به گزارش خبرنگار استانی ایسکانیوز از اصفهان، در این یادداشت استلزامات و بایسته‌های حکمرانی علوی در ابعاد اجتماعی و فرهنگی با ارجاع به منابع دینی و تاریخی بررسی می‌شود و راهکارهایی برای تحقق این حکمرانی در جوامع امروزی ارائه خواهد شد. برای تحقق حکمرانی علوی در ابعاد اجتماعی و فرهنگی باید تمامی بخش‌های حکومتی اجتماعی و فرهنگی دست به دست هم دهند تا سیاست‌های مبتنی بر عدالت، شفافیت پاسخگویی و همبستگی اجتماعی را در جامعه پیاده سازی کنند. این امر با ایجاد نهادهای اجتماعی مؤثر، گسترش آموزش‌های اخلاقی، حمایت از هنر و فرهنگ بومی و تقویت مشارکت مردم در فرآیندهای حکومتی امکان پذیر خواهد بود. حکمرانی علوی باید همچنان که عدالت را در عرصه اجتماعی تقویت می‌کند بر جنبه‌های فرهنگی و انسانی نیز تمرکز داشته باشد تا یک جامعه پایدار و متعالی ایجاد کند. حکمرانی علوی بر پایه اصول انسانی و اسلامی استوار است که در آن تأکید زیادی بر عدالت اجتماعی، اخلاقی بودن سیاست‌ها و تقویت پیوندهای اجتماعی وجود دارد. این نوع حکمرانی که بر اساس آموزه‌های حضرت علی (ع) است با تأکید بر مفاهیمی چون شفافیت پاسخگویی، همبستگی اجتماعی و تقویت هویت اسلامی و فرهنگی در پی ایجاد جامعه ای عادلانه و متعالی است. حضرت علی در دوران حکمرانی خود یکی از مهم ترین آموزه‌ها را در زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی برای بشریت به یادگار گذاشت. در حکمرانی ایشان تأکید ویژه‌ای بر اجرای عدالت اجتماعی رفع تبعیض‌های اقتصادی و اجتماعی ایجاد وحدت و همبستگی و تقویت اخلاق و هویت اسلامی در جامعه وجود داشت. در این یادداشت به تحلیل ابعاد اجتماعی و فرهنگی حکمرانی علوی و استلزامات آن پرداخته می‌شود. به ویژه اینکه چگونه می‌توان این اصول را در شرایط معاصر به کار گرفت تا جامعه‌ای متعالی عادلانه و فرهنگی به وجود آید.

مفهوم حکمرانی علوی: حکمرانی علوی به طور خاص بر اصول عدالت، صداقت و تقوا استوار است. در حکمرانی حضرت علی ، نهادها و سیاست‌ها باید بر اساس اصول اسلامی و انسانی عمل کنند تا حقوق افراد به طور کامل تأمین شود. حضرت علی در نامه‌های خود به کارگزاران همیشه بر رعایت حقوق مردم، اجرای عدالت، جلوگیری از فساد و انحصارگرایی و ایجاد فضای باز برای مشارکت عمومی تاکید می‌کرد. در این راستا حکمرانی علوی فراتر از مدل‌های سنتی حکومتی است و به برقراری توازن اجتماعی، سیاسی و فرهنگی می‌پردازد.

استلزامات حکمرانی علوی در ابعاد اجتماعی

۱-عدالت اجتماعی

یکی از ارکان اصلی حکمرانی علوی عدالت اجتماعی است. در حکمرانی حضرت علی ، عدالت نه تنها در توزیع منابع، بلکه در تمامی جنبه‌های زندگی اجتماعی مورد توجه قرار می‌گرفت. در نامه‌های ایشان به کارگزاران و فرمانداران خود بر لزوم توجه به اقشار فقیر و آسیب پذیر جامعه تأکید شده است. به طور خاص حضرت علی در نامه‌ای به مالک اشتر می‌نویسد: «پس از آنکه مردم از حق خود برخوردار شدند در نظر داشته باش که تمامی آنان در پناه عدالت و حقوقی برابر قرار گیرند.» (نهج البلاغه، نامه ۵۳)

۲-مبارزه با فساد

در حکمرانی علوی فساد و سوء استفاده از قدرت پذیرفته نیست، حضرت علی با برخورد قاطعانه و بدون اغماض با فساد برخورد می‌کرد و به طور ویژه در نامه‌های خود به کارگزاران حکومت تأکید می‌کرد که نظارت بر عملکرد مقامات باید جدی گرفته شود. «فساد در جامعه از فساد کارگزاران شروع می‌شود پس باید آنان تحت نظارت دائمی قرار گیرند.» (نهج البلاغه، نامه (۵۳) بنابراین یکی از استلزامات حکمرانی علوی در بعد اجتماعی ایجاد سازوکارهای نظارتی و شفاف است که فساد را ریشه کن کند.

۳-تقویت همبستگی اجتماعی

حضرت علی بر همبستگی اجتماعی و تعامل انسان‌ها بر اساس اصول اخلاقی تأکید داشت. او همواره بر تقویت روابط انسانی و احترام به دیگران تأکید می‌کرد و معتقد بود که باید میان افراد جامعه روابطی متین و با محبت ایجاد شود برادری انسان‌ها بر اساس انصاف و انصاف است که این می‌تواند تفاوت‌ها را از میان بردارد (نهج البلاغه حکمت ۴۲۷) در حکمرانی علوی از همان ابتدا باید زمینه‌ساز همبستگی و تعامل مثبت در سطح اجتماعی شود. ایجاد نهادهای اجتماعی تقویت مشارکت مردمی و حمایت از اقشار آسیب پذیر از جمله اقداماتی است که در این راستا انجام می شود.

استلزامات حکمرانی علوی در ابعاد فرهنگی

۱- ترویج اخلاق اسلامی و عدالت فرهنگی

در حکمرانی علوی، ترویج اخلاق اسلامی و عدالت فرهنگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حضرت علی با تأکید بر تربیت اخلاقی افراد در جامعه و استفاده از آموزش‌های دینی بر لزوم رعایت انصاف صداقت و احترام به حقوق دیگران تأکید داشت به عنوان مثال ایشان در خطبه‌های خود به لزوم احترام به حقوق افراد و جلوگیری از ظلم و فساد در عرصه فرهنگی اشاره می‌کرد. برای تحقق حکمرانی علوی در بعد فرهنگی باید تمامی برنامه‌های آموزشی رسانه‌ای و اجتماعی مبتنی بر اصول اخلاقی اسلامی باشند.

۲-حفظ و تقویت هویت فرهنگی و اسلامی

در حکمرانی علوی هویت اسلامی و فرهنگی جامعه از اهمیتی خاص برخوردار است. حضرت علی به طور مستمر بر حفظ هویت فرهنگی مسلمانان و ترویج آداب و رسوم اسلامی تأکید می کرد. او معتقد بود که جامعه باید به گونه‌ای عمل کند که همواره در مسیر اعتقادات اسلامی حرکت کرده و از هرگونه تهاجم فرهنگی خارجی جلوگیری کند. به خاطر اعتقادات و اصول خود از دینتان دفاع کنید و از آنچه شما را از اصول اسلامی جدا می‌کند دوری کنید. (نهج البلاغه خطبه ۸۸) در حکمرانی علوی حفظ هویت فرهنگی و دینی از طریق نهادهای آموزشی رسانه ها و برنامه‌های فرهنگی پیگیری می‌شود.

۳-مقابله با تهاجم فرهنگی

در دنیای امروز تهاجم فرهنگی یکی از تهدیدات بزرگ برای جوامع است. حضرت علی بر مراقبت از اصول دینی و فرهنگی در برابر تهدیدات بیرونی تأکید داشت. برای مقابله با تهاجم فرهنگی حکمرانی علوی نیاز به سیاست‌هایی دارد که شامل ترویج فرهنگ و هنر اسلامی حمایت از تولیدات فرهنگی، بومی و ایجاد فضایی برای مباحثات فرهنگی و دینی در سطح جامعه است.

بایسته‌های حکمرانی علوی در ابعاد اجتماعی و فرهنگی

۱-پاسخگویی و شفافیت

یکی از اصول بنیادین حکمرانی علوی پاسخگویی و شفافیت است. حضرت علی همیشه به صورت مستقیم با مردم ارتباط برقرار می‌کرد و پاسخگویی به آنها را وظیفه‌ای بزرگ می‌دانست. «پاسخگویی به مردم وظیفه‌ای است که از هیچ کس نباید پنهان بماند نهج‌البلاغه نامه (۵۳) در حکمرانی علوی باید تمامی تصمیمات و سیاست‌ها شفاف و به صورت عمومی به مردم اعلام شود مردم باید دسترسی آزاد به اطلاعات داشته باشند تا نظارت و مشارکت آنها در فرآیندهای حکومتی تسهیل شود.

۲-توسعه مشارکت عمومی

حضرت علی معتقد بود که مردم باید در تصمیم‌گیری‌های حکومتی شریک باشند. او به طور مستمر بر لزوم مشورت و مشارکت مردم در اداره جامعه تأکید داشت. در هر کار، مشورت با اهل نظر و کسانی که دارای درک هستند ضروری است.» انهج البلاغه حکمت (۲۵۳) در حکمرانی علوی ایجاد نهادهای مشورتی و تقویت مشارکت عمومی در سطح تصمیم گیری‌های اجتماعی و فرهنگی از اهمیت بالایی برخوردار است.

۳-توسعه نهادهای فرهنگی و اجتماعی

برای تحقق حکمرانی علوی در ابعاد اجتماعی و فرهنگی باید نهادهای فرهنگی و اجتماعی نهادهای فرهنگی هستند که می‌توانند نقش بزرگی در ترویج اخلاق و عدالت اجتماعی ایفا کنند. به طور مؤثر فعالیت کنند. این نهادها شامل آموزش و پرورش رسانه های سازمان‌های غیر دولتی و به طور خاص برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی باید مبتنی بر اصول دینی و اسلامی باشد تا به تقویت هویت اسلامی و فرهنگی در جامعه منجر شود. در جمع بندی نهایی باید گفت حکمرانی علوی به عنوان یک مدل حکومتی اسلامی و انسانی بر اصولی چون عدالت اجتماعی شفافیت پاسخگویی و همبستگی اجتماعی استوار است در ابعاد اجتماعی استلزامات حکمرانی علوی شامل مبارزه با فساد توزیع عادلانه منابع و حمایت از اقشار آسیب پذیر است در ابعاد فرهنگی نیز ترویج اخلاق اسلامی حفظ هویت فرهنگی و دینی و مقابله با تهاجم فرهنگی از جمله ارکان اصلی است. با توجه به اصول و آموزه‌های حکمرانی علوی می‌توان این مدل حکومتی را در جوامع معاصر به طور موثر پیاده سازی کرد و به جامعه‌ای عادلانه و متعالی دست یافت.

دکتر رضا اسماعیلی - معاون علمی و آموزشی موسسه نهج‌البلاغه دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان