به گزارش خبرنگار استانی ایسکانیوز از همدان، شهرستان ملایر، با شهرت جهانی در تولید انگور و کشمش، به دلیل باغ‌های سنتی خود یکی از مراکز اصلی کشاورزی و گردشگری کشاورزی در استان همدان است. با این حال، تخریب این باغ‌ها به دلیل گسترش ساخت‌وسازهای شهری، تغییر کاربری اراضی و کمبود نظارت، هویت کشاورزی و فرهنگی منطقه را تهدید می‌کند. گزارش‌های محلی و اظهارات باغداران نشان می‌دهد که بسیاری از باغ‌های سنتی در حاشیه شهر ملایر، به‌ویژه در مناطق نزدیک بلوار نبوت و کوی صنعتی، جای خود را به پروژه‌های مسکونی و تجاری داده‌اند. این وضعیت نه‌تنها اقتصاد کشاورزی را تضعیف کرده، بلکه میراث فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری ملایر را در معرض خطر قرار داده است.

داده‌های اداره جهاد کشاورزی ملایر نشان می‌دهد که طی دهه گذشته، حدود ۱۵ درصد از باغ‌های سنتی انگور این شهرستان، معادل ۲۵۰۰ هکتار، به دلیل تغییر کاربری از بین رفته‌اند. این میزان در مقایسه با شهرستان تویسرکان که تنها ۸ درصد باغات خود را از دست داده، قابل توجه است. یک باغدار محلی در گفت‌وگویی اظهار داشت که افزایش قیمت زمین در حاشیه شهر، بسیاری از مالکان را به فروش باغ‌ها برای ساخت‌وساز ترغیب کرده است. گزارش سال ۱۴۰۳ سازمان نظام مهندسی کشاورزی همدان نشان می‌دهد که ۶۰ درصد درخواست‌های تغییر کاربری در ملایر مربوط به مناطق باغی بوده و نظارت بر این درخواست‌ها ناکافی است. در مقابل، شهرهایی مانند قزوین با اجرای طرح‌های حفاظتی، تخریب باغات را تا ۲۰ درصد کاهش داده‌اند. همچنین، کمبود سیستم‌های آبیاری مدرن در باغ‌های باقی‌مانده، بهره‌وری آن‌ها را تا ۲۵ درصد کاهش داده است.

این وضعیت پیامدهای گسترده‌ای برای ملایر دارد. از منظر اقتصادی، تخریب باغ‌های سنتی به کاهش تولید انگور و کشمش منجر شده که ۴۰ درصد اقتصاد کشاورزی ملایر را تشکیل می‌دهد. داده‌های اتاق بازرگانی همدان نشان می‌دهد که صادرات کشمش ملایر در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۱۸ درصد کاهش یافته است. از منظر اجتماعی، این تخریب‌ها حس هویت و تعلق فرهنگی باغداران را تضعیف کرده است. یک شهروند ملایری بیان کرد که باغ‌های سنتی نه‌تنها منبع درآمد، بلکه بخشی از تاریخ و فرهنگ خانوادگی آن‌ها بوده است. از منظر زیست‌محیطی، از بین رفتن باغ‌ها به کاهش فضای سبز و افزایش دمای محلی تا ۲ درجه سانتی‌گراد در تابستان ۱۴۰۴ منجر شده که کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار داده است.

اهمیت این موضوع در بستر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ملایر حیاتی است. باغ‌های سنتی به‌عنوان بخشی از هویت کشاورزی ملایر، نقش کلیدی در جذب گردشگران و حفظ اقتصاد محلی دارند. مقایسه با تویسرکان که با توسعه گردشگری باغی، درآمدهای غیرکشاورزی را ۱۵ درصد افزایش داده، نشان‌دهنده عقب‌ماندگی ملایر در حفاظت از این دارایی‌هاست. این وضعیت می‌تواند جایگاه ملایر را به‌عنوان پایتخت انگور ایران تضعیف کند و بر توسعه پایدار منطقه تأثیر منفی بگذارد.

تخریب باغ‌های سنتی در ملایر ریشه در مسائل ساختاری و مدیریتی متعددی دارد که فراتر از افزایش قیمت زمین است. ساختار مدیریت شهری و کشاورزی در ملایر به گونه‌ای است که نظارت بر تغییر کاربری اراضی ضعیف بوده و اولویت به توسعه شهری داده شده است. داده‌های اداره جهاد کشاورزی ملایر نشان می‌دهد از ۳۰۰ درخواست تغییر کاربری ثبت‌شده در سال ۱۴۰۳ بیش از ۷۰ درصد بدون ارزیابی زیست‌محیطی کافی تأیید شده‌اند. این در حالی است که شهرهایی مانند قزوین با اجرای سامانه‌های نظارتی دیجیتال نرخ تأیید غیرمجاز را تا ۴۰ درصد کاهش داده‌اند. یک مقام مسئول در جهاد کشاورزی اظهار داشت که کمبود نیروی انسانی متخصص برای پایش باغ‌ها باعث شده تخلفات به‌موقع شناسایی نشوند. علاوه بر این نبود مشوق‌های مالی برای باغداران جهت حفظ باغ‌ها انگیزه فروش زمین را افزایش داده است.

گزارش اتاق بازرگانی همدان در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد کاهش ۱۸ درصدی صادرات کشمش به از دست رفتن ۲۰ میلیارد تومان درآمد سالانه منجر شده که بر اشتغال محلی تأثیر منفی گذاشته است. از منظر اجتماعی تخریب باغ‌ها به کاهش حس تعلق فرهنگی و مهاجرت جوانان به شهرهای بزرگ‌تر انجامیده است. یک باغدار محلی بیان کرد که بسیاری از جوانان به دلیل کاهش درآمد باغداری به مشاغل غیرمرتبط در همدان روی آورده‌اند. از منظر زیست‌محیطی از بین رفتن باغ‌ها به کاهش تنوع زیستی و افزایش گردوغبار محلی منجر شده است. داده‌های اداره محیط زیست ملایر نشان می‌دهد کیفیت هوای مناطق حاشیه‌ای مانند بلوار نبوت در تابستان ۱۴۰۴ تا ۱۵ درصد کاهش یافته است.

ضعف در قوانین حفاظت از اراضی کشاورزی است که جریمه‌های کافی برای تغییر کاربری غیرمجاز اعمال نمی‌کند. در حالی که استان‌هایی مانند یزد با تشدید جریمه‌ها تخریب باغات را تا ۳۰ درصد کاهش داده‌اند ملایر فاقد نظارت سختگیرانه است. دوم کمبود سرمایه‌گذاری در آبیاری مدرن است که بهره‌وری باغ‌ها را کاهش داده و مالکان را به فروش زمین ترغیب کرده است. سوم فقدان برنامه‌های گردشگری کشاورزی است که می‌تواند باغ‌ها را به منبع درآمد غیرمستقیم تبدیل کند. تجربه شهرهایی مانند کاشان که با توسعه بوم‌گردی درآمد باغداران را ۲۵ درصد افزایش داده نشان‌دهنده اهمیت این موضوع است.

تقویت نظارت بر تغییر کاربری با استفاده از فناوری‌های پایش ماهواره‌ای است که می‌تواند تخلفات را تا ۵۰ درصد کاهش دهد. دوم ارائه مشوق‌های مالی مانند یارانه برای آبیاری قطره‌ای است که بهره‌وری باغ‌ها را تا ۳۰ درصد افزایش می‌دهد. سوم توسعه گردشگری کشاورزی با تبدیل باغ‌های سنتی به مقاصد بوم‌گردی است که می‌تواند درآمد پایدار ایجاد کند. چهارم اجرای برنامه‌های آموزشی برای باغداران درباره روش‌های پایدار کشاورزی است که انگیزه حفظ باغ‌ها را تقویت می‌کند. در نهایت تشکیل کارگروهی مشترک بین جهاد کشاورزی اداره میراث فرهنگی و تشکل‌های محلی می‌تواند هماهنگی در حفاظت از باغ‌ها را بهبود بخشد.

خبرنگار: نازنین مولایی منظر

انتهای خبر/