شاید شما نیز این جمله معروف را بارها شنیده باشید که "چشم فقط چیزی را می‌بیند که ذهن برای درک آن آماده است".

بخش عمده‌ای از اطلاعات ما از محیط، پدیده‌‎ها و رفتار دیگران، از طریق مشاهده به دست می‌آید اما این موضوع نباید این ذهنیت را ایجاد کند که مشاهده تنها این قدرت را دارد که اطلاعات مورد نیاز را به ما منتقل کند.

سیستم عصبی انسان در طول تاریخ با تفسیرهای درست یا نادرست، تکامل یافته است و همین امر زمینه تصمیمات و عملکرد مثبت و منفی، درست و مخرب و به طور کلی بینش‌هایی را در عرصه‌های مختلف زندگی برای ما رقم زده است. در میان این بینش‌ها، مفهوم سوگیری شناختی، نقش بسیار برجسته‌ای دارد. به‌طور کلی سوگیری شناختی را می‌توان یک الگوی سیستماتیک انحراف از هنجار یا عقلانیت در قضاوت دانست. افراد "واقعیت ذهنی" خود را از درک اطلاعات دریافتی ایجاد می‌کنند. ادراک یک فرد از واقعیت، نه اطلاعات ورودی عینی، ممکن است رفتار او را شکل دهد. در میان سوگیری‌های شناختی، سوگیری تأیید به دلیل ارتباط و تأثیر آن به ویژه در فرزندپروری، بسیار برجسته است. سوگیری تایید، تمایل به جستجو، تفسیر و به خاطر سپردن اطلاعاتی است که پیش‌فرض‌های فرد را تایید می‌کند و باعث می‌شود که فرد، شواهد متناقض را نادیده بگیرد. درک و کاهش این سوگیری می‌تواند به طور قابل توجهی، شیوه‌های فرزندپروری را بهبود بخشد و روابط سالم‌تر و رشد متعادل‌تر را برای کودکان تقویت کند.

مطالعات انجام‌گرفته نشان می‌دهد که سوگیری تایید، یک پدیده روانشناختی رایج است که در آن، افراد اطلاعاتی که باورهای موجود آنها را تایید می‌کند، حفظ کرده و اطلاعاتی که با آن‌ها در تضاد است را مورد غفلت قرار می‌دهند. این سوگیری می‌تواند ادراکات، تصمیمات و رفتارهای ما را به روش‌های ظریف و در عین حال عمیق شکل دهد.

در زمینه فرزندپروری، سوگیری تأیید می‌تواند بر نحوه درک والدین از توانایی‌ها، رفتارها و پتانسیل‌های فرزندان تأثیر بگذارد؛ که اغلب منجر به ارزیابی‌ها و تصمیم‌های نادرست می‌شود و در نهایت بر رشد کودک تأثیر منفی می‌گذارد.

برخی از نمونه‌های سوگیری تأیید در فرزندپروری، تقویت کلیشه‌ها درباره کودکان است؛ به عنوان مثال، والدینی که معتقدند فرزندشان در درس ریاضیات خوب نیست ممکن است مواردی را ببینند و به یاد بیاورند که کودک با تکالیف ریاضی خود در چالش باشد؛ در حالی که لحظات موفقیت او را در این درس نادیده می‌گیرند یا فراموش می‌کنند؛ این وضعیت می‌تواند منجر به یک پیش‌گویی خودکام‌بخش شود که در آن، کودک این باور را درونی می‌کند که در درس ریاضی ضعیف است؛ به همین خاطر اعتماد به نفس و عملکرد او در این درس کاهش می‌یابد.

تحقیقات نشان داده است که باورهای والدین در مورد توانایی‌های فرزندانشان می‌تواند به طور قابل توجهی بر این توانایی‌ها تأثیر بگذارد.

به عنوان مثالی دیگر، می‌توان به حوزه رفتاری کودکان اشاره کرد؛ اگر والدین معتقدند که فرزندشان عموماً رفتار بدی دارد، ممکن است رفتارهای مبهم (مانند بی قراری یا انرژی زیاد) او را به عنوان نافرمانی عمدی تفسیر کنند؛ این موضوع نیز که متأثر از سوگیری تأیید است، می‌تواند منجر به اقدامات انضباطی شدیدتر از سوی والدین شود و به طور بالقوه به رابطه والد-فرزند آسیب برساند و رفتارهای منفی کودک را تقویت کند؛ همچنین انتظارات والدین از توانمندی‌ها و استعدادهای فرزندشان نیز می‌تواند تحت تأثیر سوگیری تأیید قرار گیرد؛ به عنوان مثال، والدینی که معتقدند فرزندشان به طور طبیعی با استعداد است، ممکن است موفقیت‌هایش را به استعداد ذاتی او نسبت دهند، نه تلاش و پشتکار او و در عین حال دشواری تکالیفی که انجام می‌دهد را نادیده بگیرند. تأثیر این برداشت والدین نیز می‌تواند فشار زیادی را بر کودک برای حفظ عملکرد بالا ایجاد کند و ممکن است او را از امتحان چالش‌های جدید، به دلیل ترس از شکست منصرف کند.

با توجه به مطالب و نمونه‌های ذکر شده، توصیه می‌شود برای کاهش سوگیری تأیید در فرزندپروری، نکات کاربردی زیر، مورد توجه قرار گیرد:

1. تشویق دیدگاه‌های متوازن: به طور فعال به دنبال شواهدی باشید که با پیش‌فرض‌های شما در تضاد است. برای مثال، اگر فکر می‌کنید فرزندتان در ریاضیات خوب نیست، به دنبال موفقیت‌های او در این موضوع باشید و حتی موفقیت‌های کوچک را مورد توجه و قدردانی قرار دهید. این دیدگاه متعادل می‌تواند اعتماد به نفس فرزند شما را تقویت کند و ذهنیت رشد او را تشویق نماید؛ بدین معنا که به این باور برسند که می‌توان توانایی‌های خود را با تلاش و پشتکار بهبود بخشید.

2. فرزندپروری تأملی: به طور منظم انتظارات و تصورات خود را از فرزندتان مورد تأمل قرار دهید؛ از خود بپرسید که آیا تصویر کامل را می‌بینید یا فقط آنچه را که ذهن‌تان تأیید می‌کند را می‌بینید؛ این کار به شما کمک می‌کند بازخورد و حمایت متعادل‌تری به فرزندتان ارائه دهید، تصویری سالم‌تر از خود ایجاد کنید و رشد او را در حوزه‌های مختلف تشویق نمایید.

3. دیدگاه‌ دیگران را جویا شوید: با معلمان یا سایر والدین تعامل داشته باشید تا دیدگاه‌های متفاوتی در مورد رفتار و توانایی‌های فرزندتان به دست آورید؛ دیدگاه دیگران می‌تواند بینش عینی‌تری به شما ارائه دهد و به مقابله با هرگونه سوگیری که ممکن است داشته باشید، کمک کند.

4. الگوسازی تفکر انتقادی: تفکر انتقادی و گشودگی نسبت به اطلاعات جدید را در مقابل کودک خود نشان دهید؛ این کار می‌تواند به فرزند شما بیاموزد که با ذهنی باز با موقعیت‌ها، برخورد کند و مهارت‌های تفکر انتقادی خود را توسعه دهد تا در آینده، استعداد او نسبت به سوگیری تأیید، کاهش یابد.

5. تقویت ارتباطات باز: ارتباطات باز را در خانواده تشویق کنید که در آن همه اعضا در بیان افکار و احساسات خود احساس راحتی کنند؛ ارتباطات باز می‌تواند به گسترش دیدگاه‌ها کمک کند و تشخیص و تصحیح تفکر مغرضانه را آسان‌تر کند.

6. نگه‌داشتن یک دفترچه ثبت تجارب والدگری: یک دفترچه برای ثبت مشاهدات خود در مورد رفتارها، دستاوردها و چالش‌های فرزندتان داشته باشید؛ یک دفترچه ثبت تجارب والدگری می‌تواند به شما کمک کند که الگوهای رفتاری خود و فرزندتان را ردیابی کنید و دید متعادل‌تری پیدا کنید.

7. از فرزند خود بازخورد بگیرید: از فرزندان خود بخواهید در مورد شیوه فرزندپروری و تجربیاتشان از شیوه تربیتی والدین خود بازخورد بدهند؛ دیدگاه‌های کودکان می‌تواند نکاتی را مطرح کند که نشان دهد سوگیری تأیید بر ادراک و تصمیم‌های شما تأثیر گذاشته است و در نهایت به شما کمک کند تا شیوه فرزندپروری خود را اصلاح کنید.

در پایان باید گفت، درک سوگیری تأیید در فرزندپروری می‌تواند به شیوه‌های متعادل‌تر و موثرتر در تربیت کودک منجر شود؛ با آگاهی از سوگیری‌های شناختی خود و تلاش فعالانه برای مقابله با آنها، می‌توانیم از رشد و تکامل فرزند خود به شکلی جامع‌تر حمایت کنیم و محیطی مثبت را ایجاد نماییم که در آن کودک بتواند رشد متعادلی داشته باشد.

پژوهشگر پسادکترای روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد*