همدان در خلوت خاک خود بوی سیر و موسیر دارد بویی که هر فصل بهار و تابستان سراغش را می‌گیری و یادآور تلاش کشاورزی است که سال‌هاست دست در خاک کرده و طلای سفید زمین را به بار آورده است. شصت هزار تن محصول، آماری که مسئولان با افتخار می‌گویند اما در پس این عدد بزرگ، قصه‌ای از فرصت‌های از دست رفته و کم‌کاری‌هایی که سال‌ها ادامه داشته، پنهان است. هر دانه سیر و موسیر، اگر نگاه ما صرفاً تولید محور باشد، فقط کالا می‌شود و اگر نگاه استراتژیک داشته باشیم، می‌تواند جواهر صادراتی باشد، پلی میان زمین همدان و سفره جهان.

واقعیت این است که بخش اعظم محصول خام روانه بازار می‌شود و در فرآیند صادرات ارزش افزوده آن در دست کسانی است که آن را فرآوری می‌کنند و بسته‌بندی می‌کنند. سیر همدانی هزاران کیلومتر راه می‌پیماید تا در کارخانه‌ای خارجی رنگ و شکل تازه‌ای بگیرد و در بازار جهانی به قیمتی چند برابر فروخته شود. کشاورزی که در گِل و خاک دستش را ورز داده، حاصل زحماتش غالباً در قیمت فله خلاصه می‌شود و سهمی از سود نهایی ندارد.

چرا برندسازی جدی نمی‌کنیم؟ چرا برای سیر و موسیر همدان واحد فرآوری استاندارد و زنجیره ارزش طراحی نکرده‌ایم؟ چرا محصولی که با کمترین نیاز آبی رشد می‌کند باید خام روانه بازار شود و فرصت ارزش افزوده را از دست بدهد؟ آیا تا به حال به این فکر کرده‌ایم که با بسته‌بندی پیشرفته و طراحی برند جهانی می‌توانستیم نام همدان را در ذهن خریدار خارجی حک کنیم و جایگاه واقعی محصول را ارتقا دهیم؟

سیر همدان، طلای سفید خاک این استان، وقتی روانه بازار می‌شود، سرنوشتش تنها در خاک و دست کشاورز خلاصه نمی‌شود. محصول خام به هند می‌رسد، جایی که فرآوری و بسته‌بندی می‌شود و سپس به چندین کشور دیگر صادر می‌گردد. اروپای غربی، خاورمیانه و حتی بازارهای آمریکای شمالی این سیر را به عنوان ادویه هندی می‌شناسند، بی‌آنکه بدانند خاکش از کجا آمده است. هر بسته که به دست مصرف‌کننده می‌رسد، قصه‌ای از زحمت کشاورز همدانی را پنهان می‌کند و سود اصلی در جیب کسانی است که فرآوری و برندینگ کرده‌اند.

اگر نگاهی به تجربه‌های دیگر کشورها بیندازیم، می‌بینیم که محصولات ایرانی ابتدا خام خریداری می‌شوند سپس در بسته‌بندی لوکس و با برند دیگر عرضه می‌شوند. زعفران ایران به ایتالیا می‌رود آنجا مجدد بسته‌بندی می‌شود و با عنوان زعفران ایتالیایی در بازار جهانی فروخته می‌شود. حال تصور کنید سیر و موسیر همدان اگر همین مسیر را طی کند چه فرصت‌های از دست رفته‌ای را تجربه خواهد کرد.

با نگاه به آینده، فرصت برای تغییر هنوز باقی است. تحقیق و توسعه در فرآوری محصولات می‌تواند ارزش افزوده ایجاد کند. پودر سیر، عصاره موسیر، ادویه‌های ترکیبی و حتی محصولات آماده غذایی نمونه‌هایی هستند که هم اشتغال زایی بیشتری دارند و هم هویت همدان را در بازار جهانی تثبیت می‌کنند.

مزیت دیگر این محصولات، نیاز آبی پایین آنهاست. این ویژگی می‌تواند در تبلیغات صادراتی و معرفی محصول به بازارهای هدف برجسته شود محصولی که با صرفه جویی و پایدار تولید می‌شود برای کشورهای کم آب جذابیت بیشتری دارد و ارزش واقعی خود را نشان می‌دهد.

اگر امروز اقدام نکنیم فردا دیر است. همدان می‌تواند از تولید انبوه سیر و موسیر به برند جهانی بدل شود. هر دانه که در خاک این استان رشد می‌کند فرصتی است برای ایجاد اشتغال پایدار، ارزش افزوده واقعی و معرفی هویت فرهنگی و اقتصادی همدان به جهان. این فرصتی است که سال‌هاست به تعویق افتاده و هر بار با بهانه‌های مختلفی از دست می‌رود.

فرآوری محصول صرفاً به معنای بسته‌بندی نیست بلکه خلق تجربه‌ای تازه برای خریدار است. پودر سیر، ترشی موسیر، عصاره‌های طبیعی و ادویه‌های ترکیبی نمونه‌هایی هستند که می‌توانند هویت محصول را زنده کنند و نام همدان را در بازار جهانی تثبیت نمایند. این فرآیند تنها سود اقتصادی به همراه ندارد بلکه داستانی از هوشمندی کشاورز و ظرفیت خاک را روایت می‌کند.

بازاریابی این محصولات یعنی روایت قصه محصول. خریدار خارجی باید بداند این سیر و موسیر حاصل تلاش کشاورزی است که در شرایط کم‌آبی، خاک را پرورش داده و محصولی با کیفیت و پایدار ارائه کرده است. این داستان ارزشمندتر از هر تبلیغ و کمپین کوتاه‌مدت است و می‌تواند برای برند همدان هویتی ماندگار بسازد.

کشاورزی کم‌آب همدان نه تنها یک مزیت زیست‌محیطی است بلکه نقطه قوتی استراتژیک برای صادرات محسوب می‌شود. محصولی که با صرفه‌جویی در منابع آبی تولید شده در بازارهای منطقه خلیج فارس و اروپا جذابیت بیشتری دارد و امکان مانور بازاریابی و برندینگ آن بسیار بالاست.

اگر مدیریت بازاریابی و فرآوری همزمان با تولید شکل گیرد، سیر و موسیر همدان از محصول خام به جواهری صادراتی بدل خواهد شد. امروز زمان اقدام است فردا ممکن است فرصت از دست برود و باز هم نام محصول ایرانی در بسته‌بندی و برند دیگران به بازار جهانی عرضه شود.

همدان با تاریخ و خاکش سزاوار است که این طلای سفید را به جواهری با ارزش افزوده و برند جهانی تبدیل کند. تنها با همگرایی تولید، فرآوری، تحقیق و توسعه و بازاریابی است که می‌توانیم سیر و موسیر همدان را به سطحی فراتر از کالاهای خام و معمولی برسانیم.

حسام رضایی کارشناسی‌ارشد مدیریت بازاریابی و فعال رسانه‌ای*

انتهای یادداشت./