به گزارش خبرنگار سیاسی ایسکانیوز، در فاصله کمتر از ۷ ماه تا برگزاری هفتمین دوره انتخابات شهر و روستا در اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ سازکار جدیدی به نام «انتخابات تناسبی» وارد فضای سیاسی کشور شده است. ساز و کاری که بر اساس انتظارات قرار است مشارکت در انتخابات را پرشورتر و البته عدالتمحور کند.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، در نخستین همایش هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات شوراهای اسلامی کشور با حضور هیأتهای عالی نظارت استانها که روز گذشته (دوشنبه، ۱۴ مهرماه ۱۴۰۴) برگزار شد، با اشاره به ضرورت اصلاح نظام انتخاباتی کشور اظهار داشت:« انتخابات تناسبی که در گام نخست قرار است در شهر تهران اجرا شود، باید بهتدریج در سراسر کشور و در تمامی انتخابات شوراها تسری یابد. همچنین در انتخابات مجلس نیز باید جهتگیری کلی ما، حرکت بهسمت برگزاری انتخابات به شیوه تناسبی باشد.»
همچنین علی زینیوند، رئیس ستاد انتخابات کشور، نیز از اجرای قطعی انتخابات شوراهای شهر تهران بهصورت تناسبی خبر داد و تصریح کرد: «اجرای مدل تناسبی در انتخابات، بستر افزایش مشارکت احزاب شناسنامهدار را فراهم میکند؛ امری که میتواند به تحکیم نقش احزاب در فرایندهای سیاسی، ارتقای مسئولیتپذیری و تقویت پاسخگویی آنان بینجامد.»
انتخاب تناسبی چیست؟
انتخابات تناسبی نظامی است که در آن کرسیهای پارلمان یا شوراها بهصورت متناسب با درصد آرای کسبشده توسط احزاب یا فهرستها تقسیم میشود. به این ترتیب، هر حزب به اندازه میزان رأی مردم در مجلس یا شوراها سهم خواهد داشت و ترکیب نهایی نمایندگان بازتاب دقیقتری از آرای عمومی جامعه خواهد بود.
برای نمونه، در یک انتخابات غیرتناسبی، ممکن است فهرستی با کسب ۳۰ درصد آرا تمام کرسیها را به دست آورد، در حالی که گروههایی با ۲۰ یا ۱۵ درصد آرا هیچ نمایندهای نداشته باشند. انتخابات تناسبی این نابرابری را کاهش داده و به احزاب انگیزه بیشتری برای مشارکت مؤثر میدهد.
در ایران تاکنون انتخابات به شیوه تناسبی برگزار نشده است، اما طبق گفته مقامات وزارت کشور، انتخابات شورای شهر تهران در سال ۱۴۰۵ برای نخستینبار به این شیوه برگزار خواهد شد. حبیبالله خجستهپور، دبیر ستاد انتخابات استان تهران، در این باره گفت: «بر اساس قانون جدید، انتخابات شوراهای اسلامی شهر تهران برای نخستینبار بهصورت فهرستی یا تناسبی برگزار میشود.»
ایده برگزاری انتخابات تناسبی سابقهای چندساله دارد و مسیر پرفراز و نشیبی را طی کرده است. در نهایت، تصویب شد که تا این مدل بهصورت آزمایشی فقط در حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس اجرا شود. این پیشنهاد در قالب ماده ۵۳ به طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس اضافه شد.
موافقان این طرح بر این باورند که این نوع انتخابات باعث افزایش مشارکت مردم و بازتاب بهتر آرای واقعی میشود. جعفر قادری، نماینده شیراز، نیز مزیت این نظام را چنین توضیح داد: «در انتخابات تناسبی هیچ جریان و طیفی از گردانه انتخاب شدن خارج نمیشود و حتی اگر حداقل رأی را داشته باشد، نماینده خواهد شد.»
در مقابل، مخالفان بر ابهام و محدودیت اجرایی این مدل در همه نقاط کشور تأکید دارند. جلیل رحیمیجهانآبادی، نماینده سابق خراسان رضوی، درباره خطرات آن هشدار داد: «به اعتقاد من انتخابات تناسبی در شهرهای بزرگ با چند نماینده مثل تهران مناسب است، اما اگر برای شهرهای کوچک یا بهصورت استانی اجرا شود، خطرناک است و گروههای اقلیت یا جریانهای کوچک ممکن است از رقابت حذف شوند.»
جواد امام سخنگو جبهه اصلاحات نیز با مخالفت با این شیوه گفت: «به نظر میرسد که انتخابات تناسبی در تهران تأثیر چندانی نداشته باشد، مگر اینکه در شهرستانها مؤثر واقع شود.»
در ادامه گفتگوی ایسکانیوز با امیرابراهیم رسولی مشاور سیاسی رئیس مجلس شورای اسلامی و دبیرکل حزب نسل نو را میخوانید:
در انتخابات تناسبی همه جریانها به اندازه رأی خود در قدرت سهیم میشوند
امیرابراهیم رسولی در پاسخ به این پرسش که منظور از انتخابات تناسبی چیست و چه مزایا و معایبی دارد گفت: واقعیت این است که هر زمان صحبت از انتخابات میشود، از بالاترین مقام کشور یعنی مقام معظم رهبری گرفته تا مسئولان در سطوح مختلف، بر اهمیت مشارکت مردم در انتخابات تأکید کردهاند؛ مشارکتی که فراتر از جناحبندیهای سیاسی باید مورد توجه قرار گیرد. اکنون انتخابات تناسبی، این شعار را به واقعیت نزدیک کرده است؛ چرا که این مدل میتواند انگیزه حضور در انتخابات را افزایش دهد.
مشاور رئیسمجلس با اشاره به تجربه انتخابات گذشته گفت: در انتخابات شورای شهر تهران، ۲۱ عضو شورای ائتلاف از یک فهرست وارد شورا شدند. در نتیجه بسیاری از گروههای سیاسی که در انتخابات مشارکت کرده بودند، در نهایت هیچ سهمی از کرسیها به دست نیاوردند. قانون جدید تناسبی این مشکل همه یا هیچ را برطرف کرده و هر جریان سیاسی به اندازه مشارکتش از انتخابات سهم خواهد برد.
وی در ادامه افزود: در این قانون، نسبت آرای بهدستآمده هر فهرست با تعداد کرسیهای انتخابی تنظیم شده است؛ بنابراین گروههای سیاسی انگیزه بیشتری خواهند داشت تا با معرفی لیستهای شفاف و منسجم، پایگاه رأی خود را تقویت کنند.
دبیرکل حزب نسل نو با تأکید بر جنبه عدالتمحور این طرح گفت: عدالت یعنی فرد یا جریانی که در انتخابات تلاش میکند، نتیجه آن را نیز ببیند. در انتخاباتهای گذشته، مثلاً در انتخابات مجلس، فهرست امید (انتخابات مجلس دهم) توانست همه کرسیهای تهران را از آنِ خود کند، در حالی که فهرست رقیب کاملاً حذف شد. اما در انتخابات تناسبی چنین وضعیتی رخ نخواهد داد؛ چون همه جریانها بهاندازه رأی خود در قدرت سهیم میشوند.
دیگر شاهد فهرستهای شبانتخاباتی و افراد چند لیستی نخواهیم بود
رسولی در ادامه با اشاره به دیگر آثار مثبت این قانون اظهار کرد: یکی از تغییرات مهم این است که در انتخابات تناسبی دیگر شاهد فهرستهای شبانتخاباتی و افراد چندلیستی نخواهیم بود. فقط احزاب شناسنامهدار حق ارائه فهرست دارند و هر نامزد تنها میتواند در یک فهرست حضور داشته باشد. این موضوع جلوی کاسبی سیاسی را میگیرد و موجب میشود هر حزب و نامزد، در برابر رأیدهندگان پاسخگو و شفاف باشد.
وی با بیان ایردات این قانون گفت: ممکن است قانون تناسبی مانند هر قانون دیگری ایراداتی داشته باشد، اما این ایرادات قابل رفع است. مهم آن است که کلیت این قانون بر پایه اصول درست شکل گرفته و میتواند موجب افزایش مشارکت مردم، تقویت احزاب و ارتقای کیفیت رقابتهای انتخاباتی شود. در این نظام، افراد نمیتوانند صرفاً با موج هیجانی رأی بگیرند، بلکه باید در قبال عملکرد و مواضع خود پاسخگو باشند.
این مدل انتخابات در بسیاری از کشورهای توسعهیافته سابقهای طولانی دارد
مشاور سیاسی رئیس مجلس شورای اسلامی در پاسخ به پرسشی درباره علت عدم اجرای انتخابات تناسبی در سالهای گذشته و موانع پیشروی آن اظهار داشت: الگوی انتخابات تناسبی، موضوع تازهای نیست؛ این مدل در بسیاری از کشورهای توسعهیافته سابقهای طولانی دارد و سالهاست به عنوان یکی از شیوههای دموکراتیک تقسیم کرسیها بر اساس میزان آرای واقعی مردم اجرا میشود.
وی با اشاره به روند قانونی تصویب این طرح افزود: این مدل انتخاباتی در ایران نیز پیشنهاد و بررسی شد و در نهایت به صورت رسمی در قالب قانون انتخابات تناسبی مجلس به تصویب رسید. این قانون پس از بررسیهای دقیق، به تأیید شورای نگهبان رسیده و برای اجرا به وزارت کشور ابلاغ شده است.
مشاور سیاسی رئیس مجلس در ادامه تأکید کرد: قانون انتخابات تناسبی شامل هفت فصل و ۱۲۰ ماده است و اکنون مبنای قانونی برگزاری انتخابات آتی محسوب میشود. در صورتی که در جریان اجرا، برخی مواد نیازمند اصلاح باشد، این موضوع میتواند در قالب اصلاحیه بررسی و برطرف شود، اما در حال حاضر اصل قانون لازمالاجراست و وزارت کشور موظف به اجرای آن است.
شهرهای زیر ۵۰۰ هزار نفر مشمول انتخابات تناسبی نخواهند بود
دبیرکل حزب نسل نو در واکنش به این پرسش که برخی معتقد هستند که انتخابات تناسبی قابلیت اجرایی در شهر های کوچک کشور را ندارد، نظر شما چیست ؟ گفت: اگر متن قانون را مطالعه کنیم، مشخص است که قانونگذار در این زمینه پیشبینی لازم را انجام داده است. طبق قانون جدید، اجرای انتخابات تناسبی در مرحله نخست فقط در شهر تهران انجام میشود و در مراحل بعد، به شهرهای با جمعیت بیش از ۵۰۰ هزار نفر تسری پیدا خواهد کرد. بنابراین، شهرهای زیر ۵۰۰ هزار نفر مشمول این نوع انتخابات نخواهند بود.
رسولی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا انتخابات تناسبی میتواند موجب تحقق عدالت انتخاباتی و افزایش مشارکت شود، گفت: زمانی که گروههای سیاسی در انتخابات حضور مییابند، مهمترین انگیزه آنها جلوگیری از سرخوردگی سیاسی است. در نظام تناسبی، هر گروه متناسب با میزان مشارکتی که میکند در انتخابات سهمی خواهد داشت؛ بنابراین دیگر مانند گذشته نیست که تنها یک حزب یا جریان تمام کرسیها را بهدست آورد.
وی افزود: در این مدل، اگر گروهی اقبال بیشتری در میان مردم داشته باشد، سهم بیشتری خواهد برد و در مقابل، گروهی با رأی کمتر سهم محدودتری میگیرد. این سازوکار باعث میشود اصل «همه یا هیچ» کنار برود و مشارکت سیاسی میان گروهها متوازنتر شود.
انتخابات تناسبی باعث افزایش پاسخگویی نمایندگان میشود
مشاور سیاسی رئیس مجلس در توضیح تأثیر انتخابات تناسبی شورای شهر بر انتخابات آتی مجلس شورای اسلامی گفت: در وضعیت فعلی، برخی افراد صرفاً به دلیل شهرت یا حضور در چند فهرست انتخاباتی وارد مجلس میشوند؛ در حالیکه هیچ جریان یا حزبی مسئولیت عملکرد آنان را بر عهده نمیگیرد. چنین نمایندگانی ممکن است مواضع شخصی و بعضاً متناقض اتخاذ کنند، بدون آنکه پاسخگو باشند.
وی در پایان گفت: در مدل انتخابات تناسبی، هر نامزد صرفاً از یک فهرست انتخاباتی وارد رقابت میشود و وابستگی حزبی او برای مردم مشخص است. بنابراین، اگر فردی از فهرست یک حزب وارد مجلس شود، آن حزب در قبال عملکرد او پاسخگو خواهد بود. از سوی دیگر، خود نماینده نیز هم در برابر حزب و هم در برابر مردم مسئول است و این سازوکار موجب شفافیت بیشتر و پایان دادن به آشفتگیهای انتخاباتی میشود.
انتهای پیام/
خبرنگار: علیرضا همتی بهار
نظر شما