به گزارش خبرنگار سیاسی، روز پنجشنبه سه کشور اروپایی عضو برجام، یعنی آلمان، بریتانیا و فرانسه، رسماً روند آغاز «مکانیسم ماشه» را فعال کردند؛ فرآیندی که بر اساس سازوکار حقوقی برجام، حدود ۳۰ روز به طول خواهد انجامید.
بیشتر بخوانید؛
اثر واقعی «ماشه» به مراتب کمتر از تحریمهای آمریکاست/ بسته شدن فضای کنشگری دیپلماتیک اروپاییها با ایران
با وجود این اقدام، دولت تأکید دارد که فعالسازی مکانیسم ماشه آثار اقتصادی محسوس و مستقیمی بر کشور نخواهد داشت. در همین زمینه، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، با اشاره به ابعاد مختلف این سازوکار اظهار داشت: «با اجرای اسنپبک، تحریم اقتصادی جدیدی علیه ایران اعمال نخواهد شد و از منظر اقتصادی تغییر معناداری در شرایط کنونی کشور به وجود نمیآید.»
یکی از اصلیترین دغدغههای این روزهای جامعه، سرنوشت معیشت و «سفره مردم» در پی فعالسازی مکانیسم ماشه است؛ مسئلهای که بار روانی سنگینی بر فضای عمومی کشور تحمیل کرده و بهویژه بازار ارز را متأثر ساخته است.
با وجود نگرانیهای عمومی، بخش قابل توجهی از کارشناسان اقتصادی و سیاستمداران معتقدند اجرای مکانیسم ماشه عملاً اثر تازه و جدی بر اقتصاد ایران نخواهد گذاشت. به باور آنها، قطعنامههایی که در قالب این سازوکار میتوانند مجدداً فعال شوند، ماهیتاً تحریمهای مستقیم و جدیدی علیه اقتصاد ایران ایجاد نمیکنند. به بیان دیگر، بخش اعظم فشارهای موجود، ریشه در تحریمهای یکجانبه آمریکا پس از خروج این کشور از برجام دارد و نه در تصمیم اخیر سه کشور اروپایی.
در همین زمینه، حمید قنبری، معاون وزیر خارجه، درباره بیاثری اقتصادی مکانیسم ماشه گفت: «این که تحریمی وضع و چنان در رسانهها در مورد آن تبلیغ میکنند که بخواهند بازار داخلی را به هم بریزند و مردم را مشوش کنند جزو استراتژی و جنگ شناختیشان است و تحریم غیراز آثار اقتصادی همیشه یک بسته رسانهای و جنگ شناختی کنارش هست، اقتصاد این قدر بزرگ و خودکفاست که با تحریم نمیشکند.»
سیاستمداران نیز بیشتر بر ابعاد روانی این اقدام تأکید دارند. حبیب قاسمی، عضو کمیسیون اصل نود مجلس، معتقد است: «اینکه اروپاییها امروز حرف از فعالسازی مکانیسم ماشه میزنند جنبه رسانهای و روانی دارد. آنها هر قدر توانستهاند تحریمها را علیه ایران وضع کردهاند و چیزی نمانده که بخواهند دوباره بازگردانند. اروپاییها از مطرح کردن مکانیسم ماشه بهدنبال بهرهبرداریهای سیاسی هستند و سعی دارند با فشار روانی و سیاسی اهداف خود را پیش ببرند.»
محمدصالح جوکار، رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس، نیز تأکید دارد: «فعالسازی مکانیسم ماشه با هیچیک از قوانین بینالمللی سازگاری ندارد و صرفا جنبه روانی و فشار رسانهای دارد. در حوزه فروش نفت نیز تجربه نشان داده که با وجود همه تحریمها توانستهایم صادرات و وصول مطالبات را ادامه دهیم و این تحریمها نتوانسته مانع فعالیتهای ما شود.»
همچنین عباس مقتدایی نماینده مردم اصفهان و نایبرئیس دوم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: «فعالسازی مکانیسم ماشه اثر جدیدی در تشدید وضعیت تحریمهای کشور ندارد و بیشتر حواشی آن روانی و تبلیغاتی است.»
یکی از مهمترین نگرانیها، تأثیر مکانیسم ماشه بر میزان فروش نفت ایران است. این در حالی است که طی تمام سالهای گذشته، با وجود محدودیتهای گسترده، ایران توانسته نفت خود را به فروش برساند. وزیر نفت در این باره خاطرنشان کرد: «ایران سالها با محدودیتهای فروش نفت مواجه بوده و این باعث شده که تخصص لازم برای دور زدن این محدودیتها را در مجموعه صنعت نفت داشته باشیم، طبیعتاً اسنپ بک هم میتواند تا حدودی شرایط را به سمتی ببرد که نیازمند اتخاذ تدابیر جدید باشد، ولی ما دست و پا بسته در مقابل این محدودیتها نیستیم و تمام تلاشمان را خواهیم کرد.»
میثم ظهوریان، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، نیز بر همین نکته تأکید کرد و گفت: «اثر واقعی مکانیسم ماشه در اقتصاد ما زیاد نیست و تاثیر جدی هم بر فروش نفت ایران و هزینههای مبادلهای ایران ندارد ولی ممکن است اثر روانی آن به طور موقت در اقتصادمان وجود داشته باشد.»
در همین راستا معاون وزیر خارجه، در یک گفتوگوی تلویزیونی نیز توضیح داد: «فروش نفت ایران با مکانیسم ماشه تحت تاثیر قرار نمیگیرد، زیرا در قطعنامهها ذکر نشده که خرید نفت ما مجازات دارد. ممکن است خریدار نفت با توجه به اینکه تحریمها برمیگردد، شرایط جدیدی را در نظر بگیرد و در قراردادها تغییراتی ایجاد کند.»
حتی ریچارد نفیو، معمار تحریمهای ایران، نیز اذعان کرده است که مکانیسم ماشه بهطور مستقیم اقتصاد ایران را هدف قرار نمیدهد.
با وجود این تأکیدها، بازار ارز طی روزهای اخیر با شوک روانی مواجه شد و نرخ ارز در بازار آزاد افزایش یافت. این در حالی است که به باور کارشناسان، ارتباط مستقیمی میان مکانیسم ماشه و نوسانات ارزی وجود ندارد. یحیی آلاسحاق در همین باره گفت: «این نوسانات ریشه اقتصادی ندارد و بیش از هر چیز ناشی از جو روانی، بازیهای شبکهای سوداگران و عوامل سیاسی داخلی و خارجی است.»
اکنون نگاهها بیش از هر زمان دیگری متوجه تیم اقتصادی دولت و بهویژه سیدعلی مدنیزاده، وزیر اقتصاد است؛ وزیری که در دوران رأی اعتماد خود بر « اقتصاد بدون اتکا به مذاکره» تأکید کرده بود و این روزها با آزمونی سرنوشتساز و جدی روبهرو شده است.
در ادامه گفتگوی ایسکانیوز با لطفالله فروزنده معاون شهردار تهران و حسن حسنخانی مدرس دانشگاه و پژوهشگر اقتصادی را میخوانید:
هدف اروپاییها از اجرای مکانیسم ماشه ایجاد شوک روانی و اقتصادی است
لطفالله فروزنده در پاسخ به این پرسش که کارشناسان معتقدند تحریمهای ناشی از مکانیسم ماشه در مقایسه با تحریمهای وضع شده پس از خروج آمریکا از برجام اثر اقتصادی چندانی ندارد و بیشتر جنبه روانی دارد، گفت: نکتهای که باید مدنظر قرار گیرد این است که آمریکا و کشورهای اروپایی سابقه بدعهدی دارند و با توجه به خروج آمریکا از برجام، فعالسازی مکانیسم ماشه از منظر حقوقی غیرقانونی است. این مسئله نشان میدهد که طی دوازده روز گذشته، اروپاییها تا چه حد با خباثت و بیاعتنایی به توافقات بینالمللی با ایران برخورد کردهاند.
وی با اشاره به ابعاد روانی این اقدام افزود: هدف اصلی اروپاییها از اجرای مکانیسم ماشه، ایجاد شوک روانی و اقتصادی در جامعه و بازار ایران است. آنها تلاش دارند افکار عمومی و جریانهای اقتصادی کشور را تحت فشار قرار دهند و ایران را وادار به امتیازدهی کنند، اما چنین چیزی هرگز تحقق نخواهد یافت.
فروزنده تأکید کرد که ایران باید با قدرت و عزم راسخ در مقابل این اقدامات ایستادگی کند، گفت: ما باید نشان دهیم که ایران مستقل و توانمند است و تصمیماتش را بر پایه منافع ملی و خودکفایی اتخاذ میکند. نمونهای از اقدامات بازدارنده میتواند بررسی خروج از معاهده NPT باشد تا به طرفهای خارجی پیام روشنی داده شود که ایران روی پای خود ایستاده و به هیچ فشار خارجی تن نخواهد داد.
وی خاطرنشان کرد: همانگونه که تجربه سالهای گذشته نشان داده است، فشارهای خارجی، چه تحریمهای آمریکا و چه تهدیدهای اروپایی، نمیتواند اراده و توان اقتصادی ایران را تضعیف کند. آنچه امروز نیاز است، مدیریت هوشمندانه بازارها، تقویت ظرفیتهای داخلی و وحدت ملی در برابر فشارهای روانی و سیاسی است.
در داخل میتوان اثرات مکانیزم ماشه را به حداقل رساند
این کارشناس اقتصادی در پاسخ به این سؤال که اجرای مکانیسم ماشه چه تأثیری بر اقتصاد کشور خواهد داشت، اظهار کرد: قطعاً اجرای مکانیسم ماشه بیتأثیر نخواهد بود، اما با توجه به توانمندیهایی که در داخل کشور داریم، میتوان اثر آن را به حداقل رساند. ایران همواره تحت فشار تحریمها بوده و گاه شدت این تحریمها کاهش یا افزایش یافته است. ما کشوری با منابع فراوان هستیم و باید به توانمندیهای داخلی و ظرفیتهای خود اتکا کنیم.
وی با اشاره به تجربه موفق ایران در حوزه فناوریهای دفاعی گفت: در زمینه موشک و پهپاد، به هیچ کشوری وابسته نیستیم و هرجا که به خودمان ایمان و باور داشته باشیم، مطمئناً موفق خواهیم شد. نکته اصلی این است که این تحریمها را به عنوان تهدید ببینیم یا فرصت؛ اگر نگاه ما فرصتمحور باشد، میتوانیم از این شرایط برای تقویت اقتصاد و ظرفیتهای داخلی استفاده کنیم.
این کارشناس در ادامه گفت: تحریمهایی که آمریکا پس از خروج از برجام علیه ایران اعمال کرد، گستردهتر از مکانیسم ماشه بود، اما ما توانستیم با اتکا به خود و ظرفیتهای داخلی، از این فشارها عبور کنیم. طبیعی است که اجرای این تحریمها فشارهایی ایجاد میکند، اما نباید تسلیم جنگ روانی دشمن شویم. با مدیریت هوشمندانه و تقویت توان داخلی، میتوان اثرات منفی را کاهش داد و از شرایط پیشآمده نهایت بهره را برد.
مکانیسم ماشه تأثیری بر صادرات نفت کشور نخواهد داشت
معاون شهردار تهران در واکنش به پرسشی درباره تأثیر اجرای مکانیسم ماشه بر فروش نفت ایران اظهار کرد: تحریمها علیه جمهوری اسلامی ایران از ابتدای انقلاب وجود داشته و موضوع جدیدی نیست. تجربه نشان داده است که ایران توانسته است همواره مسیرهای خود را برای فروش نفت پیدا کند و بنابراین مکانیسم ماشه نیز تأثیر تعیینکنندهای بر صادرات نفت کشور نخواهد داشت.
وی با اشاره به راهکارهای جایگزین افزود: ایران این ظرفیت را دارد که نفت خام خود را به فرآوردههای نفتی تبدیل کند و این فرآوردهها را به بازارهای مختلف عرضه نماید. فروش فرآوردههای نفتی برخلاف نفت خام با محدودیتهای کمتری روبهرو است و همین موضوع میتواند بخش مهمی از فشارهای ناشی از تحریمها را خنثی کند.
معاون شهردار تأکید کرد: با برنامهریزی دقیق، مدیریت درست و بهرهگیری از ظرفیتهای داخلی، میتوان تهدیدهای ناشی از تحریمها را به فرصت تبدیل کرد. این شرایط بیش از هر چیز نشان میدهد که کشور باید به سمت تقویت زیرساختها و ارزش افزوده داخلی حرکت کند تا وابستگی به فروش مستقیم نفت کاهش یابد.
دولت باید خود را برای شرایط جدید آماده کند
فروزنده در پاسخ به این پرسش که دولت بهویژه وزارت اقتصاد در شرایط کنونی چه وظیفهای برای مدیریت اوضاع بر عهده دارد، اظهار کرد: در شرایط فعلی انسجام داخلی و بهرهگیری از توانمندیهای کشور اهمیت دوچندان دارد. دولت و بهخصوص تیم اقتصادی باید خود را برای شرایط جدید آماده کند و با اتخاذ سیاستهای هوشمندانه، پیامها و سیگنالهای مثبت به جامعه و فعالان اقتصادی ارسال نماید.
وی افزود: یکی از مهمترین اقداماتی که دولت باید دنبال کند، فراهمسازی بستر مناسب برای سرمایهگذاران داخلی است. باید کاری کنیم که فعالان اقتصادی احساس امنیت، اعتماد و آرامش داشته باشند. هرچه فضای کسبوکار تسهیل شود، ظرفیتهای بیشتری برای عبور از شرایط تحریمی ایجاد خواهد شد.
این کارشناس اقتصادی همچنین تأکید کرد: یکی از آفتهای جدی اقتصاد کشور، خودتحریمی است. دولت باید با اصلاح برخی مقررات دستوپاگیر، این موانع داخلی را برطرف کند و از سرمایهگذاران و تولیدکنندگان بهطور واقعی حمایت کند. در این صورت میتوانیم ضمن خنثیسازی فشارهای خارجی، اقتصاد کشور را مقاومتر و پویاتر سازیم.
تحریمهای مکانیسم ماشه از تحریمهای آمریکا شدیدتر نیست
حسن حسنخانی در پاسخ به این پرسش که کارشناسان معتقدند تحریمهای ناشی از مکانیسم ماشه در مقایسه با تحریمهای وضع شده پس از خروج آمریکا از برجام اثر اقتصادی چندانی ندارد و بیشتر جنبه روانی دارد اظهار داشت: تحریمهایی که قرار است بازگردد، عمدتاً در حوزههای تسلیحاتی، هستهای و موارد خاص متمرکز است. در واقع، تحریمها دو اثر دارند؛ یکی اثر مستقیم بر داخل کشور و دیگری اثر غیرمستقیم بر شرکای تجاری ما مانند چین و روسیه. با این حال، این تحریمها به هیچ عنوان از تحریمهایی که آمریکا علیه ایران وضع کرده شدیدتر نیست و نمیتواند ضربه تازهای بر بخشهای بانکی و تولیدی وارد کند، چرا که ما پیشتر شرایط سختتری را تجربه کردهایم.
وی با اشاره به مدیریت شرایط افزود: البته این به معنای بیاثر بودن بازگشت تحریمها نیست؛ ممکن است اخلالهایی در روندهای اقتصادی به وجود بیاید که اگر مدیریت نشود، میتواند آسیبزا باشد. بنابراین باید با احتیاط و تدبیر به موضوع نگاه کرد. نه میتوان مکانیسم ماشه را خطری بزرگ برای اقتصاد کشور دانست و نه میتوان آن را کاملاً بیاهمیت تلقی کرد. مهم این است که در داخل کشور هوشیاری لازم وجود داشته باشد.
این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: کلید اصلی عبور از شرایط کنونی، حکمرانی اقتصادی منسجم است. اگر بتوانیم بین سیاستهای پولی و مالی تعادل ایجاد کنیم و وزارتخانهها با بانک مرکزی هماهنگ عمل کنند، حتی تحریمهای اتحادیه اروپا و آمریکا هم نمیتواند تأثیر جدی بر اقتصاد کشور بگذارد. اما در صورت نبود هماهنگی و اتخاذ تصمیمهای پراکنده و ناهمسو در تیم اقتصادی دولت، مکانیسم ماشه میتواند تبعات قابل توجهی بر اقتصاد کشور داشته باشد.
چین صراحتاً اعلام کرده است خرید نفت از ایران را ادامه میدهد
یک کارشناس اقتصادی در واکنش به این پرسش که مکانیسم ماشه چه تأثیری بر فروش نفت ایران خواهد داشت و سفر رئیسجمهور به چین چه نقشی در این زمینه ایفا میکند، گفت: مکانیسم ماشه عملاً تأثیری بر فروش نفت ایران نخواهد داشت؛ چراکه چین صراحتاً اعلام کرده است خرید نفت از ایران را ادامه میدهد. همچنین در جریان سفر رئیسجمهور به چین، انتظار میرود مواضع مثبت و حمایتی روشنی از سوی پکن و مسکو اعلام شود.
وی ادامه داد: البته باید توجه داشت که اسنپبک را نمیتوان بهطور کامل خنثی کرد، اما میتوان آثار آن را کاهش داد. راهکار اصلی در این زمینه، ایجاد همافزایی و گسترش همکاریهای راهبردی با شرکای مهمی همچون چین و روسیه است. در صورت تقویت این همکاریها، فتنه مکانیسم ماشه میتواند تا حد زیادی بیاثر شود.
مسئله ارز صرفاً به تحریمها محدود نمیشود
این مدرس دانشگاه و پژوهشگر در واکنش به این پرسش که چرا بازار ارز به شدت به خبر فعال شدن مکانیسم ماشه واکنش نشان داده است، بیان کرد: مسئله ارز صرفاً به مکانیسم ماشه محدود نمیشود و ریشه اصلی آن به مدیریت داخلی بازمیگردد. در صورتی که بانک مرکزی و وزارت اقتصاد بتوانند تصمیمات هماهنگ و دقیق اتخاذ کنند، کنترل بازار ارز امکانپذیر است.
وی با اشاره به ناهماهنگی در تیم اقتصادی دولت افزود: یکی از مشکلات جدی، نبود هماهنگی در تیم اقتصادی کشور است. متأسفانه برخی شرکتهای دولتی نیز از افزایش نرخ ارز منتفع میشوند و همین مسئله زمینهساز تلاطم بیشتر در بازار شده است.
حسنخانی در پاسخ به این پرسش که در شرایط فعلی دولت و بهویژه وزارت اقتصاد به ریاست سیدعلی مدنیزاده چه وظایفی برای مدیریت اوضاع برعهده دارند، گفت: کشور نیازمند یک اتاق فرماندهی اقتصادی منسجم و در واقع یک اتاق جنگ اقتصادی است. تصمیمات باید در این مرکز بهصورت سریع، قاطع و اجرایی اتخاذ شود. با این حال، تاکنون موفق به ایجاد چنین ساختاری نشدهایم.
وی افزود: یکی از مشکلات اساسی این است که برخی مقامات دولتی هر روز اظهارنظرهای متناقض و بعضاً رقابتی بیان میکنند که نتیجه آن، سردرگمی و بیبرنامگی در سیاستگذاری اقتصادی است. کابینه اقتصادی ـ نه صرفاً وزارت اقتصاد ـ باید هماهنگ عمل کند و از بیان سخنان غیرکارشناسی و شتابزده پرهیز شود تا تصمیمات صحیح اتخاذ و اجرا گردد.
انتهایپیام/
خبرنگار: علیرضا همتی بهار
نظر شما