جوامع در مسیر توسعه خود همواره نیازمند بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی، انسانی و اجتماعی نسل جوان و متخصصان بوده‌اند. دانشجویان و متخصصان، به عنوان بخشی از سرمایه انسانی کشور، از مهم‌ترین گروه‌هایی هستند که می‌توانند نقشی بی‌بدیل در حل مسائل ملی و دستیابی به اهداف توسعه‌ای ایفا کنند. از یک سو، دانشجویان با برخورداری از انرژی، خلاقیت و نگرش انتقادی، می‌توانند به عنوان نیروی محرک جامعه عمل کنند. از سوی دیگر، متخصصان به دلیل دانش تخصصی و تجربه‌ای که در حوزه‌های مختلف کسب کرده‌اند، نقش کلیدی در ارائه راه‌حل‌های پایدار برای مسائل کشور دارند. در این میان، دانشجویان از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند؛ زیرا دانشگاه‌ها به عنوان نهادهایی که تفکر انتقادی، خلاقیت و مهارت‌پروری را تقویت می‌کنند، بستر آماده‌ای برای مشارکت اجتماعی و ملی فراهم می‌آورند. اما مشارکت دانشجویان در مسائل ملی نیازمند شرایطی است که این فرآیند را تسهیل کند و انگیزه‌های لازم را در آنان برانگیزد. یادداشت سوم با محوریت نقش دانشجویان در توسعه ایران، به بررسی عوامل تأثیرگذار بر مشارکت آنان در حل مسائل ملی می‌پردازد و راهکارهایی برای افزایش این مشارکت ارائه می‌کند.
اهمیت آگاهی اجتماعی و سیاسی
یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای مشارکت دانشجویان در مسائل ملی، برخورداری از آگاهی اجتماعی و سیاسی است. این آگاهی به دانشجویان کمک می‌کند تا به درکی جامع از مسائل جاری کشور، چالش‌های پیش‌روی جامعه و نقش خود در حل آن‌ها برسند. متأسفانه، در بسیاری از مواقع، ضعف در آموزش‌های اجتماعی و سیاسی در دانشگاه‌ها موجب کاهش انگیزه و توانایی دانشجویان برای مشارکت مؤثر می‌شود. گنجاندن مباحث مرتبط با حقوق شهروندی، چالش‌های توسعه‌ای و تحلیل مسائل ملی در برنامه‌های درسی، می‌تواند بستری مناسب برای افزایش آگاهی اجتماعی دانشجویان فراهم کند. حتما نباید این مباحث برای دانشجویان حوزه علوم انسانی باشد، دانشجویان رشته های پزشکی و فنی و مهندسی هم باید از طرح اینچنین دروس ها بهره ببرند. همچنین، حمایت از گفت‌وگوهای آزاد در دانشگاه‌ها و ارتقای سواد رسانه‌ای از طریق کارگاه‌های آموزشی، می‌تواند تأثیر بسزایی در افزایش این آگاهی داشته باشد.
نقش فرهنگ عمومی در تقویت مسئولیت‌پذیری
فرهنگ عمومی جامعه تأثیر زیادی بر نحوه مشارکت دانشجویان دارد. در جوامعی که مسئولیت‌پذیری و مشارکت اجتماعی به عنوان ارزش‌های بنیادین شناخته می‌شوند، افراد از سنین پایین به نقش خود در جامعه آگاه شده و به مشارکت فعال در مسائل عمومی ترغیب می‌شوند. در ایران، فرهنگ فردگرایی افراطی و بی‌تفاوتی نسبت به مشکلات جمعی در برخی از بخش‌های جامعه مشاهده می‌شود که می‌تواند مانعی جدی برای مشارکت دانشجویان باشد. در مقابل، ترویج فرهنگ مشارکت از طریق خانواده‌ها، نظام آموزشی و رسانه‌ها می‌تواند تأثیری مثبت داشته باشد. نهادینه‌سازی ارزش‌هایی همچون کار گروهی، همبستگی اجتماعی و اهمیت حل مسائل جمعی، یکی از الزامات توسعه پایدار است. همچنین بهره گیری از نیروهای دانشجو جهت فعالیت‌ها و امور مربوطه.
وجود زیرساخت‌های حمایتی و قانونی
برای مشارکت دانشجویان، وجود زیرساخت‌های مناسب امری حیاتی است. این زیرساخت‌ها شامل انجمن‌های دانشجویی، سازمان‌های مردم‌نهاد، تشکل‌های تخصصی و بستری برای ارائه طرح‌ها و ایده‌های دانشجویان می‌شود.
علاوه بر این، قوانین و مقررات باید از فعالیت‌های اجتماعی و ملی دانشجویان حمایت کنند. وجود قوانین محدودکننده و فقدان آزادی بیان، می‌تواند انگیزه دانشجویان را برای مشارکت کاهش دهد. به عنوان مثال، حمایت از فعالیت‌های داوطلبانه، تسهیل فرآیند راه‌اندازی استارتاپ‌های دانشجویی و تخصیص بودجه به پژوهش‌های مرتبط با مسائل ملی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند مشارکت دانشجویان را افزایش دهد. و آنان را تشویق کند جهت فعالیت‌های اجتماعی.
نقش نظام آموزشی و دانشگاه‌ها
دانشگاه‌ها به عنوان نهادهایی که دانشجویان را برای ایفای نقش‌های اجتماعی و حرفه‌ای آماده می‌کنند، باید مهارت‌ها و ارزش‌های مرتبط با مشارکت اجتماعی را در دانشجویان تقویت کنند. این نقش می‌تواند از طریق آموزش مهارت‌های تفکر انتقادی، تحلیل مسائل، مدیریت پروژه و کار تیمی محقق شود.
علاوه بر این، گنجاندن برنامه‌های درسی مرتبط با چالش‌های ملی و منطقه‌ای، ایجاد فرصت‌های عملی برای مشارکت در پروژه‌های اجتماعی و توسعه پژوهش‌های کاربردی، از دیگر راهکارهای مؤثر در این زمینه است.
تأثیر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی
در عصر حاضر، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به ابزارهای قدرتمندی برای بسیج اجتماعی تبدیل شده‌اند. این ابزارها می‌توانند با ایجاد آگاهی و انگیزه، بستری برای مشارکت دانشجویان در مسائل ملی فراهم کنند.
با این حال، خطر گسترش اطلاعات نادرست و شایعات در این فضا نیز وجود دارد. بنابراین، لازم است دانشجویان با تقویت سواد رسانه‌ای خود، از منابع معتبر استفاده کرده و به تحلیل دقیق مسائل بپردازند. دوره‌های آموزشی سواد رسانه‌ای توسط دانشگاه‌ها و ترغیب دانشجویان به مشارکت در آن ها هم نیز یکی از وظایف دانشگاه‌ها باید شود.
چالش‌های اقتصادی و معیشتی
شرایط اقتصادی دانشجویان تأثیر مستقیمی بر میزان مشارکت آنان دارد. مشکلات معیشتی، نبود فرصت‌های شغلی مناسب و نگرانی از آینده شغلی، از جمله عواملی هستند که می‌توانند انرژی و تمرکز دانشجویان را از مشارکت در مسائل ملی منحرف کنند. تأمین حمایت‌های مالی، ارائه تسهیلات مناسب و ایجاد فرصت‌های شغلی مرتبط با تخصص دانشجویان، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند این چالش‌ها را کاهش دهد و مشارکت آنان را افزایش دهد.
نقش الگوهای موفق و رهبران فکری
الگوها و رهبران فکری می‌توانند الهام‌بخش دانشجویان برای مشارکت در مسائل ملی باشند. این افراد می‌توانند از میان اساتید دانشگاه، فعالان اجتماعی و حتی دانشجویان پیشرو انتخاب شوند. تعامل مستقیم با این الگوها، موجب تقویت روحیه و انگیزه دانشجویان برای مشارکت می‌شود. فعالیت و پیشبرد اهداف با داشتن الگو، بسیار موفق تر است.
در پایان، مشارکت دانشجویان در مسائل ملی، یکی از ارکان توسعه پایدار و حل مشکلات کشور است. برای تقویت این مشارکت، باید به عواملی همچون آگاهی اجتماعی، فرهنگ عمومی، زیرساخت‌های حمایتی، نقش دانشگاه‌ها، تأثیر رسانه‌ها، شرایط اقتصادی و حضور الگوهای موفق توجه ویژه داشت. تدوین برنامه‌های جامع توسط سیاست‌گذاران و مدیران دانشگاه‌ها، می‌تواند به شناسایی و رفع موانع موجود کمک کند. ارتقای آگاهی، تقویت فرهنگ مشارکت، ایجاد بسترهای حمایتی و مدیریت صحیح فضای رسانه‌ای، از جمله اقداماتی است که می‌تواند نقش دانشجویان در توسعه ایران را بهبود بخشد و آنان را به عنوان نیرویی مؤثر در حل مسائل ملی مطرح سازد.
محمد مهدی ابراهیمی- فعال دانشجویی*
انتهای پیام/
نظر شما