به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ مطالعات نشان می‌دهد همانطور که زنان در حرفه علمی خود پیشرفت می‌کنند، شکاف جنسیتی همچنان افزایش می‌یابد. در ساختارهای مدیریت تحقیقاتی، نسبت زنان در پست‌های ارشد به طور نامتناسبی پایین است. در زمینه‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، از هر پنج حرفه‌ای تنها یک نفر (۲۲ درصد) زن است.
علیرغم کمبود مهارت در بسیاری از زمینه‌های فناوری که انقلاب صنعتی چهارم را به همراه داشت، زنان هنوز تنها ۲۸ درصد از فارغ‌التحصیلان مهندسی و ۴۰ درصد از فارغ‌التحصیلان علوم کامپیوتر و انفورماتیک را تشکیل می‌دهند.
این در حالی است که یک مطالعه در سال ۲۰۲۲ نشان داد که از هر ۲ دانشمند زن، یک نفر گزارش داده که در محل کار خود آزار جنسی را تجربه کرده است. این فقط یکی از دلایل شکاف جنسیتی در علم است و به نظر می‌رسد که ساختار و فرهنگ محیط‌های کار علمی به فوریت نیاز به تغییرات اساسی دارد.
بر اساس گزارش یونسکو، تنها یک نفر از هر سه محقق در سطح جهان زن است و زنان تنها ۳۵ درصد از فارغ‌التحصیلان رشته‌های علم، فناوری، مهندسی و ریاضیات یا STEM را تشکیل می‌دهنداین آمار موانع سیستماتیکی را که زنان با آن روبرو هستند، از جمله کلیشه‌ها، فقدان الگو، و تبعیض در دانشگاه و نیروی کار برجسته می‌کند.
«آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل متحد، تاکید کرده است که «افزایش زنان و دختران در علم مساوی است با علم بهتر». تنوع در تحقیقات منجر به دیدگاه‌ها و نوآوری‌های جدید می‌شود که به نفع کل جامعه است. با این حال، تعصبات جنسیتی که در سیستم‌های آموزشی و فرهنگ‌های محیط کار نهفته است، همچنان دختران را از دنبال کردن مشاغل علمی منصرف می‌کند.
تأثیر کلیشه‌های جنسیتی
کلیشه‌های جنسیتی زود شروع می‌شود و بر انتخاب‌های دختران در مورد تحصیلات و مسیرهای شغلی خود تأثیر می‌گذارد. بسیاری از برنامه‌های درسی و شیوه‌های آموزشی مدرسه همچنان نقش‌های جنسیتی سنتی را تقویت می‌کنند و فرصت‌ها را برای زنان جوان در STEM محدود می‌کنند. در نتیجه، زنان کمتری وارد مشاغل علمی می‌شوند و آنهایی که این کار را انجام می‌دهند اغلب با چالش‌هایی مانند شکاف دستمزد، کمبود فرصت‌های رهبری و آزار و اذیت در محل کار مواجه می‌شوند.
مطالعه‌ای توسط انجمن زنان دانشگاه آمریکایی نشان داد که زنان در STEM با نرخ‌های بالاتر تبعیض، حقوق کمتر در مقایسه با همتایان مرد خود و فرصت‌های کمتری برای پیشرفت شغلی روبه‌رو هستند. این چالش‌ها برای زنان جوامع حاشیه‌نشین، از جمله زنان بومی، زنان دارای معلولیت، و کسانی که از پس‌زمینه‌های کم درآمد هستند، حتی بیشتر است.
عواقب شکاف جنسیتی در علم
عدم حضور زنان در علم عواقب گسترده‌ای دارد. وقتی زنان از تحقیق و نوآوری کنار گذاشته می‌شوند، پیشرفت علمی مانع می‌شود. فقدان تنوع منجر به نتایج تحقیقات مغرضانه‌ای می‌شود که پاسخگوی نیازهای کل جمعیت نیست. به عنوان مثال، مطالعات پزشکی از لحاظ تاریخی روی افراد مرد متمرکز بوده و منجر به شکاف‌هایی در درک مسائل بهداشتی زنان می‌شود.
تشویق زنان و دختران به دنبال کردن مشاغل علمی برای تقویت نوآوری و حصول اطمینان از اینکه پیشرفت‌های علمی به نفع همه است، ضروری است. «چابا کروشی»، رئیس مجمع عمومی سازمان ملل، خاطرنشان کرد که حذف زنان از STEM «ترمزی» بر تلاش‌های جهانی برای دستیابی به توسعه پایدار است.
شکستن موانع و ترویج فراگیری
به گزارش یونسکو، برای رفع شکاف جنسیتی در علم، باید اقدامات جامعی انجام شود، از جمله:
اصلاحات آموزشی: ادغام موضوعات علم و فناوری در آموزش ابتدایی و بازنگری برنامه‌های درسی برای حذف سوگیری‌های جنسیتی.
بورسیه‌ها و برنامه‌های مربیگری: ارائه حمایت مالی و فرصت‌های مربیگری برای تشویق زنان جوان به دنبال کردن مشاغل STEM.
سیاست‌های محیط کار شامل جنسیت: اجرای ترتیبات کاری انعطاف‌پذیر، طرح‌های دستمزد برابر و سیاست‌های ضد تبعیض در صنایع STEM.
کمپین‌های آگاهی عمومی: به چالش کشیدن کلیشه‌ها و برجسته کردن دستاوردهای زنان در علم از طریق رسانه‌ها و رویدادهای عمومی.
کمپین دنیایی با زنان بیشتر در علم
یونسکو به مناسبت ۱۰ سالگی روز جهانی زنان و دختران در علم، کمپین «دنیایی با زنان بیشتری را در علم تصور کنید» را در ۱۱ فوریه ۲۰۲۵ با حمایت مرکز توسعه بین‌المللی کانادا (IDRC) راه‌اندازی کرد. این کمپین نقش اساسی زنان را در پیشبرد پیشرفت در علم نشان می‌دهد و از جامعه جهانی می‌خواهد که نه تنها تصور کنند، بلکه برای ایجاد یک جامعه علمی متعادل‌تر جنسیتی که در آن هر صدایی شنیده می‌شود، تلاش کنند.
لیدیا بریتو، دستیار مدیر کل علوم طبیعی یونسکو، در این مورد می‌گوید: در دهه بین‌المللی علوم برای توسعه پایدار (۲۰۲۴-۲۰۳۳)، تصور جهانی با تعداد بیشتری از زنان در علم فقط یک آرزو نیست، بلکه فراخوانی برای اقدام برای ایجاد راه‌حل‌هایی است که در آن هیچ کس حذف نشود.
این کمپین یونسکو به منظور از بین بردن شکاف جنسیتی در علم، که در جشن این روز جهانی در سال ۲۰۲۴ رونمایی شد، با استفاده از هشتگ #EveryVoiceInScience، تأثیر مثبت دیدگاه‌های مختلف در شکل‌دهی به پیشرفت‌ها در علم، فناوری، پزشکی، هوش مصنوعی و فراتر از آن را برجسته می‌کند.
شکاف جنسیتی مداوم در علم
زنان هنوز تنها یک سوم جامعه علمی جهانی را تشکیل می‌دهند و این روند از دهه گذشته به همین شکل بوده است. در برخی کشورها کمتر از ۱۰ درصد محققان را زنن تشکیل می‌دهند. براساس گزارش ۲۰۲۴ یونسکو تحت عنوان «تغییر معادله: تضمین آینده STEM برای زنان»، زنان تنها ۲۲ درصد از مشاغل STEM (علم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) را در کشورهای گروه ۲۰ دارند. در میان آنها، تعداد کمی به پست‌های مدیریتی منصوب می‌شوند به طوری که از هر ۱۰ مدیر مرتبط با STEM، فقط یک زن در این موقعیت قرار می‌گیرد.
این نابرابری‌ها پیامدهای جدی در دنیای واقعی دارند، مانند فرصت‌های از دست رفته برای نوآوری، سوگیری‌های غیرقابل توجه و راه‌حل‌هایی که نیازهای همه را برآورده نمی‌کنند. به عنوان مثال، هوش مصنوعی در تشخیص صدای زنان کمتر موثر است و این امر منعکس کننده کمبود ورودی‌های متنوع در طول توسعه این فناوری است. نمونه‌های دیگری که در این کمپین برجسته شده‌اند، سهم کمتری از حضور زنان در STEM را بیشتر نشان می‌دهند.
ساختن چشم انداز از طریق #EveryVoiceInScience
یونسکو برای شکل دادن به این کمپین، یک نظرسنجی جهانی در میان جامعه علمی خود انجام داد و بیش از ۷۰۰ پاسخ از رشته‌های مختلف دریافت کرد. از پاسخ دهندگان پرسیده شد که اگر زنان بیشتری در علم مشارکت داشته باشند، چه چیزی در رشته آنها متفاوت خواهد بود. پاسخ آنها علمی با تحقیقات فراگیرتر، خلاقیت و نوآوری بیشتر، استانداردهای اخلاقی بالاتر و رویکرد انسان محورتر، شرایط کاری بهبود یافته و الگوهای الهام‌بخش را ترسیم کرد. این صداها الهام‌بخش پیام اصلی کمپین بودند: هر صدایی شایسته شنیده شدن است.
۴۱ درصد دانشمندان و مهندسان اروپا را زنان تشکیل می‌دهند
به گزارش «یوروست»، در سال ۲۰۲۲، تقریباً ۷/۳ میلیون دانشمند و مهندس زن در اتحادیه اروپا وجود داشت که این تعداد ۳۱۰ هزار و ۵۰۰ نفر بیشتر از سال ۲۰۲۱ بود و نشان می‌داد که زنان ۴۱ درصد از کل اشتغال در علم و مهندسی را تشکیل می‌دهند.
این گزارش حاکی از آن است که در بخش خدمات حوزه آکادمیک و مهندسی، عمدتا زنان ۴۶ درصد از کل دانشمندان و مهندسان را تشکیل می‌دهند؛ در حالی که در بخش تولید این آمار به ۲۲ درصد کاهش می‌یابد.
در میان کشورهای اتحادیه اروپا، نسبت دانشمندان و مهندسان زن در سال ۲۰۲۲ بسیار متفاوت بود، از ۵۳ درصد در دانمارک، لیتوانی (۵۲ درصد) و بلغارستان (۵۱ درصد) تا ۳۱ درصد در مجارستان، فنلاند (۳۲ درصد) و آلمان (۳۴ درصد).
دانشمندان و مهندسان زیرمجموعه‌ای از مفهوم گسترده افراد شاغل در علم و فناوری هستند. افرادی که در مشاغلی کار می‌کنند که می‌تواند مستقل از سطح مطالعات در تولید منظم، پیشرفت، انتشار و به کارگیری دانش علمی و فناوری نقش داشته باشد، به عنوان شاغل در علم و فناوری طبقه بندی می‌شود. این دسته همچنین شامل مشاغل دیگری مانند تکنسین‌ها یا متخصصان هم می‌شود.
بیشترین سهم زنان شاغل در مشاغل علم و فناوری در سال ۲۰۲۲ در اتحادیه اروپا در کشورهای لیتوانی (۶۴/۱ درصد) و فرانسه (۶۳/۹ درصد) بوده است و در آن سر طیف، مناطقی که کمترین نسبت زنان شاغل را در علم و فناوری داشتند، ایتالیا با ۴۵/۳ درصد است.
براساس آمار دیگری از یوروست، در سال ۲۰۲۳ حدود ۷/۷ میلیون دانشمند و مهندس زن در اتحادیه اروپا وجود داشت که ۳۸۱ هزار و ۲۰۰ نفر بیشتر از سال ۲۰۲۲ بود. این آمار در سال ۲۰۲۳ کمی با سال قبل متفاوت بود؛ در صورتی که بیشترین نسبت دانشمندان و مهندسان زن در دانمارک با ۵۰/۸ درصد، اسپانیا با ۵۰ درصد و بلغارستان با ۳۹/۱ درصد بود و کمترین میزان حضور دانشمندان و مهندسان زن در مجارستان با ۳۰/۷ درصد، فنلاند با ۳۱/۴ درصد و ایتالیا با ۳۴/۱ درصد.
زنان دانشمند کجای دنیا هستند؟
براساس گزارش جدیدی از غول انتشارات «الزویر»، سهم زنان محقق در ۲ دهه گذشته افزایش یافته است، اما همچنان شکاف گسترده‌ای در بین کشورها وجود دارد. این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا مشارکت زنان در علم بر موضوعاتی که مطالعه می‌شود و محصولاتی که اختراع می‌شود -از محصولات بهداشتی گرفته تا الگوریتم‌های هوش مصنوعی- تاثیر می‌گذارد. همچنین مطالعات مکرراً نشان داده است که تیم‌های دارای تنوع جنسیتی نوآورتر هستند.
طبق بررسی «پیشرفت به سوی برابری جنسیتی در تحقیق و نوآوری» در سال ۲۰۲۴، زنان ۴۱ درصد از محققان جهان را در سال ۲۰۲۲ در مقایسه با ۲۹ درصد در ۲۰ سال قبل تشکیل می‌دادند. این گزارش استنادها، جوایز کمک مالی، انتشارات و سایر شاخص‌های مشارکت و تأثیر در علم را در نظر گرفت.
بیشترین سهم پژوهشگران زن از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ در کشورهای پرتغال، اسپانیا، آرژانتین و برزیل بوده است. در ایالات متحده، این نسبت ۴۲ درصد بود که بالاتر از میانگین جهانی ۴۱ درصد است. همچنین زنان ۳۳ درصد از محققان را در هند به عنوان یکی از فعال‌ترین کشورهای تحقیقاتی جهان، تشکیل می‌دهند. چین در تجزیه و تحلیل گنجانده نشده بود.
این گزارش نشان می‌دهد که زنان در روانشناسی، ایمونولوژی، زیست‌شناسی مولکولی، شیمی و سایر زمینه‌ها به برابری دست یافته‌اند. اما سهم زنان در ریاضیات و مهندسی بین سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۲ کم بود؛ به ترتیب فقط ۲۷ و ۲۸ درصد.
این گزارش همچنین نشان می‌دهد که با بالا رفتن سطح شغلی، نسبت زنان دانشمند کاهش می‌یابد. زنان ۳۹ درصد از محققان اولیه و ۲۷ درصد از محققانی را تشکیل می‌دهند که بیشترین سابقه را دارند.
«میریت الدور»، مدیر عامل الزویر، می‌گوید: مقالات کمتری در مورد زنان نسبت به مردان منتشر می‌شود و این شکافی است که بیش از ۲ دهه باقی مانده است.
نکته جالب اینجاست که مقالات مردان بیشتر از مقالاتی که زنان می‌نویسند مورد استناد قرار می‌گیرند و نکته جالب‌تر اینجاست که این شکاف در بالاترین سطح محققان کاهش می‌یابد و در این مرحله، مقالات زنان بیشتر از مردان مورد استناد قرار می‌گیرد.
بر اساس این گزارش، مردان یا تیم‌هایی که فقط مردان تشکیل می‌شوند، بیش از سه چهارم اختراعات را ثبت کرده‌اند. نام زنان بیشتر در اسناد سیاستی و رسانه‌ها ذکر شده‌اند.
الدور می‌گوید: چالش این است که اینها شاخص‌های بلندمدتی هستند که ممکن است در ارزیابی کار محققان زن به تصویر کشیده نشوند. حفظ پژوهشگران زن در مراحل اولیه شغلی باید اولویت اصلی باشد. وقتی این مشکل را برطرف کنیم، در وضعیت بسیار بهتری قرار خواهیم گرفت.
چگونه زنان بیشتری را در علم مشارکت دهیم؟
نیچر گزاش می‌دهد: با توجه به اینکه سیاره با رگبار نگرانی‌های زیست محیطی مواجه است، هرگز نیاز بیشتری به دانشمندانی که قادر به یافتن راه‌حل‌هایی برای بحران سیاره‌ای سه گانه باشند، وجود نداشته است: بحران تغییرات آب و هوایی. بحران از دست دادن طبیعت و تنوع زیستی و بیابان‌زایی، و بحران آلودگی و زباله. به همین دلیل کارشناسان می‌گویند که جهان باید زنان بیشتری را برای پیوستن به علوم و ماندن در آن تشویق کند.
نیچر در این زمینه سوالاتی را از «سوزان گاردنر»، مدیر بخش اکوسیستم در طرح محیط زیست سازمان ملل، در مورد راهکارهای مشارکت بیشتر زنان در علم پرسیده است. گاردنر که دکتری علوم دریایی دارد، سال‌ها تلاش کرده است تا زنان بیشتری را برای ورود به علوم زیست محیطی تشویق کند، زیرا از نظر او، این امر برای معکوس کردن بحرانی که جهان طبیعی با آن مواجه است، حیاتی است.
گاردنر در مورد شکاف جنسیتی در علم می‌گوید: چندین چیز وجود دارد که ورود زنان به علوم را چالش‌برانگیز کرده است. اغلب، دختران و زنان جوان با تعصبات فرهنگی مواجه می‌شوند و تحت فشار قرار می‌گیرند تا وارد عرصه‌هایی شوند که به طور سنتی زنانه‌تر دیده می‌شود. مثلا وقتی دانشگاه بودم به یکی از همکلاسی‌هایم گفتم که رشته‌ام علوم دریایی هستم و او گفت: پدر و مادرت اجازه این کار را به تو داده‌اند؟
او می‌افزاید: در عین حال، زمانی که نوبت به پذیرش، استخدام و ترفیع می‌رسد، برای مدت طولانی تعصبات ناخودآگاه در بازی وجود داشته است. به عنوان مثال، با یکی از دوستان مردم را برای همراهی در تور دانشگاهی در دوران دانشجویی دعوت کردم و درس سختی آموختم. یکی از استادان، تمام وقت خود را صرف نظر دادن و بحث کردن علمی با دوستم کرد که اصلا قصد درخواست برای آن رشته را نداشت. من فقط گیج آنجا ایستادم. اطمینان دارم که رفتار استاد غیر عمدی بود، اما این رفتارها چیزهایی است که زنان را به این فکر می‌اندازد که شاید من در این به حد کافی خوب نیستم.
به گفته او، وقتی زنان در علوم هستند، چیزهای زیادی آنها را عقب می‌اندازد. برای مثال، کلید پیشرفت شغلی محققان ارائه نتایج تحقیقاتی‌شان در کنفرانس‌های بین‌المللی است. اما زمانی که زنان در سطح بالای آکادمیک باشند و گروه تحقیقاتی خودشان را داشته باشند، رفتن به کنفرانس کار دشواری است؛ مگر اینکه کسی در دسترس باشد که این مسئولیت‌ها را برای مدتی متقبل شود. همه این موارد و موارد دیگر به عدم حضور زنان کمک می‌کند.
گاردنر می‌گوید: جهان در حال حاضر با یک بحران طبیعی مواجه است، نزدیک به یک میلیون گونه در حال انقراض و اکوسیستم‌ها در حال فروپاشی هستند. این چیزها پیامدهای بزرگی برای آینده بشریت دارد و اگر بخواهیم بحران طبیعت را حل کنیم، به همه افراد جهان نیاز داریم. دنیای طبیعی زیربنای تمدن بشری است و ما نمی توانیم استعدادهای زنان -که نیمی از کره زمین را تشکیل می‌دهند- در چنین زمان حساسی هدر دهیم.
زنان اغلب دیدگاه منحصر به‌فردی را برای مشکلات اساسی مانند خشکسالی یا جنگل‌زدایی یا سفید شدن مرجان‌ها به ارمغان می‌آورند. آنها به دلیل تجربه زندگی خود، گاهی چیزهایی را می‌بینند که همکاران مردشان نمی بینند. این تنوع دیدگاه‌ها برای یافتن راه‌حل‌های واقعی برای بحرانی که طبیعت با آن مواجه است، حیاتی است.
گاردنر با اشاره به اینکه باید برای ورود بیشتر دختران و زنان به علم تلاش کنیم، می‌گوید: فکر می‌کنم که باید از این کلیشه عقب‌نشینی کنیم که دانشمند یک مرد مسن است که پشت میز می‌نشیند و در میان کوه‌هایی از کاغذ تا پاسی از شب بیدار می‌ماند. هر کسی می‌تواند دانشمند و محقق باشد. علم فقط در آزمایشگاه خلاصه نمی‌شود. بسیاری از زمینه‌ها به شما این امکان را می‌دهند که جهان را به روش‌های شگفت‌انگیزی ببینید و تجربه کنید.
او می‌افزاید: ما باید دختران را تشویق کنیم که از سنین پایین وارد علوم شوند. اما بیشتر از آن، باید آنها را به علم علاقه‌مند نگه داریم. باید آنها را با الگوهایی از زنان مرتبط کنیم که اکتشافات علمی آنها کمک‌های خارق‌العاده‌ای به جهان می‌کند. در سراسر بخش آموزش، باید تلاش بیشتری انجام دهیم تا اطمینان حاصل کنیم که دختران می‌توانند خود را به عنوان دانشمندان آینده ببینند و زندگی خود را وقف شغلی می‌کنند که برای مردم و طبیعت تفاوت ایجاد می‌کند.
گاردنر در مورد پیشرفت زنان دانشمند می‌گوید: سوگیری‌های ناخودآگاه تاریخی در استخدام و ارتقاء تأثیرات طولانی مدت داشته است. اما با این حال دیده‌ایم که وقتی کشورها و دانشگاه‌ها سیستم‌های مبتنی بر شایستگی را برای تعیین ترفیع‌ها ایجاد می‌کنند، به تعادل جنسیتی بهتری دست می‌یابند و شکاف‌های دستمزد را از بین می‌برند. سیاست‌هایی از این قبیل برای مقابله با سوگیری‌های ناخودآگاه که اغلب علیه زنان کار می‌کند، ضروری است.
به گفته او، شهرت و شبکه یک دانشمند نیز برای پیشرفت شغلی آنها ضروری است. دانشمندان تمایل به همکاری دارند و دانشمندان دیگری را که قبلاً می‌شناسند معرفی می‌کنند. بنابراین، زنان با همکاری یکدیگر می‌توانند شبکه‌هایی برای ترویج کار یکدیگر ایجاد کنند و دستاوردهای یکدیگر را شناسایی کنند. همچنین، زنان دانشمند باتجربه می‌توانند برای راهنمایی افراد تازه وارد در این زمینه در مورد چگونگی پیشروی در یک حرفه علمی موفق وقت بگذارند.
گاردنر می‌گوید: وقتی این شانس را داشته باشم که نسل بعدی رهبران زن را در عمل مشاهده کنم، خوش‌بین‌تر می‌شوم. این نسل از دختران برای رفتن به دنیا منتظر اجازه نیستند. آنها برای اصلاح مسائل قدم برمی‌دارند، از اعتقادات خود دفاع می‌کنند و به جایی می‌روند که لازم است.
انتهای پیام/
نظر شما