هر ساله با نزدیک شدن به آغاز سال تحصیلی جدید، موجی از اخبار و تحلیلها درباره وضعیت شهریه دانشگاهها، بهویژه دانشگاه آزاد اسلامی، در رسانهها منتشر میشود. این موضوع که یکی از دغدغههای اصلی دانشجویان و خانوادهها به شمار میرود، همواره حساسیتبرانگیز است و کوچکترین تغییری در ارقام آن، بازتاب گستردهای در افکار عمومی دارد. امسال نیز گزارشی تلویزیونی مدعی افزایش ۵۰درصدی شهریهها شد؛ ادعایی که به سرعت در شبکههای اجتماعی دستبهدست گشت، اما بررسیهای دقیقتر نشان میدهد که این عدد با واقعیت فاصله زیادی دارد.
سوءبرداشتها درباره تغییر شهریه
افزایش مبلغ پرداختی در هر ترم برای برخی دانشجویان طبیعی است، اما این افزایش همیشه به معنای رشد نرخ شهریه نیست. دانشجویی که در ترم پیش واحدهای کمتری گذرانده یا صرفاً دروس نظری داشته، در ترم جدید ممکن است با انتخاب واحدهای عملی یا پایاننامهای با مبالغ بالاتری روبهرو شود. چنین تغییراتی به سادگی میتواند برداشت اشتباه از رشد شهریه ایجاد کند. انتشار این اعداد و ارقام بدون تحلیل دقیق، فضای نگرانی را تشدید کرده و حتی به شکل شایعه در شبکههای اجتماعی گسترش میدهد.
تفاوتهای گسترده در محاسبه هزینهها
یکی از نکات مغفولمانده در تحلیلهای رسانهای، تفاوت در ساختار تعیین شهریه است. دانشگاه آزاد اسلامی نرخهای شهریه را براساس شاخصهای متعددی از جمله مقطع تحصیلی، نوع رشته، سطح امکانات واحد دانشگاهی و تقاضای دانشجویان تعیین میکند. این نگاه جزئینگرانه سبب شده است که مقایسه ساده میان یک واحد پرمتقاضی در تهران با واحدی کوچک در مناطق کمبرخوردار، تصویری نادرست از سیاستهای مالی دانشگاه ارائه دهد.
شهریه ثابت و سنوات مجاز
از زمان ثبتنام اولیه، شهریه ثابت دانشجو مشخص میشود و در طول مدت سنوات مجاز تغییر نمیکند. تنها زمانی که تحصیل دانشجو فراتر از مدت قانونی ادامه پیدا کند، شهریه پایه افزایش خواهد یافت. این رویکرد به خانوادهها اطمینان میدهد که با برنامهریزی دقیق، هزینه تحصیل قابل پیشبینی خواهد بود؛ امکانی که حتی در برخی دانشگاههای دیگر کشور هم به این شفافیت رعایت نمیشود.
تورم بالا و محدودیتهای دانشگاه
هزینههای دانشگاهها در سالهای اخیر تحت تأثیر تورم شدید افزایش یافته است. براساس گزارش مرکز آمار، نرخ تورم سالانه در مردادماه امسال بیش از ۳۶ درصد و تورم نقطه به نقطه بالاتر از ۴۲ درصد بوده است. با این حال، دانشگاه آزاد میانگین رشد شهریه خود را بین ۲۰ تا ۳۵ درصد نگه داشته که نشاندهنده تلاش مدیران برای کاهش فشار مالی بر دانشجویان است. این در شرایطی است که دانشگاه آزاد برخلاف دانشگاههای دولتی از بودجه عمومی و درآمدهای نفتی برخوردار نیست و باید هزینههای جاری، توسعه زیرساختها و دستمزد کارکنان خود را از محل درآمدهای داخلی تأمین کند.
اصلاح ساختار مالی؛ گامی به سوی استقلال
دانشگاه آزاد در دهه اخیر سیاستی جدی برای کاهش وابستگی به شهریهها و افزایش درآمدهای پایدار غیرشهریهای در پیش گرفته است. سهم این درآمدها از کل بودجه سالانه دانشگاه اکنون به بیش از ۴۰ درصد رسیده است. این تغییر رویکرد، علاوه بر ایجاد ثبات مالی، امکان انعطاف بیشتری برای مدیریت شهریهها فراهم کرده و نشان میدهد دانشگاه در حال حرکت به سوی الگویی پایدارتر از اداره آموزش عالی است.
مقایسه سرانه دانشجویان آزاد و دولتی
یکی از نکاتی که در بحث شهریهها کمتر به آن پرداخته میشود، اختلاف چشمگیر سرانه هزینهای دانشجویان در دانشگاه آزاد و دانشگاههای دولتی است. بر اساس گزارش دیوان محاسبات، سرانه دانشجویان دانشگاههای دولتی تهران در سالهای اخیر بسیار بالاتر از دانشگاه آزاد بوده است. این آمار نشان میدهد که دانشگاه آزاد بدون بهرهمندی از بودجه دولتی، با هزینهای کمتر برای هر دانشجو، توانسته سطح آموزش را در سطحی رقابتی حفظ کند.
اعتماد عمومی به دانشگاه آزاد
با وجود انتقادها و موجهای رسانهای، دانشگاه آزاد نه تنها دچار افت جذب دانشجو نشده، بلکه روندی رو به رشد را تجربه کرده است. جمعیت دانشجویی این دانشگاه از حدود ۹۰۰ هزار نفر در دهه ۹۰ اکنون به نزدیک ۱.۵ میلیون نفر رسیده است. این رشد، بیانگر اعتماد خانوادهها به کیفیت آموزشی و نقش پررنگ دانشگاه آزاد در گسترش آموزش عالی کشور است.
در سالهای اخیر، موضوع شهریه دانشگاه آزاد به یکی از محورهای اصلی بحث در رسانهها تبدیل شده است، اما نگاهی عمیقتر به واقعیتها نشان میدهد بسیاری از نگرانیها ریشه در برداشتهای ناقص دارد. این دانشگاه با اصلاح ساختار مالی، تلاش کرده میان ضرورت تأمین هزینههای سنگین آموزشی و حمایت از خانوادهها توازن ایجاد کند. هجمههای رسانهای اگرچه میتوانند افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهند، اما مسیر توسعه این دانشگاه را متوقف نکردهاند. امروز دانشگاه آزاد اسلامی، با تنوعبخشی به منابع درآمدی، ارتقای کیفیت و جذب گسترده دانشجو، یکی از مهمترین نهادهای علمی کشور به شمار میرود و نقشی کلیدی در آینده آموزش عالی ایفا میکند.
دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی در استان آذربایجان غربی نیز شهریه را از اصلیترین دغدغههای خود میدانند، بهویژه با توجه به شرایط اقتصادی دشوار در استانهای کمتر برخوردار. با این حال، بررسی دیدگاههای دانشجویان نشان میدهد بخش قابلتوجهی از نگرانیها ناشی از برداشتهای نادرست از روند محاسبه شهریه است. تغییر تعداد واحدهای انتخابی، تفاوت میان دروس نظری و عملی و هزینه پایاننامهها از جمله عواملی است که میتواند مبلغ پرداختی دانشجویان را در هر ترم افزایش دهد، بدون آنکه نرخ شهریه تغییر کرده باشد. در کنار این موضوع، امکانات آموزشی و خدماتی که در واحدهای دانشگاهی استان ارائه میشود تناسب قابلقبولی با شهریههای دریافتی دارد. با وجود آنکه دانشجویان در مناطق کمتر برخوردار بیش از سایرین به حمایت نیاز دارند، باید توجه داشت که دانشگاه آزاد نیز با محدودیتهای مالی گستردهای مواجه است و تلاش دارد میان توان اقتصادی دانشجویان و هزینههای اداره دانشگاه توازن ایجاد کند.
*سینا رزمی-فعال رسانهای
انتهای یادداشت/
نظر شما