به گزارش خبرنگار استانی ایسکانیوز از نجفآباد، در سالهای اخیر، پدیدهی فرونشست زمین به یکی از چالشهای نگرانکننده زیستمحیطی و عمرانی در کشور، بهویژه در استان اصفهان، تبدیل شده است. این پدیده که عمدتاً ناشی از بهرهبرداری بیرویه از منابع آب زیرزمینی است؛ تهدیدی جدی برای زیرساختها، اراضی کشاورزی و زندگی ساکنان مناطق آسیبپذیر به شمار میرود.
برای بررسی دقیقتر ابعاد این مسئله و آگاهی از وضعیت فعلی فرونشست در اصفهان، با بهرام نادی، عضو کارگروه تخصصی فرونشست استان اصفهان و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجفآباد گفتوگویی داشتهایم که به شرح زیر است:
چگونه وضعیت بحرانی فرونشست زمین در اصفهان، زیرساختها، میراث فرهنگی و منابع آب این استان را تهدید میکند؟
ارزیابی وضعیت فرونشست زمین در استان اصفهان نشان میدهد که این استان با بحرانی جدی و پیشرونده در زمینه فرونشست مواجه است. این پدیده نه تنها زیرساختهای شهری، مسکونی و صنعتی را تهدید میکند، بلکه آثار تاریخی و میراث فرهنگی اصفهان را نیز در معرض خطر جدی قرار داده است.
نرخ سالانه فرونشست در اصفهان به طور میانگین بین ۱۵ تا ۱۸.۵ سانتیمتر است. این در حالی است که استاندارد جهانی ۴ میلیمتر در سال را به عنوان بحران تعریف میکند. این ارقام نشاندهنده شدت بیسابقه این پدیده در اصفهان است. در سال ۱۳۹۸، اصفهان ۱۸۴ میلیمتر فرونشست را تجربه کرده است که رقمی بسیار فراتر از حد بحرانی است.
اصفهان شهری است که پدیده فرونشست به محدوده بیشتری از شهر نفوذ کرده و مناطق مسکونی را تحت تأثیر قرار داده است. این موضوع ریسکپذیری این منطقه را به شدت افزایش داده است.
فرونشست به زیرساختهای حیاتی مانند خطوط انتقال نیرو، لولههای انتقال گاز، راهآهن، جادهها و حتی فرودگاه بینالمللی اصفهان آسیب میرساند. همچنین، بناهای تاریخی اصفهان که بخشی از میراث فرهنگی کشور و جهان هستند نیز در معرض تخریب جدی قرار دارند. ترک خوردگی در این بناها و سازههای شهری مشاهده میشود. به طور مثال می توان به آسیب های شدید وارده به مسجد سید و علیقلی آقا اشاره نمود.
یکی از بدترین اثرات فرونشست، فشردهشدن لایههای خاک بالایی و نیز تغییر شیمیایی لایههای خاک آبخوانها است که منجر به کاهش نفوذپذیری خاک و از بین رفتن قابلیت ذخیرهسازی آب میشود. این پدیده "مرگ آبخوان" نامیده شده و پیشبینی میشود در صورت تداوم تخلیه آبهای زیر زمینی و تهی شدن منابع آب زیر زمینی این پدیده در دشتهای اصفهان رخ دهد. متاسفانه بسیاری از دشتهای ایران نیز شرایط مشابهی را تجربه می کنند.
در مجموع، وضعیت فرونشست در استان اصفهان "قرمز" و "بحرانی" ارزیابی میشود. این پدیده ماهیت پیشرونده دارد و در صورت عدم اتخاذ راهکارهای جدی و عملیاتی، میتواند به فاجعهای زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی غیرقابل برگشت منجر شود. زمان طلایی برای اقدام بسیار محدود است.
بر اساس دادههای علمی و مشاهدات میدانی، کدام مناطق استان اصفهان در معرض بیشترین خطر فرونشست قرار دارند؟
بر اساس دادههای علمی و مشاهدات میدانی و تفسیر دادههای ماهوارهای، دشت اصفهان-برخوار، دشتهای گلپایگان، نجفآباد، مهیار شمالی و جنوبی، اردستان، بادرود-خالدآباد، مورچهخورت و دامنه-داران در استان اصفهان در معرض بیشترین خطر فرونشست قرار دارند.
دشت اصفهان برخوار به عنوان بحرانیترین دشت کشور از لحاظ فرونشست و میزان جمعیت ساکن در آن شناخته شده است. نرخ فرونشست در این منطقه سالانه بین ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر اعلام شده است. بخشهایی از شهر اصفهان، برخوار، حبیبآباد به شدت تحت تأثیر فرونشست هستند. عامل اصلی این پدیده، برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی و عدم تعادل بین برداشت و تغذیه آبخوانها است.
فرونشست زمین چه تأثیراتی بر زیرساختهای شهری، کشاورزی و میراث فرهنگی اصفهان گذاشته یا خواهد گذاشت؟
فرونشست زمین در اصفهان، به دلیل نرخ بالای آن و وسعت مناطق درگیر، تأثیرات بسیار جدی و گستردهای بر زیرساختهای شهری، کشاورزی و میراث فرهنگی این استان گذاشته است.
بسیاری از ساختمانهای مسکونی و تجاری خصوصا سازههای مصالح بنایی و فاقد اسکلت مقاوم در مناطق درگیر فرونشست، دچار ترکخوردگی، نشست نامتقارن و تخریب شدهاند. این موضوع نه تنها جان ساکنان را تهدید میکند،
بلکه خسارات اقتصادی زیادی نیز به بار میآورد. به طور نمونه میتوان به تعطیلی ۴۲ مدرسه آسیب دیده ناشی از فرونشست و جابجایی اجباری ۱۳۸۴۶ محصل در اصفهان اشاره نمود.
شبکههای حمل و نقل همانند راهها، ریل، فرودگاه، شبکههای آب و فاضلاب شهری، خطوط انتقال نیرو، پمپ بنزینها و گاز، بیمارستانها، هتلها و مراکز دولتی، صنعتی و پزشکی در معرض خطر آسیب جدی قرار دارند. شکست لولههای آب و فاضلاب و اختلال در بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی از جمله پیامدهای این پدیده است.
ایجاد فروچالهها و شکافهای عمیق در سطح زمین، به ویژه در مناطق مسکونی و شهری، میتواند منجر به حوادث ناگوار و تهدید جان مردم شود. افزایش تعداد آسیبهای وارده به لولههای آب و فاضلاب و تشکیل فروچالههای موضعی در مناطق شهری را میتوان مشاهده نمود.
برداشت بیرویه از آبخوانها برای مصارف کشاورزی، عامل اصلی فرونشست است. این امر به نوبه خود باعث کاهش برگشتناپذیر تمام یا بخشی از منابع مخازن آب زیرزمینی و از بین رفتن تخلخل مفید لایههای خاک و حتی تغییر شیمیایی لایه خاک از جمله تشکیل کلوخههای کلسیمی خاک میشود.
چگونه فرونشست زمین در اصفهان، کیفیت آبهای زیرزمینی و میراث فرهنگی شهر را تهدید میکند و چه اقداماتی برای مقابله با این بحران باید انجام شود؟
فرونشست میتواند بر کیفیت آبهای زیرزمینی نیز تأثیر منفی بگذارد. این پدیده باعث کاهش نفوذپذیری سطح زمین برای ورود آبهای سطحی به سفرههای زیرزمینی میشود که به گسترش پهنههای بیابانی و سیلخیزی مناطق کمک میکند.
اصفهان دارای آثار تاریخی و میراث فرهنگی ارزشمندی است که بسیاری از آنها در مناطق درگیر فرونشست قرار دارند. بناهایی مانند میدان نقش جهان، مسجد جامع عتیق، مسجد جامع عباسی، مسجد سید، مسجد علی قلی آقا و سی و سه پل در معرض ترکخوردگی و آسیب جدی ناشی از فرونشست هستند. این موضوع تهدیدی جدی برای هویت تاریخی و فرهنگی شهر اصفهان محسوب میشود.
به طور کلی، فرونشست زمین در اصفهان به یک ابر بحران تبدیل شده است که نه تنها زیرساختها و اقتصاد استان را تهدید میکند، بلکه میتواند منجر به فاجعهای انسانی و اقتصادی در آینده شود. راهکار جلوگیری از پیشرفت این پدیده، افزایش تغذیه منابع آب زیر زمینی از جمله جریان دائمی زایندهرود و کاهش شدید برداشت آبهای زیرزمینی و مقاومسازی زیرساختها است.
خبرنگار: مهشید ترکیان
انتهای پیام/
نظر شما