به گزارش باشگاه خبرنگاران دانشجویی(ایسکانیوز)؛  تولیدکنندگان واکسن “آکسفورد” در ۲۳ نوامبر در بیانیه‌ای مطبوعاتی اعلام کردند که واکسن تولید شده توسط این دانشگاه در انگلستان و شرکت بزرگ دارویی آسترازنکا(AstraZeneca) در بررسی داده‌های آزمایش فاز سه به طور متوسط ۷۰٪ موثر بوده است. اما بررسی‌ها نشان داده تفاوت چشمگیری در کارایی واکسن بسته به میزان دوز دریافتی وجود دارد. به نظر می‌رسد دریافت دو دوز کامل از واکسن به فاصله دو ماه تنها ۶۲ درصد در ایجاد ایمنی موثر باشد، این در حالی است که به طور شگفت‌آوری افرادی که میزان کمتری از واکسن در مرحله اول دریافت کردند و دوز کاملی از واکسن را در مرحله دوم گرفتند ایمنی ۹۰ درصدی نشان داده‌اند.

در اوایل ماه جاری شرکت‌های دارویی فایزر(Pfizer) و بیوان تک(BioNTech) اعلام کردند که واکسن مبتنی برRNA آنها در انتهای آزمایشات اولیه حدود ۹۰ درصد موثر بوده است. واکسن RNA شرکت بیوتکنولوژی مُدرنا(moderna) نیز پس از بررسی داده‌های تکمیل نشده نشان داد که کارایی خوبی دارد.

دانشمندان از مقایسه واکسن‌ها براساس اطلاعات ناقص اولیه پرهیز می‌کنند. محققان می گویند: تفاوت‌های موجود در آخرین نتایج به دست آمده به طرز قابل توجی باعث عدم اطمینان در مورد کارکرد واکسن آکسفورد خواهد شد تا زمانی که اطلاعات و نتایج آزمایش های دیگری در مورد اثربخشی این واکسن به دست بیاید.

دانیل آلتمن(Daniel Altmann)، ایمونولوژیست در دانشکده امپریال لندن می‌گوید: عجله ما ممکن است باعث مقایسه‌ی نادرست مواردی کاملا غیرمتبط شود. ما یک راه خیلی طولانی برای تحلیل و بررسی این داده‌ها و گزارش و انتشار کامل آنها در پیش رو داریم.

عامل ویروسی

  واکسن مشترک آکسفورد- آسترازنکا از یک آدنو ویروس سرماخوردگی ساخته شده است که از مدفوع شامپانزه ها جدا شده و اصلاح شده است به طوری که دیگر در سلولها تکثیر نمی‌شود. هنگام تزریق، واکسن به سلول‌های انسانی دستور می‌دهد تا پروتئین سنبله سارس-کوو-۲ (SARS-CoV-۲) که هدف اصلی سیستم ایمنی بدن در مقابله با ویروس‌های کرونا است را تولید کنند. این واکسن قبل از سایر رقبا از جمله فایزر و مدرنا وارد فاز سه آزمایشات کنترل اثربخشی شده است و آزمایشات در کشورهایی از جمله ایالات متحده، آفریقای جنوبی، ژاپن و روسیه ادامه دارد. نتایج منتشر شده در ۲۳ نوامبر براساس آزمایش بر روی ۱۱ هزار شرکت کننده تا چهارم نوامبر در کشورهای انگلستان و برزیل می‌باشد که از این تعداد ۱۳۱ نفر مبتلا به کووید-۱۹ شدند.

به طور کلی، تولید کنندگان واکسن هنگامی که ۲ هفته پس از دریافت دوز دوم شرکت کنندگان را بررسی کردند دریافتند که واکسن ۲ دوزه دارای ۷۰ درصد اثربخشی است، اما این رقم میانگین دو رقم ۶۲ و ۹۰ درصد است. 

فلوریان کرامر(Florian Krammer)، یک ویروس شناس در دانشکده پزشکی آیکان در ماونت سینای در شهر نیویورک، در توییتر گفت: ۹۰٪ بسیار خوب است، اما ۶۲٪ برای دو دوز واکسن رقم قابل توجهی نیست.

اولویت اصلی محققان این است که درک کنند چرا تزریق دوز کمتر در مرحله اول تاثیر بهتری داشته است. پاسخ می‌تواند در داده‌ها نهفته باشد.

لوک وندنبرگ(Luk Vandenberghe)، یک ویروس شناس در موسسه چشم و گوش ماساچوست و دانشکده پزشکی هاروارد می‌گوید: این آزمایش ممکن است به اندازه کافی بزرگ نبوده باشد که بتواند اختلاف بین دو مرحله را اندازه گیری کند، در این صورت با شناسایی موارد دیگر کووید-۱۹، اختلافات ممکن است از بین برود. نتایج موثرتر "نیم دوز ، دوز کامل" براساس ۲،۷۴۱ شرکت کننده در آزمایش انجام شد، در حالی که آزمایشی که در آن از دارونما(مشابه واکسن اما بدون خاصیت) استفاده شد شامل ۸،۸۹۵ داوطلب بود. در بیانیه مطبوعاتی مشخص نشده است که مبتلایان مربوط به کدام گروه بودند.

استفان ایوانز(Stephen Evans)، اپیدمیولوژیست آماری در دانشکده بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن، براساس داده‌ها، تخمین می‌زند که تزریق نیم دوز در مرحله اول و دوز کامل در مرحله دوم" می‌تواند تا ۶۶٪ اثربخشی داشته باشد.

فرضیه‌ها برای دوز مصرفی

اما اگر این اختلافات واقعی باشند دانشمندان مشتاقند علت آن را بدانند. کیتی ایور(Katie Ewer (، ایمونولوژیست در “موسسه جنر آکسفورد” که در حال کار بر روی واکسن است، می گوید: من فکر نمی کنم این یک ناهنجاری باشد. من بسیار مشتاقم که به آزمایشگاه بروم و برای این سوال جوابی پیدا کنم. او دو نظریه اصلی دارد که چرا دوز پایین تر ممکن است منجر به محافظت بهتر در برابر کووید-۱۹ شود. وی می گوید، ممکن است دوزهای کمتر واکسن در تحریک زیرمجموعه ی سلول‌های ایمنی به نام سلول‌های T که در تولید آنتی بادی نقش دارند موثرتر باشد.

توضیح دیگری نیز وجود دارد و آن پاسخ سیستم ایمنی بدن به ویروس شامپانزه است. این واکسن نه تنها باعث واکنش به پروتئین سنبله سارس-کوو-۲ می‌شود، بلکه همچنین نسبت به اجزای ناقل ویروس نیز ایجاد واکنش می‌کند. اور می‌گوید، ممکن است که تزریق دوز کامل در مرحله اول روند این واکنش را مختل کند. وی قصد دارد پاسخ‌های آنتی بادی به ویروس شامپانزه را برای یافتن پاسخ این سوال بررسی کند.

جیمز ویلسون(James Wilson)، ویروس شناس از دانشگاه پنسیلوانیا در فیلادلفیا که پیشگام استفاده از آدنو ویروس‌ها برای واکسن‌ها در دهه ۱۹۹۰ بود می‌گوید، این توجیه قابل قبول است و امکان دارد شرکت آسترازنکا با دادن یک نیم دوز در ابتدا، دوز دارو را تنظیم کرده است.

هیلدگوند ارتل(Hildegund Ertl)، ایمونولوژیست ویروسی در موسسه ویستار در فیلادلفیا ، با توجه به برخی از کارهایی که در زمینه‌ی واکسن‌های آدنو ویروس در موش‌ها انجام داده است، می‌گوید: این نتایج منطقی است. وی همچنین دریافته است که برای یک واکسن دو دوزه، تزریق میزان کمتری در دوز اول می‌تواند منجر به ایمنی بهتری نسبت به تزریق یک دوز کامل شود. او فکر می کند دلیل این امر این است که دوز پایین‌تر با سرعت بیشتری منجر به ایجاد سلول‌های ایمنی حافظه می‌شود که با افزایش دوز دوم ایجاد می شوند. بیشتر کردن فاصله بین تزریق دو دوز نیز می‌تواند اثری مشابه داشته باشد.

شرکت آسترانزکا امیدوار است که اطلاعات بیشتری در مورد تزریق دو مرحله‌ای واکسن به دست آورد. این شرکت تاکنون به حدود ۱۰ هزار شرکت کننده در آزمایش بررسی اثربخشی واکسن در ایالات متحده واکسن داده است. این آزمایش از ماه سپتامبر برای بیش از یک ماه متوقف شد زیرا محققان در انگلستان در یکی از شرکت کنندگان نوعی بیماری عصبی مشاهده کردند.

منه پانگالوس(Mene Pangalos)، معاون تحقیقات داروهای بیولوژیک در آسترازنکا، در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که این شرکت قصد دارد پس از گرفتن تاییدیه، آزمایشات خود را در جهت بهتر کردن مراحل تزریق دوزها و تاثیرگذاری بیشتر تغییر دهد.

اور می‌گوید: استفاده از دوز بیش از حد نیاز برای داشتن اثربخشی کمتر، عاقلانه نیست. من فکر می‌کنم ما شاهد تغییر رویه و استفاده دوز کمتر و استاندارد خواهیم بود.

نشانه‌هایی برای خوش‌بینی

دانشمندان می‌گویند، در حالی که آکسفورد و آسترازنکا داده‌های آزمایش خود را تفسیر می کنند و اطلاعات بیشتری جمع آوری می‌کنند، دلایلی برای خوش‌بینی در سایر جنبه‌های عملکرد این واکسن نیز وجود دارد. هیچ شرکت کننده‌ای که این واکسن را دریافت کرده است در بیمارستان بستری نشده و یا دچار نوع شدید کووید-۱۹ نشده است، زیرا این واکسن در جلوگیری از بیماری شدید عملکرد خوبی دارد.

همچنین نکاتی وجود داشت که نشان می‌دهد این واکسن از انتقال ویروس توسط افراد آلوده جلوگیری می‌کند، حتی اگر این افراد بی‌علائم باشند.

در آزمایش شرکت آرم انگلستان برخی افراد به طور معمول آزمایش سارس-کوو-۲ انجام می‌دادند حتی اگر علائمی نداشتند. اور می‌گوید، تفاوت در میزان عفونت بین افرادی که دارونما(نوع مشابه اما بی اثر دارو) دریافت کرده‌اند و کسانی که واکسن آکسفورد دریافت کرده‌اند، نشان می‌دهد که این واکسن جلوی انتقال ویروس را می‌گیرد. شرکت های فایزر و مدرنا تنها افرادی که علائم داشتند را مورد بررسی قرار دادند.

واکسن آکسفورد-آسترازنکا حتی با وجود سوالات مطرح شده در مورد اثربخشی آن، می تواند گسترش بیشتری نسبت به برخی دیگر از واکسن‌های کووید-۱۹ داشته باشد. زیرا این واکسن در دمای یخچال پایدار است، بر خلاف واکسن فایزر و بیوان تک که تا ساعت‌ها قبل از واکسیناسیون باید در دمای منفی ۷۰ درجه سانتیگراد نگهداری شوند.

میزان بیشتری از این واکسن به نسبت واکسن‌های مشابه به زودی در دسترس خواهد بود. شرکت آسترازنکا تخمین می‌زند ۲۰۰ میلیون دوز تا پایان سال ۲۰۲۰ در سراسر جهان آماده مصرف باشد و طبق گفته پام چنگ، معاون امور عملیاتی و فناوری اطلاعات در آسترازنکا، با افزایش ظرفیت تولید امکان تهیه ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون دوز در هر ماه وجود دارد.

واندنبرگ می‌گوید: رقابت اصلی بین تمام این واکسن‌ها رقابت لجستیکی خواهد بود و ما قادر خواهیم بود هر دوزی که در دسترس قرار گیرد را استفاده کنیم.