به گزارش گروه علم و فناوری باشگاه خبرنگاران دانشجویی(ایسکانیوز)؛ فست فشن یا مد سریع تعاریف متفاوتی ممکن است داشته باشد، اما در حالت کلی به لباس‌های ارزان قیمتی گفته می‌شود که عمر کوتاهی دارند و با مد بعدی از صحنه روزگار محو می‌شوند. مد سریع از دهه ۸۰ با انتقال کارگاه‌های صنعت مد آمریکا به کشورهای آسیای شرقی ظهور پیدا کرد و همین موجب شد که برندها هزینه تولید لباس را پایین بیاورند و محصولات تولید انبوه ارزان بفروشند. شاید مد سریع، آخرین مدل لباس را در سبد خرید افرادی بسیاری قرار دهد، اما هر چقدر سرعت و روند این صنعت بالاتر برود، عواقب زیست محیطی و اخلاقی به همراه دارد.

کامیار شیروانی مقدم، محقق پایایی (Sustainability) دانشگاه دیکین استرالیا، یکی از محققانی است که در زمینه تاثیر مد و پارچه روی اقتصاد چرخشی کار می‌کند. او در مصاحبه با خبرگزاری ایسکا می‌گوید: برای کسانی که روی تاثیرات مد سریع مطالعه می‌کنند، محاسبه دقیق اینکه مقدار آسیب‌های زیست محیطی ناشی از این روند چقدر است، چالش بزرگی به شمار می‌رود و باید اشاره کرد که بیزینس تولید لباس یکی از بزرگ‌ترین صنایع آلوده کننده آب در دنیا و تولید کننده گازهای گلخانه‌ای است.

وی می‌افزاید: برندها و کارگاه‌های تولیدی معمولا انگیزه‌ای برای شفاف‌سازی در مورد شیوه‌های کاری خود ندارند. شرکت‌هایی که سعی دارند لباس‌های ارزان‌تری را برای شهروندان خود تولید کنند، بیشتر فرآیند تولید خود را به کشورهای کم درآمد، به ویژه کشورهایی با قوانین تولید و کار غیرشفاف واگذار می‌کنند.

علاوه براین، تولید کنندگان برای رنگ‌آمیزی و خشک کردن لباس‌ها از پروتکل‌های خاصی استفاده می‌کنند. وقتی این پروتکل‌ها به شرکت‌ها کمک می‌کند که هزینه‌ها را تا درصد زیادی پایین بیاورند و محصولات‌شان در بازار رقابتی‌تر شود، سعی می‌کنند آنها را جزو اسرار تجاری خود به حساب بیاورند و در مورد جزئیات دقیق‌تر مقدار و نوع مواد مصرفی‌شان پنهان‌کاری کنند. با وجود این موانع، محققان و ناظرات صنعت تمام اطلاعات مربوط به تمام راه‌هایی که مد سریع باعث ایجاد مشکلات زیست محیطی و بهداشتی می‌شود را جمع‌آوری کرده‌اند؛ از ابتدای تولید پارچه تا مدت‌ها بعد از اینکه لباس‌ها دور ریخته می‌شوند.

انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی

غالب منسوجات مورد استفاده در مد سریع، پنبه و مواد مصنوعی مانند پلی‌استر است. پرورش پنبه به غیر از اینکه به مصرف زیاد آب نیاز دارد، به سموم دفع آفات و کود احتیاج دارد که به رودخانه‌ها و دریاچه‌ها روان می‌شوند و آلودگی‌های زیست محیطی به همراه دارند. در همین حال، پلی‌استر که به گفته «صلح سبز»، شرکت غیرانتفاعی مدافع محیط زیست، حدود ۶۰ درصد از پارچه لباس‌های امروز را تشکیل می‌دهد، از نفت ساخته می‌شود که یک سوخت فسیلی است. برای ساخت پلی‌استر نه تنها نفت باید استخراج و تصفیه شود، بلکه منسوجات پلی‌استری خیلی دیر در محل‌های دفن زباله تجزیه می‌شوند و تا حدی مسئول وارد شدن میکروپلاستیک‌ به آب‌های روان هستند. اخیرا رد میکروپلاستیک‌ها در قطب شمال هم مشاهده شده و محققان در ۷۰ نمونه از ۷۱ نمونه آب دریای قطب شمال، اثر میکروپلاستیک را دیده‌اند. از بین پلاستیک‌های یافت شده، بیش از ۶۷ درصد آن مربوط به الیاف پلی‌استر بوده است.

حتی روش‌های تبدیل پارچه به لباس قابل پوشیدن نیز به آلودگی زیست محیطی کمک می‌کند. تولیدکنندگان لباس از رنگ، نمک و ترکیباتی برای تغییر رنگ پارچه و تضمین ماندگاری رنگ استفاده می‌کنند. این فرآیند اغلب مستلزم چندین بار شستشو است و فقط یک کیلوگرم از این منسوجات حدود ۵۳ گالن آب نیاز دارد.

شیروانی مقدم در این مورد می‌گوید: اگرچه برخی از تولیدکنندگان شروع به استفاده مجدد از پساب کرده‌اند، اما همیشه این اتفاق نمی‌افتد.

شرایط نامساعد کارگران

مکان‌هایی که این لباس‌های ارزان تولید می‌شوند، معمولا مکان‌هایی با استاندارهای ایمنی پایین یا خطرات شغلی بالا هستند. از نظر عدالت زیست محیطی، صنعت مد سریع صنعتی است که به دلیل استاندارهای ضعیف ایمنی در محل کار مشهور است. کارکنان این صنعت که اکثر آنها را زن‌ها تشکیل می‌دهند، در معرض تمام مواد شیمیایی مراحل تولید از جمله افزودنی‌های تجزیه و تحلیل فاضلاب هستند که شامل آرسنیک، روی و کروم می‌شود. تنفس در فضایی که ذرات پنبه، کتان یا کنف وجود دارد، یکی دیگر از مشکلات کاری این کارگران است و منجر به ایجاد علائمی مثل آسم و التهاب ریه می‌شود که معمولا افراد سیگاری با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. آنها همچنین در حین کار با دستگاه نیز دچار آسیب می‌شوند. مطالعه‌ای در اتیوپی نشان می‌دهد که بیش از ۴۰ درصد کارگران نساجی در سال گذشته به واسطه برخورد با دستگاه‌های نساجی آسیب دیده‌اند که بیشتر از ناحیه دست و چشم بوده است.

زباله‌های انبوه

با وجود تمام آلودگی‌ها، انتشار گازهای گلخانه‌ای و همچنین آسیب کارگران نساجی، اینگونه لباس‌ها فقط مهمان چند ماه کمدهای لباس‌مان هستند. یک آمریکایی به طور متوسط سالانه ۳۷ کیلو لباس دور می‌ریزد؛ رقمی که در ۱۵ سال اخیر با رشد زیادی همراه بوده است و این روند با اختلاف کمی در بیشتر کشورهای دنیا تکرار شده است. اگرچه برخی تخمین می‌زنند که ۹۵ درصد لباس‌های فرسوده قابلیت بازیافت را دارند، بیش از ۶۵ درصد لباس‌های کهنه آمریکایی‌ها همراه با زباله‌های دیگر دفن می‌شوند و در بهترین حالت در بیش از ۸۰ درصد از این لباس‌ها هیچ گونه فرآیند بازیابی انجام نمی‌شود.

اگرچه الیاف پلاستیکی، رنگ‌ها، چرم، پرچ‌های فلزی و موارد دیگر به محل دفن زباله در آمریکا منتقل می‌شوند، آمریکا بخشی از این لباس‌ها را به کشورهای دیگر صادر می‌کند. در سال ۲۰۱۵، بیش از ۷۰۰ میلیون دلار از این لباس‌ها برای کشورهای کم درآمد صادر شد و در نتیجه این مشکل زباله به کشورهای دیگر نیز سرایت می‌کند.

به گفته محققان، یکی از راه‌حل‌ها برای مقابله با مد سریع این است که کلا انصراف بدهیم و از خریدن این لباس‌ها خودداری کنیم. اما این راه‌حل همیشه و برای همه جواب نمی‌دهد. باید این را در نظر داشت که هر کسی توانایی خرید لباس‌های برند و گران قیمت را ندارد. با این حال، باید توجه داشت که می‌توان با اعتدال بیشتری خرید کرد و مراقب میزان مصرف خود بود.

شیروانی مقدم می‌گوید: بعضی از برندهای تولید لباس سعی می‌کنند که دوستدار محیط زیست باشند و آلودگی کمتری برای محیط زیست داشته باشند. این موضوع را با خواندن اتیکت لباس‌ها و یا برنامه‌های معرفی شده شرکت‌ها در پرورش و تولید کتان تا تولید لباس می‌توان تشخیص داد. با این حال، برخی از برندها از تغییر در فرآیندهای تولید هیچگونه گزارش روشنی ارائه نمی‌دهند، ولی ادعا می‌کنند که کاهش زیادی در مصرف انرژی داشته‌اند، اما با مطالعه دقیق‌تر، متوجه می‌شویم که این گزارش‌ها مختص به مراحل پس از تولید همچون برق مصرفی فروشگاه‌ها است و هیچ ربطی به پایدار کردن تکنولوژیکال فرآیند پرورش و تولید کتان تا تولید لباس مورد نظرو یا برنامه‌ای برای استفاده مجدد از آب آلوده فرآیند تولید که بیشتر آلودگی‌ها مختص آنهاست، ندارد.

بیشتر راهکارهایی که برای مقابله با آسیب‌های مد سریع ارائه می‌شود، باید مربوط فرآیند تولید باشد. با این حال، نوآوری‌های تولید پوشاک نیز تا حد زیادی می‌تواند این خسارات را کاهش دهد.

به گفته شیروانی مقدم، بازیافت الیاف، جداسازی لباس‌ها، رنگ‌آمیزی مجدد آنها و قرار دادن آنها در محصولات جدید، یکی از گزینه‌هاست که به زیرساخت‌های بیشتری نیاز دارد. به طور مثال استفاده از چاپگر سه‌بعدی یکی از گزینه‌هایی است که در آن می‌توان طبق سفارش لباس تولید کرد و مواد زائد و دورریز لباس را کاهش داد.

شیروانی مقدم در آخر می‌گوید: باید در استفاده و تولید جایگزین های مواد امروزی و همچنین روند تولید لباس تجدید نظر کنیم؛ از ابتدای فرآیند تولید ماده اولیه تا مراحل بعد از مصرف لباس.

مفهوم اقتصاد چرخشی

با افزایش گرمایش زمین، افزایش تولید و مصرف‌گرایی و همزمان کاهش منابع تجدیدناپذیر، مدیریت تولید و عملیات با چالشی جهانی روبرو شده است. پیش بینی‌ها حاکی از آن است که جمعیت جهان تا سال 2030 به 9 میلیارد نفر می‌رسد و از آنجا که حیات انسان به منابع زیستی کره زمین وابسته است، نمی‌توان بیش از ظرفیت زیستی زمین مصرف کرد و در صورت فشار بیش از حد بر منابع، امکان تجدید منابع از بین می‌رود و این چنین شد که آینده بشریت به مفهوم پایداری و توسعه پایدار گره خورد.

امروزه اقتصاد خطی که در آن فرض می‌شود مقادیر نامشخص و نامحدودی از منابع طبیعی وجود دارند و محیط زیست ظرفیت نامحدودی برای جذب ضایعات، زباله‌ها و آلودگی‌های محیط زیستی را دارد، به طور کامل مردود شده است. در راستای حرکت به سوی توسعه پایدار، مفهومی به نام اقتصاد چرخشی مورد توجه قرار گرفت. فلسفه وجودی اقتصاد چرخشی علاوه بر استفاده بهینه از منابع محدود، کاهش ضایعات و استفاده مجدد از آنها در فرایند تولید یا ساخت محصولات جانبی است.

در حقیقت، اقتصاد چرخشی یک شیوه مهم برای استقرار راهبردهای توسعه پایدار، دستیابی به اقتصادی هماهنگ، توسعه اجتماعی و منابع زیستی است و گامی مهم برای تعدیل ساختار اقتصادی محسوب می‌شود.

به گفته شیروانی مقدم، صنعت مد نیز به دلیل داشتن ضایعات زیاد، یکی از مقوله‌هایی است که در زمره اقتصاد چرخشی قرار می‌گیرد. اصول صنعت مد چرخشی اولین بار توسط شرکت «استراتژی سبز» ارائه شد که یک شرکت مشاوره‌ای نوآورانه و اختصاصی است که به شرکت‌های صنعت مد و نساجی در توسعه، پیشرفت و برقراری ارتباط کمک می‌کند. این اصول مربوط به مراحل تولید، حمل و نقل، فروش، استفاده و بازیافت منسوجات می‌شود. اعتقاد بر این است که اجرا و کاربرد این اصول منجر به پایداری محصولات و مصرف کمتر مواد دورریز و شیمیایی می‌شود. ساخت پارچه مبتنی بر هدف، طراحی چند منظوره و طول عمر بیشتر و استفاده از مواد زیست تخریب‌پذیر مزیت‌های بی‌شماری برای یک جامعه پایدار دارد.

علاوه براین، استفاده از مواد محلی و منابع انسانی، از بین بردن مواد شیمیایی سمی در فرآیند تولید و استفاده از انرژی یا مواد تجدیدپذیر باید در مفهوم اقتصاد چرخشی مد نظر قرار گیرد. این امر به همراه ایده استفاده مجدد و بازیافت مواد و منابع، از مبانی اصلی اقتصاد چرخشی است. از دید یک مصرف کننده، استفاده مجدد، شستشو و همچنین انتخاب لباس‌هایی با کیفیت بالاتر باید در اولویت قرار بگیرد.

انواع و منابع زباله

زباله‌های صنعت مد متشکل از مواد پلیمری طبیعی و مصنوعی را می‌توان در دو دسته پسماند صنعتی و پسماند پس از مصرف دسته‌بندی کرد. پسماند صنعتی که به زباله‌های قبل از مصرف هم معروف هستند، به زباله‌هایی گفته می‌شوند که در فرآیند تولید به دست می‌آید و منبع عظیمی از مواد اولیه‌ای هستند که دست نخورده باقی مانده‌اند و می‌توانند دوباره به بازار تزریق شوند.

پسماند پس از مصرف به زباله‌های نساجی گفته می‌شود که پس از مصرف و عمر مفید دور ریخته می‌شوند و می‌توانند توسط خود خانواده‌ها به شکل تکه پارچه، کیف، ملحفه، زیرانداز و پرده دوباره بازتولید شوند و یا در صنعت بسته‌بندی و تجارت و صنایعی مثل منسوجات صنعتی و ساختمانی مورد استفاده قرار گیرند.