گروه اجتماعی ایسکانیوز- رسانه‌های اجتماعی به عنوان بستر تعاملات اجتماعی و سیاسی نقش یگانه‌ای در توسعه و رشد دیپلماسی رسانه‌ای داشته‌اند. صاحب نظران علوم سیاسی معتقدندکه اینترنت دربعـدتوسـعه سیاسـی، آثـارمثبتـی همچون انتشار وکسب آزادانه اطلاعات، تأثیرگسترده برافکارعمومی، جهت دهی بـه اصلاحات ساختاری کلـی وجزئـی درجوامـع، دموکراسـی الکترونیکـی، سـاماندهی انتخابات و جریان‌های اجتماعی به دنبال داشته است. هم چنین تبعات منفی نفـوذ اینترنـت درتوسـعه سیاسـی نیز مانند تهدید حاکمیت ملی و کوچک شدن حریم انسان جز موضوعات مورد بررسی کارشناسان این حوزه قرار دارد.

رسانه‌ها به تصورات افراد از محیط شکل می‌دهند؛ آنها می‌توانند با ارائه تصویری زشت و یا زیبا از جامعه میزان اعتماد در بین مخاطبان خود را افزایش و یا کاهش دهند. رسانه‌ها به شکل گیری الگوهای کنش در بین مخاطبان کمک می‌کنند-این الگوهای کنش به افراد کمک می‌کنند تا در موقعیت‌های مختلف دست به کنش بزنند. رسانه‌های جمعی از طریق تحرک روانی امکان تعاملات اجتماعی را در بین مخاطبان خود افزایش می‌دهند. رسانه‌های جمعی می‌توانند زمینه دسترسی به نهادهای انتزاعی و تخصصی را برای مخاطبان خود فراهم کرده و در نتیجه موجب اعتماد و یا بی اعتمادی به این نهادها در بین مخاطبان خود شوند و در نهایت اینکه رسانه‌های ارتباط جمعی به عنوان یکی از عوامل جامعه پذیری نقش موثری درنهادینه کردن ارزش‌ها و هنجارهای اعتماد در بین مخاطبان خود دارند با توجه به نقش رسانه‌های جمعی در تسهیل، تقویت و تضعیف اعتماد اجتماعی، رابطه میزان استفاده از آن‌ها با میزان اعتماد اجتماعی مخاطبان در سه نوع فردی، عام و نهادی بررسی می‌شود.

بین مصرف رسانه‌ها و سرمایه اجتماعی رابطه وجود دارد، بدین معنی که هرچه میزان استفاده از رسانه‌ها توسط افراد افزایش می‌یابد، سرمایه اجتماعی آنان نیز افزایش می‌یابد. در نهایت تلویزیون به عنوان اصلی ترین رسانه کشور با پوشش بالای خود می‌تواند از طریق برنامه‌های متفاوت تاثیرات مثبت یا منفی را بر سرمایه اجتماعی و مولفه‌های آن بگذارد.

امروزه از رسانه‌های جمعی و گروهی به‌عنوان ابزارهای اشاعه سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی یاد می‌شود. رسانه‌های جمعی ابزار شناسایی، استمرار و ترویج و حفظ یا انتقال سرمایه‌های اجتماعی هستند. ظهور رسانه‌های جمعی و گسترش عظیم آن سبب کاهش ابهام در اجتماع شده است. اخیرا تغییری در رسانه‌ها در جهت کم شدن میزان اعتماد بوجود آمده که کاهش اعتماد در میان جوامع توسعه یافته یا رو به توسعه از مصادیق آن است. از طرفی در سال‌های اخیر تکنیک‌های جدید رسانه‌ای سبب بازسازی و بازپس‌گیری اعتمادها شده است. رشد و افزایش اعتماد به اخبار تلویزیون و ثبات اعتماد به مطبوعات نشان می‌دهد که کاهش اعتماد به بعضی نهادها، ناشی از قدرت فزاینده رسانه‌ها به‌عنوان منبع و تفسیرکننده اطلاعات است. یکی از منابع سه گانه اطلاعات رسانه‌های جمعی هستند که علاوه بر تولید اطلاعات و تفسیر، آموزش را نیز به همراه دارند. نفوذ و گسترش سینما، تلویزیون اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در سطوح مختلف سنی، سبب توسعه اعتماد اجتماعی میان نسلی در زمینه حوزه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی شده است.

با بزرگ‌تر، پیچیده‌تر و وسیع‌تر شدن جوامع و متنوع شدن نقش‌ها، کارکرد روابط چهره به چهره و اعتماد فردی کمتر و اهمیت آنچه اندیشمندان سرمایه اجتماعی، اعتماد عام یا تعمیم یافته و اعتماد نهادی می‌نامند، بیشتر و مهم‌ترمی‌شود. در چنین جوامعی کسب اطلاع از رویدادهای گوناگون به صورت فردی تقریبا غیرممکن است و افراد با کمک رسانه‌ها به‌خصوص رسانه‌های جمعی می‌توانند چنین آگاهی را بدست آورند. رسانه‌ها با فراهم کردن چنین اطلاعات و آگاهی‌هایی، روی درک افراد از عملکرد گروه‌ها و نهادها تاثیر گذاشته و بنابراین در شکل دادن به سرمایه اجتماعی افراد نیز تاثیر می‌گذارند.

پیشنهاد می‌شود رسانه‌های جمعی به‌خصوص رادیو و تلویزیون تلاش بیشتری برای جذب مخاطبین به‌عمل آورند و در ایجاد نگرشی مثبت در ذهن مخاطبین نسبت به خود اهتمام ورزند. یکی از راهکارهای نیل به این سمت و سو نمایش تصویر کامل و دقیقی از واقعیت‌های اجتماعی است چرا که انتشار به موقع درست و جامع اخبار و عدم سانسور اطلاعات و اخبار می‌تواند دامنه اعتماد اجتماعی را در جامعه گسترش دهد. از طرفی رسانه‌ها باید به بازخوانی و بازاندیشی در شکل و محتوای برنامه‌های خود به مضامین تقویت و گسترش اعتماد اجتماعی بپردازنند. هم‌چنین باید خواسته‌ها و نیازهای اقشار مختلف جامعه را به مسئولان اعلام نمایند و از طرفی فعالیت‌های دولت را اطلاع رسانی کنند تا بدین وسیله به تولید سرمایه اجتماعی به طور عام و اعتماد اجتماعی به طور خاص بپردازنند.

رسانه‌ها می‌توانند با آموزش و تبلیغ ارزش‌ها و هنجارهای رسمی کشور نیز زمینه‌های لازم برای انجام توافقات اساسی بین اقشار مختلف مردم را محقق کنند و زمینه‌های ایجاد و افزایش سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی را مهیا سازند. بنابراین توجه اساسی دستگاه‌های مسئول به کیفیت و نیزکمیت، آموزش‌های اولیه و مفاهیم پایه ضروری برای تقویت برنامه‌های رسانه‌ها به منظور ایجاد توانایی‌های لازم برای مقابله با کاهش اثر رسانه‌ها بر اعتماد اجتماعی، مشارکت گروهی و روابط درشبکه‌های اجتماعی به ویژه روسای دانشگاه‌ها و دست اندرکاران دانشگاه‌ها درسطح مختلف سازمانی.

*دانشجوی دکتری علوم ارتباطات و مدرس دانشگاه