به گزارش گروه فرهنگ و هنر ایسکانیوز، رپ در ایران طی دو دههی گذشته از ژانری زیرزمینی و ممنوع به پدیدهای قابل توجه در میان جوانان تبدیل شده اما این سبک موسیقی در کشورمان با چالشهایی همراه است و سازوکار آن پیچیده است. نهادهایی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابزارهایی برای صدور مجوز و کنترل محتوا دارند و گاهی آثاری رگههای رپ مجوز رسمی دریافت کردهاند؛ اما همین سازوکار رسمی، همزمان با سانسور همراه است که با ماهیت رپ که رویکری اعتراضی به مسائل سیاسی، اجتماعی دارد در تضاد است.
در سالهای اخیر، رپ فارسی از حاشیههای زیرزمینی خود فاصله گرفته و آرامآرام به متن محصولات تصویری راه پیدا کرده است؛ مسیری که بیش از آنکه نتیجه یک سیاستگذاری شفاف فرهنگی باشد، محصول نوعی «عمل انجامشده» از سوی پلتفرمهای شبکه نمایش خانگی است. حضور و اجرای سینا ساعی در برنامه «کارناوال»، یا ساخت برنامهای در خصوص رپ با اجرای علی ضیا به نام «گنگ» که تنها با انتشار یک قسمت از آن حواشی زیادی به همراه داشت، تنها نمونههای تازهای از روندی هستند که پیشتر نیز در قالب سکانسهایی از سریالهایی چون «شغال»، «محکوم» یا «اجل معلق» خود را نشان داده بود. روندی که یک پرسش مهم را پیش روی سیاستگذاران فرهنگی قرار میدهد؛ اگر اجرای رسمی رپ همچنان فاقد مجوز است، چرا پلتفرمها عملاً در حال نرمالیزهکردن قانونگریزیاند؟
رپ فارسی از بدو تولدش با برچسب «غیرمجاز» شناخته شده است. نهتنها اجرای زنده آن، بلکه انتشار رسمی آثار رپ نیز سالهاست در هالهای از ابهام حقوقی قرار دارد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هرگز چارچوب روشنی برای صدور مجوز به این ژانر ارائه نکرده و اغلب، رپ بهعنوان موسیقیای مسئلهدار کنار گذاشته شده است. با این حال، واقعیت اجتماعی مسیر دیگری را طی کرده؛ رپ شنیده شده، مخاطب پیدا کرده و به زبان بخش قابل توجهی از نسل جوان بدل شده است.
در چنین شرایطی، شبکه نمایش خانگی به بستری برای عبور از محدودیتها تبدیل شده است. پلتفرمها، که خود را مستقلتر از تلویزیون رسمی معرفی میکنند، با تکیه بر اشتراک کاربران مرزهای نظارت را عقب راندهاند. حضور سینا ساعی در «کارناوال» دقیقاً در همین چارچوب قابل تحلیل است، رپری که سالهاست در فضای غیررسمی فعالیت میکند، ناگهان در یک برنامه سرگرمی ظاهر میشود؛ بدون آنکه تکلیف مجوز فعالیتش روشن شده باشد. این حضور نه یک اتفاق تصادفی، بلکه نشانه عبور از خطوط قرمزی است که در پلتفرمها عمدتا شاهد آن هستیم.
نمونههای داستانی این روند نیز کم نیستند. در سریال «شغال»، استفاده از موسیقی و فضای رپ در برخی سکانسها، تلاشی آشکار برای نزدیک شدن به ذائقه نسل جوان بود. «محکوم» نیز با بهرهگیری از رپ، کوشید این سبک موسیقی را در دل جامعه نشان دهد.
نکته مهم اینجاست که این نرمالیزهسازی نه از مسیر قانونگذاری، بلکه از مسیر دور زدن قانون رخ میدهد. پلتفرمها با این استدلال که «ما فقط بازتابدهنده واقعیت جامعهایم»، عملاً مسئولیت تصمیمگیری فرهنگی را از نهادهای رسمی سلب میکنند. نتیجه، نوعی دوگانگی است. از یکسو، اجرای رپ همچنان غیرمجاز اعلام میشود؛ از سوی دیگر، همان رپ در سریالها و برنامههای پربیننده شنیده و دیده میشود.
با این حال، این روند میتواند تبعات خطرناکی داشته باشد. وقتی قانون بهطور رسمی چیزی را منع میکند، اما در عمل نادیده میگیرد، اعتماد عمومی به نظام قانونگذاری تضعیف میشود. پلتفرمها، با پیشدستی در این زمینه، عملاً خود را بالاتر از قانون قرار میدهند و این پرسش را ایجاد میکنند که مرز نظارت کجاست؟ اگر رپ بدون مجوز قابل پخش است، آیا فردا ژانرها یا محتواهای ممنوعه دیگر در همه حوزهها نیز به همین سرنوشت دچار نخواهند شد؟
برنامه «گنگ» با اجرای علی ضیا جدیدترین مثال از این روند است. رپ در این برنامه نه بهعنوان یک موسیقی ممنوعه، بلکه بهمثابه یک سبک زندگی معرفی میشود. این همان نقطهای است که مسئله «نرمالیزهسازی» مطرح میشود. وقتی چیزی بارها در معرض دید عمومی قرار میگیرد، حتی بدون مجوز رسمی، بهتدریج عادی میشود.
حالا با گذشت تنها ۳روز از انتشار اولین قسمت از برنامه «گنگ» با اجرای علی ضیا و حضور محمدرضا شایع در این قسمت حواشی و انتقادات فراوانی در هر دو جناح موافق و مخالف موسیقی رپ شکل گرفته است.
مخالفان موسیقی رپ بر این باورند که چون صدور مجوز برای این سبک موسیقی هنوز سازوکار قانونی به خود نگرفته و اجرای رپ در ایران به صورت زیرزمینی اجرا میشود و گاها خاصیت و ماهیت رپ استفاده از الفاظ رکیک است پس ساخت برنامه برای موسیقی رپ نیز خارج از قواعد قانونی است و به نوعی نرمالایز کردن موضوعی غیرقانونی است.
اما موافقان موسیقی رپ نیز به این برنامه با دید مثبتی نگاه نکردند. آنان نیز بر این باورند که ماهیت موسیقی رپ به متن اعتراضی و ناهنجارگونه آن است و ساخت برنامه برای موسیقی رپ هرچند که در نوع خودش تابوشکنی باشد اما باعث میشود یکسری محدودیت و سانسور در شیوه اجرا، متن و اعتراض به وجود بیاید که باعث انحراف رپ از مسیر اصلی خود خواهد شد و اعتراض موافقان و طرفداران موسیقی رپ تا حدی جدی بود که در نهایت محمدرضا شایع با انتشار فیلمی از حضور در برنامه علی ضیا عذرخواهی کرد تا دل طرفدارانش را به دست بیاورد.
اما حاشیهها به همینجا ختم نمیشود بلکه در دل این برنامه ناهنجاریهای دیگری نیز رقم خورده است که یک به یک به آنان میپردازیم.
در قسمتی از گفتوگوی بین علی ضیا به عنوان مجری و شایع به عنوان مهمان برنامه، علی ضیا خطاب به شایع آرزو میکند که همه رپرها بتوانند مجوز بگیرند و در تهران کنسرت اجرا کنند اما شایع در جواب چنین ضیا چنین پاسخی میدهد: «اسمش را نگذاریم مجوز. بتوانیم اینجا کارمان را بکنیم چون اجازه برای کار هنری چیز باحالی نیست.»
صحبت شایع در خصوص نگرفتن مجوز برای کار هنری از چند جنبه قابل بررسی است. اول اینکه اصلا موسیقی رپ را میتوان هنر برشمرد یا خیر؟ از سوی دیگر اگر هر اثر هنری با قوانین و عرف و کشور در تضاد باشد چه؟ اگر هدف آن قبح زدایی باشد چه؟ اگر به شیوههای مختلف دارای بدآموزی باشد چه؟ آیا بازهم نیاز به مجوز نیست؟ آیا در سایر کشورها نیز هنر بدون مجوز از نهادهای حاکمیتی اجرا میشود؟ که یقینا جواب خیر است و چه بسا اینکه در رپ عمده این موارد وجود دارد و همینکه خواننده رپ خودش را ملزم به اخذ مجوز نمیبیند و علنا در یک برنامه تصویری که در چارچوب قانون جمهوری اسلامی تولید شده این سخن را به زبان میآورد نشان از خطر برای دنیای هنر و موسیقی دارد.
در بخش دیگری علی ضیا خطاب به شایع و حاضرین در استودیو چنین جملهای میگوید: «اگر بگذارند همهمان باهم این کشور را درستش میکنیم.» این سخن ضیا نیز به نوبه خود جالب توجه است زیرا هم اکنون که ضیا به ساخت این برنامه اقدام کرده نتوانسته حواشی پیرامون آن را درست کند حال چگونه میخواهد کشور را درست کند؟ شاید این جمله مجری برنامه در ظاهر شعاری باشد اما در واقع معنای عمیقتری دارد و به نوعی تیکه سنگینی به ساختار حاکمیت است و سوال اینکه علی ضیا در طول دوران مجریگری خود بارها و بارها حواشی گوناگونی را به وجود آورد که نتوانست هیچ کدام از آنان را درست حال چگونه میتواند بدون هیچ تخصصی مشکلات کشور را درست کند؟ بهتر است سلبریتیهایی همچون ضیا همچنان به برنامه سازی خود مشغول باشند و درست کردن کشور را به اهلش واگذار کنند.
از موارد هنجارشکن دیگری که در این برنامه اتفاق افتاده حضور تنگاتنگ و به هم چسبیده مهمانان و تماشاچیان دختر و پسر در فضایی تاریک است که در بخش اول دور شئون اسلامی است و در بخش بعدی اینکه وقتی محمد رضا شایع از سن گفتوگو با ضیا به سمت سن اجرای زنده رپ و از بین تماشاچیان میگذرد، دختر و پسر برای وی دست دراز میکنند تا این خواننده دست آنان را لمس کند که این موضوع به خودی خود خلاف شئون اسلامی در یک برنامه تصویری است.
اینکه بعد از این همه حواشی از یک برنامه، قسمت های بعدی آن به کجا خواهد کشید و آیا با حرفها و تصاویر جنجالی روبرو خواهیم بود باید منتظر تصمیم مدیران فیلیمو و ساترا باشیم.
در نهایت، استفاده روزافزون از رپ در شبکه نمایش خانگی را باید زنگ خطری برای نظام فرهنگی دانست؛ زنگ خطری که میگوید سیاستهای سلبی دیگر کارایی ندارند. یا باید برای رپ، مانند سایر ژانرهای موسیقی، چارچوبی شفاف و قابل اجرا تعریف شود، یا باید پذیرفت که قانون، پیشاپیش شکست خورده است.
انتهای پیام/
نظر شما