به گزارش گروه فرهنگ و هنر ایسکانیوز، در جهان پرشتاب امروز که توجه مخاطب در میان انبوه محتواها تقسیم شده است، فیلم کوتاه بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. این قالب سینمایی نه‌تنها سکوی پرتاب بسیاری از فیلمسازان به عرصه‌ی حرفه‌ای محسوب می‌شود، بلکه در بسیاری از موارد، خود به عنوان مدیومی مستقل با زبان و منطق ویژه‌اش، جایگاه هنری و فرهنگی یکتایی یافته است. اما پرسش اساسی این است که آیا فیلم کوتاه صرفاً پله‌ای برای رسیدن به سینمای بلند است یا می‌توان آن را به عنوان شکلی واحد از بیان سینمایی تلقی کرد؟

فیلم کوتاه از نخستین روزهای تاریخ سینما وجود داشته است. آثار اولیه‌ی برادران لومیر یا جرج ملی‌یس، هرچند امروزه به عنوان آثار کلاسیک شناخته می‌شوند، از نظر مدت‌زمان در محدوده‌ی فیلم کوتاه قرار می‌گرفتند. اما با توسعه‌ی صنعتی سینما در دهه‌های بعد، فیلم بلند به قالب غالب تبدیل شد و فیلم کوتاه بیشتر در حاشیه قرار گرفت.

فیلم کوتاه برخلاف تصور عمومی، صرفاً «نسخه‌ی کوچک‌تر فیلم بلند» نیست، بلکه زبانی مختصر، فشرده و شاعرانه دارد که در آن هر پلان، هر قاب و هر سکوت، معنایی عمیق می‌یابد.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فیلم کوتاه، آزادی خلاقه است. در سینمای بلند، به‌ویژه در چارچوب‌های صنعتی، ملاحظات مالی و تجاری گاه به محدودیت‌هایی برای خلاقیت منجر می‌شود. اما فیلم کوتاه اغلب با بودجه‌های اندک و گروه‌های کوچک تولید می‌شود؛ در نتیجه، فیلمساز می‌تواند با جسارت به سراغ ایده‌های شخصی و حتی زبان‌های بصری تجربی برود.

در فیلم کوتاه، شکست کمتر ترسناک است. هزینه‌ی پایین تولید باعث می‌شود فیلمساز بتواند آزمون و خطا کند و مسیرهای تازه را بیازماید. همین ویژگی سبب شده بسیاری از فیلمسازان بزرگ، از کریستوفر نولان و مارتین مک‌دونا گرفته تا اصغر فرهادی و ناصر تقوایی، کار خود را از فیلم‌های کوتاه آغاز کنند.

نولان در مصاحبه‌ای گفته است: «فیلم کوتاه برای من آزمایشگاهی بود که در آن یاد گرفتم چگونه روایت را بسازم و مخاطب را درگیر کنم، بدون اینکه گرفتار پیچیدگی‌های صنعتی شوم.» و در حقیقت این «آزمایشگاه بودن» جوهره‌ی اصلی فیلم کوتاه است.

حال اگرچه بسیاری از فیلمسازان موفق کار خود را از فیلم کوتاه آغاز کرده‌اند، اما گذار از این قالب به سینمای بلند همواره ساده و تضمین‌شده نیست. ساخت فیلم کوتاه مهارت‌هایی می‌طلبد که با سینمای بلند هم‌پوشانی دارد، اما کاملاً یکسان نیست.

از سوی دیگر، ورود به عرصه‌ی فیلم بلند معمولاً نیازمند منابع مالی، شبکه‌ی ارتباطی و اعتماد سرمایه‌گذاران است؛ عناصری که تنها با استعداد هنری به دست نمی‌آیند. بسیاری از فیلمسازان کوتاه پس از چند تجربه‌ی موفق در فستیوال‌ها، در یافتن فرصت تولید بلند با چالش روبه‌رو می‌شوند. برخی از آنان به‌جای آنکه فیلم کوتاه را «پله‌ی ترقی» ببینند، تصمیم می‌گیرند در همین حوزه بمانند و زبان خود را در این قالب کامل کنند. نمونه‌هایی چون عباس کیارستمی در سال‌های اولیه نشان داده‌اند که فیلم کوتاه می‌تواند عرصه‌ای مستقل و جدی برای بیان هنری باشد.

در دهه‌های اخیر، فستیوال‌های فیلم کوتاه نقشی تعیین‌کننده در شکل‌دهی به مسیر حرفه‌ای فیلمسازان ایفا کرده‌اند. جشنواره‌هایی نظیر کلرمون-فران در فرانسه یا جشنواره فیلم کوتاه تهران در ایران، سکوی نمایش آثار خلاق و جسور هستند که فرصت دیده‌شدن برای فیلمسازان کوتاه را فراهم می‌کنند.

فیلمسازانی که در جشنواره‌های معتبر جوایزی کسب می‌کنند، معمولاً مورد توجه تهیه‌کنندگان و مؤسسات آموزشی قرار می‌گیرند. برای مثال، بسیاری از فیلمسازان برنده‌ی اسکار فیلم کوتاه، ظرف چند سال بعد به ساخت فیلم بلند روی آورده‌اند. در ایران نیز نمونه‌هایی چون سعید روستایی، احمد بهرامی و محمد کارت از دل فیلم‌های کوتاه جشنواره‌ای به سینمای بلند راه یافتند.

جشنواره فیلم کوتاه تهران که از سال ۱۳۶۲ آغاز شده به عنوان پایگاهی برای عرضه استعدادهای جدید سینمای کوتاه و پنجره‌ای برای عرضه این آثار در سطح ملی و بین‌المللی مطرح است. با این حال، مثل هر رویداد فرهنگی بزرگ، نقاط ضعف و قوتی دارد که در طول سالیان مورد نقد بوده‌اند.

یکی از عملکردهای مهم جشنواره، کشف و معرفی فیلمسازان جوان است. با جذب آثار از سراسر کشور و نیز بخش بین‌المللی، امکان دیده شدن در سطح وسیع‌تر برای فیلمسازان فراهم می‌شود.
همچنین، جشنواره امکان نشست‌ها، نقد و بررسی و حضور فیلمسازان و منتقدان را فراهم می‌کند که به شبکه‌سازی حرفه‌ای کمک می‌کند.

جایزه بزرگ جشنواره به لحاظ بین‌المللی معتبر تلقی می‌شود و برنده گران‌قیمت این جشنواره برای شرکت در اسکار معرفی می‌شود (یعنی جشنواره کوتاه تهران در لیست جشنواره‌هایی است که می‌توانند “Oscar-qualifying” باشند) این امکان، برای فیلمسازانی که به دنبال دیده شدن در سطح بین‌المللی‌اند اهمیت زیادی دارد.

یکی از مزایای عملی برای فیلمسازان این است که جشنواره معمولاً برای ثبت اثر هزینه شرکت نمی‌گیرد (free submission) این موضوع باعث می‌شود موانع ورود کاهش یابد و افراد با امکانات محدود هم بتوانند در آن مشارکت کنند.

حتی اگر مخاطب عام گسترده به آن مراجعه نکند، جشنواره به عنوان محلی برای علاقه‌مندان به سینمای هنر و تجربه، نقد و گفتگو، و تجربه فیلم‌هایی که معمولاً در اکران تجاری جایگاهی ندارند، اهمیت دارد. این فضاها فرصتی برای مخاطبان جدی فیلم کوتاه فراهم می‌کند تا خارج از چرخه سینماهای تجاری هم تجربه کنند.

جشنواره بخش‌های مختلفی مانند داستانی، مستند، تجربی، پویانمایی، و گاهی بخش‌های ویژه مانند واقعیت مجازی، هوش مصنوعی و غیره دارد. این تنوع باعث می‌شود فیلمسازان با گرایش‌های مختلف بتوانند حضور یابند و جشنواره نماینده‌ای از تنوع سینمای کوتاه باشد.

با وجود نقاط قوتی که گفته شد، نقدها و چالش‌هایی هم به جشنواره وارد است که یکی از نقدهای رایج این است که پس از پایان جشنواره، آثار منتخب یا برگزیده معمولاً به نمایش عمومی (در سینماهای تجاری یا تلویزیون) راه پیدا نمی‌کنند. به عبارت دیگر، جشنواره گهگاه در حد «مراسم داخلی» باقی می‌ماند و تأثیر ماندگار بر چرخه عرضه عمومی ندارد.

بسیاری از فیلمسازان انتقاد می‌کنند که جایزه و معرفی در جشنواره، اگر با تضمین نمایش یا پخش همراه نباشد، صرفاً جنبه تشویقی دارد و تبدیل به فرصت شغلی نمی‌شود. این مسئله می‌تواند باعث شود انگیزه حضور در جشنواره کاهش یابد، اگر فیلمساز نداند پس از جشنواره چه مسیر عرضه‌ای دارد.

یکی از مشکلات مهم، این است که اکران آثار جشنواره برای مخاطبان عام آزاد نیست و این موضوع باعث می‌شود بسیاری از مردم عادی فرصت مواجهه با این آثار را نداشته باشند و جشنواره به جمع خاصی محدود شود و چنین محدودیتی موجب می‌شود تأثیر فرهنگی جشنواره در سطح عمومی کمتر شود و فاصله بین سینمای آکادمیک-هنری و سینمای تماشاگر محوری بیشتر شود.

گاهی نگرانی‌هایی درباره شفافیت در انتخاب‌ها، تعارض منافع، و داوری سازمانی مطرح می‌شود. برای مثال، در دوره‌ای، شهاب حسینی در مراسم اختتامیه از برخی «تقدیرهای سازمانی» انتقاد کرد. این نوع اظهارنظرها نشان می‌دهد که نگرانی درباره عدالت و شفافیت وجود دارد.

میثم عباسی از فیلمسازان کوتاه کشورمان در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایسکانیوز گفت: وقتی متوجه می‌شویم که کریستوفر نولان، اسپایک جونز، تارانتیتنو و اصغر فرهادی کار حرفه‌ای خودشان را با فیلم کوتاه شروع کردند اهمیت فیلم کوتاه برای ما مشخص می‌شود. در فیلم کوتاه بدون فشار تهیه کننده، بازار و پخش کننده میتوانی زبان خودت را پیدا کنی، یعنی بفهمی چه دغدغه و چه بیان سینمایی‌ای داری.

وی تصریح کرد: در فیلم بلند این فرصت وجود دارد تا به مخاطب برسانی که قرار است چه چیزی اتفاق بیفتد و چه زمانی شروع به جمع بندی و پایان کند، اما در فیلم کوتاه فرصت اندکی داری و باید در مدت زمان کم، کاری کنی که ذهن مخاطب درگیر بشود، یعنی باید به اصطلاح چک اول را طوری بزنی که پای فیلم بنشیند، نوسان داشته باشی تا برایش جذاب باشد و بتواند نتیجه گیری کند که چه اتفاقی دارد می‌افتد و پایانش چی میشود. پس در مدت زمان کم کار آسانی نیست.

عباسی با بیان اینکه جشنواره های مختلف بین المللی و داخلی فیلم کوتاه سکویی جهانی برای دیده شدن است و فیلم کوتاهت تو را به دنیای حرفه ای سینما معرفی خواهد کرد و به نوعی آزمایشگاه خلاقیت است خاطرنشان کرد: درست است که فیلم کوتاه برای بسیاری از افراد پلی برای ورود به فیلم بلند است اما به نظرم فیلم کوتاه تمرینی برای فیلم بلند نیست، بلکه بیان فشرده و خالص سینما است.

وی با اشاره به اینکه فیلم‌کوتاه میتواند به اندازه یک فیلم بلند تاثیرگذار باشد اما فقط در ابعاد کوچک و فشرده تری است بیان کرد: فیلم‌کوتاه خودش یک فرم مستقل و کامل هنری است.

فیلمساز کوتاه کشورمان در خصوص جشنواره فیلم کوتاه تهران بیا کرد: این جشنواره تنها جشنواره‌ای است که به فیلمساز کوتاه این فرصت را می‌دهد که آثار خلاقانه خودش را به رخ بکشد و از سال ۲۰۲۰ این جشنواره جزء جشنواره‌هایی شده که آثار برگزیده‌ آن می‌توانند برای نامزدی اسکار کوتاه‌مدت معرفی شوند و این یعنی مستقیماً دروازه‌ای به سطح جهانی باز کرده است.

وی تصریح کرد: چیزی که حائز اهمیت است این جشنواره از طرف یکی از انجمن های مهم سینما ایران یعنی انجمن سینمای جوانان ایران برگزار می‌شود که در پایه گذاری و تربیت فیلمساز فیلم کوتاه در این چند سال تلاشی شبانه روزی انجام داده است.

عباسی در پاسخ به این سوال که آیا جشنواره فیلم کوتاه از فرمت جشنواره خارج و تبدیل به یک دورهمی برای فیلمسازان شده است یا خیر؟ گفت: این جشنواره اگر دورهمی هم باشد یک دورهمی تخصصی است، از برگزاری نشست های تخصصی تا جلسات نقد و بررسی و حتی زمان استراحت دو باکس وقتی در مورد فیلم ها با دیگر فیلمسازها گپ میزنیم هر ثانیه این جشنواره یک دوره تخصصی محسوب می‌شود.

وی در پایان سخنانش بیان کرد: در اخر باید اشاره کنم که باید از فیلمساز کوتاه مستقل حمایت شود. فیلمسازی که در تمام جشنواره های خارجی عرض اندام کرده است و جوایز مختلفی کسب نموده اما در کشور و جشنواره داخلی حمایت نمی شود و امیدوارم یک روز بتوانم برای اولین بار پایه‌گذار جشنواره فیلم کوتاه مستقل در ایران باشم و در اخذ مجوز این رویداد مسیر سهل و آسانی داشته باشم.

جشنواره فیلم کوتاه تهران یک رخداد فرهنگی و هنری مهم است و بسیاری از فیلمسازان جوان آن را فرصت طلایی برای دیده شدن می‌دانند. نقاط قوت آن مانند سابقه، اعتبار، تنوع و معرفی استعدادها غیرقابل انکارند اما اگر قرار باشد جشنواره واقعاً تأثیر عمیق‌تری بر عرصه سینمای کوتاه در ایران بگذارد، باید بر نقاط ضعفش نیز غلبه کند.

انتهای پیام/