به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، سازمان ملل در سال ۱۹۸۶ امنیت غذایی را اینطور تعریف کرد که همه مردم باید به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم دسترسی داشته باشند. به خطر افتادن امنیت غذایی می‌تواند جامعه را به چالش کشیده و حتی به بحران تبدیل شود.
بیشتر بخوانید
تهدید تغییرات اقلیمی برای امنیت غذایی کشور / وزارت نیرو در تخصیص آب، منافع ملی را در نظر بگیرد
یکی از چالش‌های پیش‌روی امنیت غذایی، موضوع آسیب‌هایی است که به خاک وارد می‌شود و از این جهت این مورد اهمیت بالایی دارد که اگر خاک سالم نداشته باشیم، نمی‌توانیم در جهت خودکفایی در کشت محصولات کشاورزی راهبردی، حرکت کنیم.
ایران بزرگ است اما همه جا نمی‌توان کشاورزی کرد
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سطح اراضی زیرکشت آبی که حدود ۹۰ درصد محصول کشور در آنها تولید می‌شود، حدود هشت میلیون هکتار است. نکته قابل توجه این است که ۸/ ۶ میلیون هکتار از این هشت میلیون هکتار، دارای محدودیت‌های مختلف از جمله شوری، سنگریزه‌دار بودن و کم‌عمقی بوده و تنها ۲/ ۱ میلیون هکتار از اراضی آبی کشور فاقد هرگونه محدودیتی است. همین منابع اندک خاک به شکل‌های گوناگون از نظر کمّی وکیفی دارای روند قهقرایی است.
بر مبنای این گزارش کارشناسان در اواخر دهه ۱۳۴۰ و اوایل دهه ۱۳۵۰ میزان هدررفت سالیانه خاک در اثر فرسایش در کشور را بین ۶۰۰ میلیون تا یک میلیارد تن برآورد کرده‌اند. این رقم در سال ۱۴۰۰ تنها در رابطه با فرسایش آبی حدود دو میلیارد تن در سال محاسبه شد.
برداشت بی‌اجازه خاک
در این گزارش آمده که تغییر کاربری اراضی زراعی و باغی نیز یکی از مهم‌ترین چالش‌های روز منابع خاک و امنیت غذایی کشور است. همچنین در حال حاضر، برداشت خاک از یک نقطه در کشور و انتقال آن به مکان دیگر، بعضا بدون نظارت دستگاه‌های متولی انجام می‌گیرد. شهروندان بعضاً بدون اخذ هیچ گونه مجوزی اقدام به برداشت خاک برای مصارف عمرانی، صنعتی، کشاورزی و سایر موارد می‌کنند .
از طرف دیگر، میزان کربن آلی خاک در حدود ۶۰ درصد اراضی کشاورزی ایران کمتر از یک درصد و در بیش از ۸۲ درصد خاک‌ها، کمتر از ۵/ ۱ درصد است. در نمونه دیگر، حدود ۴۶ درصد از کل مساحت کشور، معادل بیش از ۷۵ میلیون هکتار، دارای شوری هستند. این گزارش‌ها وضعیت نامناسب خاک‌های کشاورزی را به خوبی نشان می‌دهد.
اجاره‌نشین‌های بی‌اعتنا به خاک
همچنین رشد اجاره‌داری کوتاه مدت و غیررسمی در سال‌های اخیر، در اثر گسترش شهرنشینی و مهاجرت نیروی کار از روستا به شهر، باعث کاهش کیفیت خاک اراضی کشاورزی شده است؛ زیرا مستأجران معمولا در مدت محدودی که در زمین فعالیت دارند، سعی می‌کنند، حداکثر استفاده را از نهاده‌های شیمیایی به عمل آورده و درنتیجه خاک را تخریب می‌کنند.
درحالی که چنانچه حقوق مالکیت با رعایت قوانین و مقررات مربوط به حد نصاب به رسمیت شناخته شود، امکان اجاره بلندمدت نیز فراهم می‌شود و درنتیجه، علاوه بر حفظ حاصلخیزی خاک، انگیزه برای انتقال فناوری و افزایش بهره‌وری تولید هم بالا رفته و اطمینان به ایمنی غذایی و سلامت محصولات کشاورزی افزایش پیدا می‌کنند.
قیمت پایین کودهای شیمیایی
از طرفی کود اوره که به شکل یارانه و با قیمت پایین تحویل کشاورزان می‌شود منجربه مصرف بی‌رویه شده و بعداز آبیاری زمین، آب کود را شسته و آب‌های زیرزمینی را نیتراته می‌کند.
فارغ از آسیب به محیط زیست مصرف بالای کودهای شیمیایی باعث شده تا سرطان در کشور به ویژه در شمال ایران افزایش پیدا کند. مهدی بلالی مود پدرعلم سم‌شناسی ایران در این باره گفته که یکی از عوامل موثر در افزایش سرطان به ویژه استان‌های شمالی استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی و سموم است. بنا به گفته این دانشمند یکی از نگرانی‌های جدید باقیمانده سموم در میوه‌ها و سبزیجات است. با توجه به این که وجهی از امنیت غذایی تولید محصولات سالم است، همین اقدام می‌تواند امنیت غذایی را زیر سوال ببرد.
عماد مطالبی محقق حوزه کشاورزی که در زمینه استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی تحقیقاتی داشته، در این باره به ایسکانیوز گفت: در واقع کشاورزی و محیط زیست ۲ شاخصه نزدیک به هم هستند که روی هم اثر می‌گذارند. در کشاورزی به ویژه شمال ایران مصرف کودهای سفید زیاد است. منظور از کود سفید، کودهای ازته یا شیمیایی هستند. دلیل استفاده هم این است که اثر بالایی در قدرت خاک دارد و به رشد گیاه کمک می‌کند.
مطالبی عنوان کرد: این مسئله را از ۲ بعد اقتصادی و محیط زیستی می‌توان بررسی کرد. بخش زیادی از این کودها وارداتی هستند و مصرف بالا منجر به خروج ارز می‌شود. از این باب بار اقتصادی بر دوش دولت و کشاورز دارد.
وی با اشاره به اثر این کودها برخاک، محیط زیست و سلامت مردم، توضیح داد: در شمال ایران مقدار بارش زیاد و منابع آب زیرزمینی به سطح زمین نزدیکتر هستند، مثلا در گیلان اگر یک متر زمین را بکنید به آب می‌رسید. از جهتی آبیاری مزارع به شیوه غرقابی است یعنی در آب غرق می‌شوند؛ به همین جهت مقدار کود مورد استفاده شسته شده و وارد آب‌های زیرزمینی می‌شود و تمام منابع آب را آلوده می‌کند. این موضوع تهدید علیه بهداشت عمومی است.
پژوهشگر برتر بیان کرد: ورود حجم بالایی از کودهای شیمیایی به سفره‌های زیرزمینی باعث شده تا سلامت مردم به خطر بیفتد. یکی از عوامل افزایش سرطان در شمال ایران هم استفاده از کودهای شیمایی است. حتی گاهی محصولات کشاورزی ما در زمان صادرات توسط کشور مقصد مرجوع می‌شود چراکه درصد استفاده از کود بیش از حد استاندارد است.
این پژوهشگر معتقد است که می‌توان با افزایش آگاهی کشاورزان و استفاده از تکنیک‌های نوین هم از این مشکلات رهایی پیدا کرد و هم امنیت غذایی را تامین کرد. مطالبی در این خصوص بیان کرد: در تکنیک کشاورزی دقیق، خاک آنالیز شده و در این طرح مقدار کود ازت را که یکی از کودهای شیمیایی پرمصرف است، کاهش می‌دهد. ما پلیت‌هایی را طراحی کردیم که با استفاده از بقایای گیاهی به رشد خاک کمک می‌کند. کشاورزان بقایای گیاهان را بعد از برداشت آتش می‌زنند چراکه نمی‌توانند آنها را جمع‌آوری کنند یا جایی برای تحویل یا ذخیره ندارند. این کار باعث آلودگی هوا و ایجاد مشکلاتی در سلامتی مردم می‌شود.
وی افزود: ما در این طرح به کشاورز می‌گوییم که بقایای گیاه ارزشمند هستند و می‌توان از آن برای تقویت خاک استفاده کرد. در واقع در این طرح با فرمول خاصی، از بقایای گیاهی و کود حیوانی کمک گرفته و مواد مغذی مورد نیاز خاک را در قالب پلیت یا صفحه‌هایی تولید می‌کنیم که ساختار خاک را تقویت می‌کنند. قسمت عظمی از باقایای گیاهی حاوی ازت و ریزمغزی هستند و می‌توان به جای اینکه از کود شیمیایی استفاده کرد، مانند نیاکانمان از این مواد برای تقویت خاک استفاده کرد.
دکتری برنامه‌ریزی شهری توضیح داد: اضافه شدن مواد مغزی به خاک توسط این طرح چون به مرور رخ می‌دهد در کوتاه مدت و بلندمدت ساختار خاک را تقویت می‌کند. بنابراین هم از واردات کود شیمیایی بی‌نیاز می‌شویم و کمک اقتصادی بزرگی است و هم به حفظ محیط زیست کمک می‌کند. از جهتی سلامت مردم هم به خطر نمی‌افتد. ما تصمیم داریم که این طرح را در پارک علم و فناوری ثبت کنیم.
تعادل را برهم نزنیم
از جهتی در گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده که تلفات خاک ناشی از برداشت محصولات ریشه‌ای یکی از عوامل هدررفت خاک به شمار می‌رود. برای مثال، به طور متوسط، سالیانه پس از برداشت کل محصول سیب زمینی در کشور ۱۳۷ هزار تن خاک، حاوی ۶۶ تن پتاسیم، ۱۶۲ تن نیتروژن، سه هزار و ۲۳۳ تن ماده آلی و پنج تن فسفر از دسترس خارج می‌شود.
از جهتی کارشناسان معتقدند که اگر تعادل منطقه با کاشت به موقع و مناسب برهم نخورد، می‌توان هم خاک را حفظ و هم کشاورزی کرد. اسماعیل کهرم استاد دانشگاه، بوم‌شناس و از مدیران اسبق سازمان محیط زیست در این باره به ایسکانیوز گفت: دولت باید کشاورزی را بر مبنای آمایش سرزمین انجام دهد. آمایش سرزمین یعنی هر محصولی متناسب با شرایط اقلیمی منطقه کشت شود. طبیعت تصمیم می‌گیرد که چه گیاهی مناسب کدام منطقه است و ما نباید این تعادل را برهم بزنیم.
وی افزود: اگر تهران را چنارستان می‌نامیدند یا در شیراز بید مجنون رشد می‌کرد، به این معنا بود که هر گیاهی مخصوص منطقه خود است. اگر همسو با میل طبیعت کار کنیم، بهترین نتیجه را می‌گیریم. سال‌ها تلاش شده تا سند آمایش سرزمین تهیه شود و دولت‌ها نباید از آن غافل شوند.
به گزارش ایسکانیوز، استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی در راستای بهره‌برداری حداکثری شاید در کوتاه مدت بتواند محصول بیشتری به ما بدهد اما به مرور با تخریب خاک، ما سرمایه‌ای را از دست می‌دهیم که می‌تواند امنیت غذایی ما را به خطر بی‌اندازد. قانون‌مند کردن استفاده از خاک، توجه به توان محیطی منطقه و آگاه‌سازی کشاورزان می‌تواند گامی در راستای تامین امنیت غذایی کشور باشد و سرمایه‌های طبیعی ما را هم حفظ کند.
انتهای پیام /
نظر شما