آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چرا دوقلوهای همسان، با وجود داشتن ژن‌های یکسان، ممکن است شخصیت، سلامت و حتی استعدادهای متفاوتی داشته باشند؟ یا اینکه چرا سبک زندگی می‌تواند خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها را تحت تأثیر قرار دهد؟ پاسخ این سوالات در دنیای شگفت‌انگیز اپی‌ژنتیک نهفته است. در ادامه، به بررسی عمیق تأثیرات محیط بر بیان ژن‌ها خواهیم پرداخت و نگاهی خواهیم داشت به چگونگی تغییر مسیر پزشکی و درمان به واسطه فناوری‌های نوین.

اپی‌ژنتیک به مطالعه تغییرات در فعالیت ژن‌ها اشاره دارد که بدون تغییر در توالی DNA رخ می‌دهد. به عبارت دیگر، کد ژنتیکی هر فرد ثابت است، اما نحوه استفاده سلول‌ها از آن تحت تأثیر محیط، سبک زندگی و تجربیات فرد تغییر می‌کند. عواملی مانند رژیم غذایی، آلودگی هوا، استرس، کیفیت خواب و حتی تجربیات دوران کودکی می‌توانند نشانه‌هایی بر روی DNA فرد ایجاد کنند که به عنوان کلیدهایی برای روشن یا خاموش کردن ژن‌ها عمل می‌کنند. این تغییرات می‌توانند در طول زندگی فرد باقی بمانند و حتی به نسل‌های بعدی منتقل شوند، به همین دلیل اپی‌ژنتیک پلی میان طبیعت و تربیت محسوب می‌شود.

تحقیقات اپی‌ژنتیکی امروزه با کمک فناوری‌های نوین در حال پیشرفت است و روش‌های جدیدی برای مطالعه و تغییر بیان ژن‌ها ایجاد شده است. ویرایش اپی‌ژنومی مبتنی بر کریسپر یکی از تحول‌آفرین‌ترین فناوری‌ها در این حوزه است. این روش به دانشمندان اجازه می‌دهد تا به طور دقیق بخش‌های خاصی از ژنوم را خاموش یا فعال کنند بدون اینکه تغییری در توالی DNA ایجاد کنند. این فناوری می‌تواند نقش مهمی در درمان سرطان، بیماری‌های عصبی و حتی پیری ایفا کند.

متیلاسیون DNA یکی از رایج‌ترین مکانیزم‌های اپی‌ژنتیکی است که به سلول‌ها در تعیین روشن و خاموش کردن ژن‌ها کمک می‌کند. برای مثال، در برخی سرطان‌ها، ژن‌های سرکوب‌کننده تومور به دلیل متیلاسیون بیش از حد غیر فعال می‌شوند و این امر منجر به رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها می‌شود.

هیستون‌ها پروتئین‌هایی هستند که DNA را درون هسته سلول بسته‌بندی می‌کنند. تغییرات شیمیایی روی این پروتئین‌ها، مانند متیلاسیون و سیتیلاسیون، می‌توانند باعث فشرده یا باز شدن DNA شوند که تأثیر مستقیمی بر بیان ژن‌ها دارد.

علاوه بر DNA و پروتئین‌ها، برخی از مولکول‌های RNA مانند microRNAها نیز می‌توانند بیان ژن را تنظیم کرده و در فرایندهای سلولی مهم مانند رشد، پیری و بیماری‌ها نقش ایفا کنند.

اپی‌ژنتیک در حال دگرگون کردن روش‌های درمانی در حوزه‌های مختلف پزشکی است. یکی از این حوزه‌ها، اپی‌ژنتیک در درمان سرطان است؛ داروهای اپی‌ژنتیکی جدید مانند آزاسیتییدین و دسیتابین که بر متیلاسیون DNA تأثیر می‌گذارند، می‌توانند ژن‌های سرکوب‌کننده تومور را فعال کرده و مسیرهای رشد سرطان را مهار کنند. این داروها تأثیر قابل توجهی در درمان سرطان خون و برخی دیگر از سرطان‌ها دارند.

همچنین تحقیقات نشان داده‌اند که تغییرات اپی‌ژنتیکی در بیماری‌هایی مانند آلزایمر، پارکینسون و ام‌اس نیز نقش دارند. داروهای اپی‌ژنتیکی جدید در حال بررسی هستند که بتوانند با تنظیم بیان ژن‌ها روند بیماری را کند یا متوقف کنند.

یکی از بزرگترین پیشرفت‌ها در پزشکی مدرن، پزشکی شخصی است؛ روشی که بر اساس ویژگی‌های ژنتیکی و اپی‌ژنتیکی هر فرد، درمان‌های مناسب را انتخاب می‌کند. این روش در درمان سرطان، دیابت و حتی بیماری‌های قلبی در حال گسترش است.

بازار اپی‌ژنتیک به سرعت در حال رشد است؛ زیرا شرکت‌های داروسازی و بیوتکنولوژی سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای روی این حوزه انجام داده‌اند. با این حال، چالش‌هایی نظیر پیچیدگی سیستم‌های اپی‌ژنتیکی، هزینه بالای تحقیقات و اثرات جانبی داروهای اپی‌ژنتیکی وجود دارد. با این وجود، دانشمندان امیدوارند که با شناخت بهتر این سیستم‌ها بتوانند درمان‌های بسیار مؤثرتر و کم‌خطرتر ارائه دهند.

اپی‌ژنتیک نشان می‌دهد که ما اسیر ژن‌های خود نیستیم؛ بلکه محیط، سبک زندگی و تجربیات ما نقش مهمی در تنظیم ژن‌ها و سلامت ما دارند. فناوری‌هایی مانند کریسپر، متیلاسیون DNA و داروهای اپی‌ژنتیکی در حال متحول کردن پزشکی هستند و امیدهای جدیدی را برای درمان بیماری‌های پیچیده به ارمغان آورده‌اند. شاید روزی برسد که با یک تغییر کوچک در اپی‌ژنتیک بتوانیم از بسیاری از بیماری‌ها پیشگیری کنیم و زندگی طولانی‌تر و سالم‌تری داشته باشیم.

* فعال رسانه‌ای

انتهای یادداشت/