برآوردهای جامع «موسسه سنجش و ارزیابی سلامت» (IHME) در گزارش جهانی بار بیماری‌ها (۲۰۲۴) حکمی قاطع صادر کرده است: آلودگی هوای کلان‌شهرها سالانه حدود ۲۳ میلیارد دلار بر اقتصاد ایران تحمیل می‌کند. این رقم، معادل ۱۵ درصد از کل هزینه‌های سلامت کشور است و پرداخت آن، نه از محل بودجه‌ای خاص، که از جیب سلامت امروز و سرمایه انسانی فردای این سرزمین صورت می‌گیرد.

در حالی که این صورتحساب کمرشکن سال به سال پرداخت می‌شود، راه‌حل‌های ریشه‌ای در آستانه در ایستاده‌اند. بر اساس تحلیل‌های پیشرو در بازار فناوری‌های پاک، به ویژه گزارش جامع شرکت Lux Research در سال ۲۰۲۴ با عنوان «آینده مبتنی بر زیست‌فناوری برای پالایش محیطی»، تحولات چشمگیری در حال وقوع است. این گزارش نشان می‌دهد بازار جهانی فناوری‌های بیولوژیک برای مقابله با آلودگی‌های محیطی تا سال ۲۰۳۰ از ۱۳۰ میلیارد دلار عبور خواهد کرد. همچنین، به لطف پیشرفت‌های سریع در مهندسی ژنوم و بیوانفورماتیک، هزینه طراحی و تولید میکروارگانیسم‌های تخصصی برای تجزیه آلاینده‌های خاص، نسبت به پنج سال پیش حدود ۶۰ درصد کاهش یافته است.

در این چشم‌انداز، سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی یک سامانهٔ پایلوت پیشرفته «فیلتر زیستی» یا «پوشش ساختمانی جاذب آلاینده» مبتنی بر بیولوژی مصنوعی، نه تنها بخش ناچیزی از هزینه سالانه تحمیلی آلودگی را تشکیل می‌دهد، بلکه بر اساس تحلیل Lux Research، هم‌اکنون از نظر اقتصادی برای تصفیه برخی از آلاینده‌های کلیدی با روش‌های شیمیایی سنتی رقابت‌پذیر شده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ به صرفه‌تر نیز گردد. محاسبات نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری اولیه لازم برای ایجاد زیرساخت‌های فناورانه مقابله با آلودگی در مقیاس ملی، می‌تواند کسری از یک درصد از هزینه سالانه تحمیلی آن باشد.

ما در چرخه‌ای از یک «توسعه ناپایدار ارزان‌نما» گرفتار شده‌ایم. در این چرخه، پذیرش هزینه‌های کلان و نامرئی آینده (شامل ناتوانی، بیماری و فرسایش محیط‌زیست) آسان‌تر از سرمایه‌گذاری ملموس و امروزی برای پیشگیری است. این مدل، در واقع نوعی «ارزان‌فروشی» آینده است: ظرفیت‌های سلامت، بهره‌وری و رفاه نسل‌های آینده به بهای اندک طفره رفتن از هزینه‌های نوآوری امروز معامله می‌شود.

نکته قابل تأمل اینجاست که ما سالانه مبلغی معادل هزینه ایجاد ده‌ها سامانه فناورانه پیشرفته را صرفاً برای تحمل آثار آلودگی می‌پردازیم، بدون آن‌که این سرمایه به سمت ایجاد راه‌حل‌های پایدار هدایت شود. این نشان‌دهنده یک شکاف عمیق در مدیریت اقتصاد کلان و نظام تصمیم‌گیری زیست‌محیطی است. گزارش Lux Research تأکید می‌کند که کشورهای پیشگام، با درک این منطق اقتصادی، در حال انتقال سرمایه‌گذاری‌های خود از روش‌های پایان‌خط (end-of-pipe) به سمت راه‌حل‌های بیولوژیک پایه هستند که مشکل را در مبدأ مدیریت می‌کنند.

آلودگی هوا با تعطیلی و اندرز درمان نمی‌شود. این پدیده نیازمند نگاهی اقتصادی‌محور است که هزینه پیشگیری را نه به عنوان بار اضافی، بلکه به عنوان سودآورترین سرمایه‌گذاری ملی قلمداد کند. پرداخت صورتحساب ۲۳ میلیارد دلاری آلودگی، انتخابی ناگزیر نیست. این یک معادله اقتصادی است که می‌توان با منطق سرمایه‌گذاری هوشمند و با اتکا به فناوری‌هایی که هم‌اکنون در مرز دانش جهانی بالغ شده‌اند، به جای پرداخت دائمی هزینه‌های درمان، آن را بازنویسی کرد. آینده هوای پاک، در گروی درک این معادله و شجاعت عمل بر مبنای آن است.

فعال رسانه ای*

انتهای یادداشت/