در ادامه مصاحبه اختصاصی این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان با خبرنگار استانی ایسکانیوز را می‌خوانید:

از لحاظ تاریخی معنای واژه هگمتانه چیست؟

نام هگمتانه در زبان های ایرانی کهن به معنای (محل اجتماع یا گردهم آمدن) آمده است. در سده پنجم پیش از میلاد، هرودوت، ملقب به پدر تاریخ، به هگمتانه اشاره ای می‌کند که بی شک در شهرت این نام، تاثیرگذار بوده است.

ساخت کاخ هگمتانه به کدام دوره بر میگردد؟

آنچه که از روایات هرودوت بر می‌آید، این است که بعد از تاخت و تاز های پیاپی آشوریان بر مردمان سرزمین های غربی و شمال غربی ایران، قبایل مادی اتحادیه ای تشکیل دادند و نیروی نظامی سازمان یافته ای برای دفاع از سرزمین خود گردهم آوردند. این مردمان همانند مردمان بین النهرینی و عیلامی به پیروی از سنت های سومریان، در شهرهای خود برج های بلندی می‌ساختند و بر بالای آنها معابدی با حصار های تو در تو و متحد المرکز درست می‌کردند. کاخ هگمتانه از این نوع بناها بوده و هرودوت ساختن این کاخ را به دیاکو پادشاه مادی نسبت می‌دهد. که در سده هشتم پ‌م فرمان می‌رانده است.

با توجه به تاریخ، هگمتانه را به اختصار معرفی کنید.

روایت های تاریخی مربوط به هگمتانه، به نوعی با تاریخ پیدایش شهر همدان، گره خورده است. به این معنا که روایت های کلی که از سوی پژوهشگران در مورد اساس شهر باستانی همدان، وجود دارد، با محوطه کنونی تپه هگمتانه منطبق شده است.

تئوری پردازی های زیادی در مورد هگمتانه و محل کنونی آن وجود دارد. بن مایه اکثر این نظریات از روایت هرودوت به عنوان قدیمی ترین اطلاعات تاریخی شهر همدان و سپس دیگر مورخان یونانی مانند پولیبیوس و کتزیاس بر گرفته شده است. کتزیاس نویسنده یونانی و پزشک اردشیر دوم هخامنشی موسس شهر را سمیرامیس ملکه آشوری می‌داند. اما هرودوت توصیفی زیبا از شهر ارائه می‌دهد. او درباره هفت حصار تو در تو و کنگره دار که هر کدام دارای رنگی مخصوص به خود است، سخن می‌گوید و می‌افزاید: « پس دیاکو، شهر اکباتان را ساخت که باروهای آن ستبر و استوارند و گرد بر گرد هم فرازیده اند».

در دوره هخامنشی، این شهر همچنان پا بر جا بود و به عنوان پایتخت تابستانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در متون بابلی آروده شده است که با افتادن پادشاهی ماد به دست کوروش دوم پارسی، کوروش به ( اگمنتو ) آمده است. اسم این شهر در کتیبه داریوش اول، در بیستون، به صورت ( همگ متانا ) آورده شده است.

با حمله اسکندر مقدونی، شهر پرطمطراق هگمتانه، عظمت خود را از دست داد. اسکندر هگمتانه را به تصرف خود در آورد و خزانه آن شهر را چون دیگر پایتخت های هخامنشی، غارت کرد. احتمالا شیرسنگی همدان، یادمانی است که از او بر جای مانده است.

به گفته استرابون، تاریخ نگار و جغرافی دان یونانی، در حدود سال ۱۴۸ پ‌م، مهرداد اول اشکانی، هگمتانه را به تصرف خود درآورد و از زمان مهرداد دوم اشکانیان همانند هخامنشیان از این شهر به عنوان پایتخت خود استفاده کردند. در قرن اول میلادی، ایزیدور خاراکسی به محلی با نام ( باتانا ) یا همان اکباتان اشاره می‌کند. که در آن به صورت مداوم به آنائیتس قربانی تقدیم می‌کنند.

دوره ساسانی نیز، این شهر همچنان پر قدرت به کار خود ادامه داد. گویا در این دوره، به این شهر، ( همتان ) می‌گفتند. در کتابِ شهرستان های ایران، ساخت همدان را به یزدگرد، پسر شاپور نسبت می‌دهند. در دوران اسلامی نیز گزارش های متعددی در گفته های سیاحان و مورخان در این رابطه، موجود است.

نوع بنا به چه صورت می‌باشد؟

این بنا مجموعه ای از سازه های خشتی به شکل شبکه ای می‌باشد، که یک شبکه هندسی منظم را تشکیل می‌دهد. گفتنی است که حجم زیادی از آثارِ دوران پیش از اسلام، محوطه هگمتانه را تشکیل می‌دهند. بیشتر این آثار، طی دو دهه کاوش توسط تیم ایرانی به سرپرستی دکتر محمد رحیم صراف کشف و خارج شد.

یک شهر باستانی خشتی به مساحت ۲۵ هکتار از عمق ۲ تا ۵ متری که اطراف آن توسط یک حصار خشتی به قطر ۹ متر و به ارتفاع ۱۰ الی ۱۵ متر، محصور می‌گردد. این بنا دارای پلان مشخصی است. شهر دارای معابر با خیابان هایی به عرض ۳/۵ متر بوده که در جهت شمال شرقی-جنوب غربی، احداث شده اند. این معابر در فاصله ۳۵ متری از یکدیگر و به موازات هم قرار دارند.

مهیار ها و ویژگی های بارز شهر باستانی هگمتانه، چیست؟

از نظر بنده یکی از معیار های مهم شهر باستانی گستردگی و وسعت شهر خشتی می‌باشد. همان طور که در گمانه زنی های متعدد آورده شده است با ادامه کاوش های سیستماتیک می‌توان رد این شهر خشتی را حتی در قسمت هایی خارج از عرصهِ محوطه نیز، پیدا کرد.

در تیر ماه ۱۳۸۵ طی کاوش اضطراری صحن حیاط مسجد جامع همدان که در محدوده ای به مساحت تقریبی ۴۰۰ متر مربع انجام گرفت. هیات کاوش توانست آثاری از دوره های مختلف از اشکانی تا حال حاضر را شناسایی کند. این سازه خشتیِ گسترده، منظم و شبکه ای با پلان های یافت شده در آی خانوم و دورااورپوس مقایسه شده است. این مقایسه ها نشان می‌دهد که هگمتانه از ویژگی های معماری شهرهای دوران اشکانی تبعیت می‌کند.

معیار ها و دلایل ثبت جهانی هگمتانه چیست؟

این تپه و نقاط همجوار آن در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. هگمتانه از آن سال‌ها تاکنون، دستخوش تغییرات بسیاری شده. اما میراث فرهنگی توانست به تدریج این محوطه را از بند منطقه مسکونی خارج سازد و حریم و عرصه مشخصی را برای آن، تعریف کند.

آنطور که گفته شده، پرونده ثبت جهانی هگمتانه، در آغاز با عنوان (هگمتانه و مرکز تاریخی همدان) به یونسکو فرستاده شده بود. اما به دلیل مداخلات و مخاطراتی که در شکل و شمایل بافت تاریخی همدان به وجود آمده، مورد پذیرش قرار نگرفته و در نهایت، تنها با عنوان (هگمتانه) مورد تایید و پذیرش قرار گرفت.

هگمتانه خود به تنهایی، به دلیل غنای آثار تاریخی و فرهنگی در طیفی از دوره های مختلف تاریخی و اسلامیِ این سرزمین، شایستگی ثبت در فهرست آثار جهانی را داشت. یکی دیگر از ویژگی‌های هگمتانه برای جهانی شدن قرار گرفتن در مسیر شاهراه اصلی، در دوره های مختلف تاریخی است.

در حال حاضر هگمتانه چه نوع کاربری دارد؟

در حال حاضر هگمتانه یک محوطه باستانی ثبت شده و تحت حمایت میراث فرهنگی ایران و یونسکو است. که به عنوان یک سایت موزه و مقصد گردشگری و مطالعاتی، مورد استفاده قرار می گیرد.

خبرنگار: نازنین مولایی منظر

پایان خبر/