود که در ادامه به تعدادی از آنها پرداخته خواهد شد. اولین موضوع مهم، عدالت است؛ عدالت یکی از برجسته‌ترین مفاهیم در نهج‌البلاغه است. امام علی علیه‌السلام بارها بر اهمیت عدالت در حکومت و رفتارهای اجتماعی تأکید کرده است. عدالت به معنای رعایت حقوق دیگران و پرهیز از ظلم و تعدی است. حضرت علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «العدل أساس به قوام العالم». یعنی عدالت پایه‌ای است که جهان بر آن استوار است.
دوم، حکمت است؛ حکمت در نهج‌البلاغه به عنوان دانش عمیق و بینش صحیح برای تصمیم‌گیری‌های خردمندانه و عملی تعریف شده است. حکمت باعث می‌شود که فرد در مواجهه با مشکلات و چالش‌ها به بهترین نحو، عمل کند. حضرت در موضوع زمام‌داری تصریح می‌کند: «من استبد برأیه هلک، و من شاور الرجال شارکها فی عقولها». کسی که بر رأی خود تکیه کند، هلاک می‌شود و کسی که با مردم مشورت کند، در عقل‌های آنها شریک می‌شود.
سوم، زهد است؛ زهد به معنای بی‌اعتنایی به دنیا و تمایل به زندگی ساده و بدون تجملات است. امام علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه به اهمیت زهد و تأثیر آن بر سعادت اخروی تأکید کرده است. مولای متقیان علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «زهد فی الدنیا یحبک الله». یعنی در دنیا زهد پیشه کن تا خداوند تو را دوست بدارد.
چهارم، اخلاق است؛ اخلاق یکی از محورهای اصلی تعالیم امام علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه است. اخلاق، در این کتاب به معنای رعایت اصول درست‌کاری، صداقت، تواضع و دیگر صفات پسندیده است که باعث تعالی روح و تقویت روابط اجتماعی می‌شود. چنان‌که منادی عدالت‌پیشگان می‌فرمایند: «أحسن إلی من أساء إلیک». یعنی کسی که به تو بدی کرده است، به او نیکی کن.
پنجم، شجاعت است؛ شجاعت به معنای توانایی مقابله با ترس و ایستادگی در برابر ظلم و ناحق است. امام علی علیه‌السلام شجاعت را نه‌تنها در میدان جنگ، بلکه در همه جوانب زندگی فردی و اجتماعی توصیه می‌کند. به تعبیر دیگر، فرمانده جنگ‌آوران می‌فرمایند: «لا تفروا من الزحف فتبوؤوا بجناح کلّ ضالّه»؛ از میدان نبرد فرار نکنید تا بر شما هر گناهی نازل نشود.
ششم، معنویت است؛ که از مفاهیم کلیدی نهج‌البلاغه به شمار می‌رود و امام علی علیه‌السلام تأکید زیادی بر پرورش معنویت و تقویت ارتباط با خداوند دارد و این را به عنوان راهی برای دست‌یابی به آرامش و سعادت معرفی می‌کند. امام در همین زمینه می‌فرمایند: «ذکر الله یمنح القلوب حیاة»؛ یاد خداوند به قلب‌ها زندگی می‌بخشد.
این مفاهیم کلیدی و دیگر مضامیم استخراجی در نهج‌البلاغه نه تنها برای هدایت فردی بلکه برای ساختن جامعه‌ای عادلانه و انسانی‌تر، بسیار ضروری و ارزشمند هستند. با تأمل در این آموزه‌ها و تلاش برای عملی کردن آنها، می‌توان به زندگی بهتر و جامعه‌ای متعالی دست یافت.
شیوه‌های گفتمان‌سازی در نهج‌البلاغه
گفتمان‌سازی نهج‌البلاغه به معنای استفاده از روش‌ها و ابزارهایی است که بتواند مفاهیم و آموزه‌های این کتاب ارزشمند را به جامعه انتقال دهد. هدف اصلی از گفتمان‌سازی، تبیین و ترویج ارزش‌ها و مضامین نهج‌البلاغه در بین مردم و ایجاد بستر مناسب برای تفکر و عمل جهت‌دار و اقدام مؤثر بر اساس این آموزه‌هاست.
برخی از شیوه‌های مؤثر در گفتمان‌سازی نهج‌البلاغه، می‌تواند شامل برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی باشد که در واقع یکی از مؤثرترین روش‌ها برای دست‌یابی به این موضوع است. برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی پیرامون نهج‌البلاغه، می‌توانند به صورت حضوری و یا آنلاین برگزار شوند و هدف آنها تبیین مفاهیم عمیق نهج‌البلاغه برای گروه‌های مختلف سنی و تحصیلی است. در این دوره‌ها می‌توان از استادان و متخصصان حوزه و دانشگاه بهره برد تا مفاهیم به صورت دقیق و علمی تبیین شوند.
استفاده از رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی نیز از دیگر مواردی است که می‌توان برای گفتمان‌سازی مؤثر استفاده کرد. زیرا رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی، ابزارهای قدرت‌مندی برای ترویج گفتمان نهج‌البلاغه هستند. با استفاده از این رسانه‌ها می‌توان محتوای مرتبط با نهج‌البلاغه را به صورت متن، تصویر و ویدئو به دست مخاطبان رساند. این محتوا می‌تواند شامل تفسیر آیات و احادیث، داستان‌های مربوط به امام علی علیه‌السلام و نکات اخلاقی و اجتماعی باشد.
از دیگر شیوه‌هایی که می‌تواند ما را به این هدف برساند؛ ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه به زبان‌های مختلف است. با ترجمه نهج‌البلاغه به زبان‌های مختلف، افراد بیشتری می‌توانند از این گنجینه معنوی بهره‌مند شوند. علاوه بر ترجمه، تفسیر مفاهیم و توضیح نکات مهم به زبان ساده نیز اهمیت زیادی دارد.
از روش‌های دیگر برای گفتمان‌سازی می‌توان به استفاده از داستان‌ها و مثال‌های عملی اشاره کرد؛ داستان‌ها و مثال‌های عملی از زندگی امام علی علیه‌السلام و دیگر شخصیت‌های تاریخی، می‌توانند به تبیین مفاهیم نهج‌البلاغه کمک کنند. این داستان‌ها هم‌چنین می‌توانند به عنوان الگوهای عملی برای زندگی روزمره تبدیل شوند و نشان دهند که چه‌گونه می‌توان آموزه‌های نهج‌البلاغه را در عمل به کار برد. برگزاری پویش‌های فرهنگی و راه‌اندازی کمپین‌های اجتماعیِ موضوعیِ حول محور نهج‌البلاغه، از دیگر مواردی است که باید مدنظر قرار گیرد. در این رابطه موج‌آفرینی ارزش‌ها، حول نهج‌البلاغه و خلق اثرهای هنری، ادبی، شعر و داستان، مقاله و فیلم کوتاه و نمایشنامه توسط مخاطبان، به صورت سازمان‌یافته و برگزاری جشنواره پایانی، از دیگر مواردی است که می‌تواند گام‌های اساسی برای هرچه بهتر شناساندن نهج‌البلاغه باشد.
نهج‌البلاغه در زندگی طبقات مختلف
یکی از اهداف اصلی در ترویج گفتمان نهج‌البلاغه، آوردن این گنجینه ارزشمند به زندگی روزمره طبقات مختلف مردم است. این امر نیازمند ساده‌سازی و تفسیر مفاهیم پیچیده و عمیق نهج‌البلاغه، به زبانی است که همه اقشار جامعه بتوانند آن را درک کنند و در زندگی خود به‌کار گیرند. برای این منظور، می‌توان از روش‌های مختلفی هم‌چون ترجمه و تفسیر به زبان ساده و موج آفرینی فرهنگی استفاده کرد. این روش، یکی از راه‌های مؤثر برای آوردن نهج‌البلاغه به زندگی مردم است، که از طریق کتاب‌ها، مقالات و برنامه‌های آموزشی قابل اجراست. داستان‌پردازی و مثال‌های عملی، از دیگر روش‌هایی است که با استفاده از آن می‌توان با زندگی امام علی علیه‌السلام و اطرافیان او آشنا شد. مفاهیمی که می‌تواند نهج‌البلاغه را به شکلی ملموس‌تر و قابل فهم‌تر برای عموم مردم بیان کند. روش موج‌آفرینی فرهنگی با انتخاب آموزه‌ها نیز از دیگر روش‌هاست که طی این روش، می‌توان از مخاطبان درخواست کرد پیرامون آموزه‌های علوی، به تولید فرهنگی، نظیر سرودن شعر، داستان، قصه‌ها، نوشتن فیلم‌نامه، ترسیم نقاشی و تدوین مقاله یا کتاب اقدام نمایند و در پایان، از آفرینش‌گران فرهنگی، در قالب جشنواره‌های نهج‌البلاغه تجلیل به‌عمل آورد.
در نتیجه برای آوردن نهج‌البلاغه به زندگی طبقات مختلف مردم، لازم است تا مفاهیم عمیق و آموزندهِ این کتاب را، به زبانی ساده و قابل فهم، ترجمه و تفسیر کنیم و با استفاده از روش‌های نوین ارتباطی و آموزشی، آنها را به همگان منتقل کنیم. این امر می‌تواند نقش مهمی در ارتقای سطح فرهنگی و اخلاقی جامعه ایفا کند و به زندگی بهتر و عادلانه‌تر برای همه افراد کمک کند.
نهج‌البلاغه به عنوان یکی از میراث‌های معنوی و ارزشمند امام علی علیه‌السلام، دارای مضامین و مفاهیمی است که می‌تواند راهنمایی برای زندگی بهتر و انسانی‌تر باشد. ترویج گفتمان نهج‌البلاغه در جامعه امروز، ضرورتی است که می‌تواند پاسخ‌گو بسیاری از چالش‌های اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی باشد. بنابراین با آوردن نهج‌البلاغه به زندگی روزمرهِ طبقات مختلف مردم از طریق ترجمه و تفسیر به زبان ساده، استفاده از داستان‌ها و مثال‌های عملی و بهره‌گیری از رسانه‌های اجتماعی، می‌توان مفاهیم عمیق این گنجینه ارزشمند را به همگان معرفی کرد.
تلاش برای تبیین و ترویج مفاهیم نهج‌البلاغه، نه تنها موجب شناخت بهتر آموزه‌های امام علی علیه‌السلام خواهد شد، بلکه می‌تواند بستری فراهم کند تا همگان از این گنجینه ارزشمند بهره‌مند شوند و زندگی بهتری را تجربه کنند. امیدواریم که با هم‌کاری و همت همه علاقه‌مندان و محققان، به این هدف والا دست یابیم و جامعه‌ای مبتنی بر عدالت، اخلاق، معنویت و آموزه‌های علوی بسازیم.
* جامعه‌شناس و دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی
نظر شما