گروه فرهنگ و هنر ایسکانیوز- مجموعه ۲۵ جلدی «متولد تهران» تلاشی آگاهانه و هدفمند برای بازخوانی هویت شهری است که سال‌هاست بیش از آنکه با ریشه‌ها، تاریخ و مفاخرش شناخته شود، با شلوغی، دود، ترافیک و مهاجرت‌پذیری‌اش در ذهن‌ها مانده است. این مجموعه به نویسندگی احسان ناظم‌بکایی و با چاپ و عرضه انتشارات قدیانی و همچنین با اهتمام مرکز ارتباطات شهرداری تهران، در نقطه‌ای ایستاده که می‌کوشد روایت مسلط و تک‌بعدی از تهران را به چالش بکشد و لایه‌های کمتر دیده‌شده این شهر را به مخاطب معرفی کند.

برای بسیاری، تهران صرفاً پایتخت ایران است؛ شهری که از اقوام و فرهنگ‌های مختلف پر شده، با خیابان‌های شلوغ، هوای آلوده و ریتم تند زندگی. این تصویر، هرچند بخشی از واقعیت امروز تهران را بازتاب می‌دهد، اما به‌تنهایی نمی‌تواند بیانگر هویت پیچیده و چندوجهی این شهر باشد. تهران در کنار همه مسائل و چالش‌هایش، زادگاه و پرورش‌دهنده چهره‌هایی بوده که در حوزه‌های سیاسی، ادبی، هنری، ورزشی، نظامی، علمی و اجتماعی نقش‌های تعیین‌کننده‌ای در تاریخ معاصر ایران ایفا کرده‌اند. مسئله اینجاست که بسیاری از این مفاخر، یا برای نسل‌های جدید ناشناخته مانده‌اند یا ارتباطشان با تهران، به‌عنوان یک بستر هویتی، به‌درستی تبیین نشده است.

مجموعه «متولد تهران» دقیقاً از همین نقطه وارد می‌شود. این مجموعه با انتخاب قالبی روایت‌محور و قابل‌فهم برای عموم، تلاش کرده است چهره‌هایی را معرفی کند که تولدشان در تهران، صرفاً یک داده جغرافیایی نیست، بلکه بخشی از زیست، شکل‌گیری شخصیت و مسیر زندگی آن‌ها را توضیح می‌دهد. احسان ناظم‌بکایی در مقام نویسنده، با قلمی روان، زندگی این افراد را به گونه‌ای روایت می‌کند که مخاطب نه‌تنها با فرد، بلکه با بخشی از تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران نیز مواجه می‌شود.

یکی از نقاط قوت مهم این مجموعه، طراحی خوب و یکدست آن است. در پروژه‌هایی از این دست، که با چندین جلد و موضوعات متنوع سروکار داریم، انسجام بصری و ساختاری اهمیت زیادی دارد. «متولد تهران» توانسته با بهره‌گیری از طراحی گرافیکی هماهنگ، قطع مناسب و هویت بصری مشخص، حس یک پروژه منسجم را به مخاطب منتقل کند. این یکدستی باعث می‌شود مجموعه، فراتر از چند کتاب پراکنده، به‌عنوان یک کل قابل ارجاع و قابل اعتماد دیده شود؛ مجموعه‌ای که می‌تواند در کتابخانه‌ها، مدارس، مراکز فرهنگی و حتی خانه‌ها جایگاه ثابتی پیدا کند.

از منظر محتوایی، این مجموعه را می‌توان گامی در جهت بازتعریف هویت تهران دانست. هویتی که سال‌هاست زیر لایه‌های مهاجرت گسترده، توسعه نامتوازن و تغییرات سریع شهری پنهان شده است. معرفی مفاخر متولد تهران، به مخاطب یادآوری می‌کند که این شهر صرفاً محل عبور و اقامت موقت نیست، بلکه بستری زاینده برای اندیشه، هنر، سیاست و کنش اجتماعی بوده است. این نگاه، به‌ویژه برای نسل جوانی که تهران را تنها در هیاهوی امروز تجربه کرده، می‌تواند دریچه‌ای تازه به گذشته و ریشه‌های این شهر بگشاید.

با این حال، خود مجموعه نیز به‌طور ضمنی نشان می‌دهد که این مسیر، مسیری ناتمام است. تهران، به‌عنوان شهری زنده و پویا، همچنان در حال تولید چهره‌ها تأثیرگذار است؛ افرادی که در دهه‌های اخیر در حوزه‌های مختلف خوش درخشیده‌اند و می‌توانند برای مخاطب امروز، ملموس‌تر و الهام‌بخش‌تر باشند. پرداختن بیشتر به چهره‌های معاصر، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند فرهنگ عامه، رسانه، هنرهای نوین، ورزش حرفه‌ای و حتی کارآفرینی، می‌تواند دامنه تأثیر چنین مجموعه‌ای را گسترش دهد و ارتباط آن را با زیست امروز شهر تقویت کند.

نکته مهم دیگر این است که هویت تهران، تنها در چهره‌ها خلاصه نمی‌شود. هرچند مفاخر انسانی نقش محوری در شکل‌دهی به حافظه جمعی دارند، اما المان‌های هویتی دیگری نیز وجود دارند که نیازمند توجه‌اند؛ از محله‌ها و خیابان‌ها گرفته تا بناهای تاریخی، فضاهای عمومی، آیین‌ها، خاطرات جمعی و حتی سبک زندگی تهرانی. تهران، شهری است که هر محله‌اش می‌تواند یک روایت مستقل داشته باشد و هر دوره تاریخی‌اش، نشانه‌هایی متفاوت از زیست شهری را در خود جای داده است. پرداختن به این عناصر در کنار معرفی چهره‌ها، می‌تواند تصویر کامل‌تر و چندبعدی‌تری از هویت تهران ارائه دهد.

در این میان، نقش نهادهایی مانند مرکز ارتباطات شهرداری تهران در حمایت از چنین پروژه‌هایی قابل‌توجه است. ورود مدیریت شهری به حوزه تولید محتوای فرهنگی و هویتی، اگر با نگاه کارشناسی و بلندمدت همراه باشد، می‌تواند تأثیرات مثبتی بر درک شهروندان از شهرشان بگذارد. مجموعه «متولد تهران» نمونه‌ای است از این ظرفیت؛ ظرفیتی که نشان می‌دهد می‌توان از دل ساختارهای رسمی نیز پروژه‌هایی فرهنگی، قابل‌قبول و نسبتاً مستقل خلق کرد که صرفاً جنبه تبلیغاتی نداشته باشند.

در نهایت، «متولد تهران» را می‌توان یک نقطه شروع دانست؛ شروعی برای گفت‌وگو درباره اینکه تهران چیست و چه می‌تواند باشد. این مجموعه به ما یادآوری می‌کند که پشت تصویر خاکستری و شلوغ پایتخت، لایه‌هایی از افتخار، خلاقیت و تأثیرگذاری نهفته است که نیاز به شناسایی و بازگویی دارند. ادامه این مسیر، چه با گسترش مجموعه در معرفی چهره‌های بیشتر و معاصر، و چه با پرداختن به سایر مؤلفه‌های هویتی شهر، می‌تواند به بازتعریف عمیق‌تر و دقیق‌تر هویت تهران کمک کند؛ هویتی که اگر به‌درستی روایت شود، شاید نگاه ما به این شهر را نیز تغییر دهد.

کیانوش رضایی-منتقد*

انتهای پیام/