به گزارش گروه دانشگاه ایسکانیوز از اصفهان، صنعت آزمایشگاهی به دلیل کاربرد گسترده در حوزه علوم پزشکی، بهداشت تغزیه و کنترل کیفیت در محصولات مختلف، اهمیت ویژه‌ای از حیث حفظ سلامت عمومی و هم‌چنین کنترل استانداردهای کیفی در محصولات مصرفی در بازار داخلی و صادراتی دارد. مشاغل آزمایشگاهی را شاید بتوان در ردیف یکی از درآمدزاترین مشاغل در کشورهای توسعه‌یافته طبقه‌بندی کرد. اما در ایران به دلیل عدم توجه لازم به این حوزه و فقدان حمایت کافی از متخصصان علوم‌آزمایشگاهی و رشته‌های علوم پایه -علی‌الخصوص رشته شیمی- این حوزه نتوانسته پتانسیل واقعی خود را آشکار سازد. با این وجود، اقتصاد دانش‌بنیان -به عنوان حلقه واسط صنعت و دانشگاه- روزنه امیدی است که علی‌رغم مشکلات یاد شده در حوزه مشاغل آزمایشگاهی، قادر به خلق فرصت‌های جدید با بهره از پشتکار، ابتکار و دانش فنیِ متخصصان است. در این حوزه، شرکت معیاردانش پارس به عنوان یکی از آزمایشگاه‌های پیشرو در کشور و اولین شرکت در خاورمیانه با صلاحیت بین‌المللی در زمینه تولید مواد مرجع گواهی‌شده، گام بلندی را در راستای کارآفرینی و خلق فرصت‌های اقتصادی با بهره از ظرفیت‌های علمی و زیرساختی دانشگاه آزاد اسلامی برداشته است. آن‌چه می‌خوانید، مصاحبه تفصیلی ایسکانیوز با محمدمهدی قیصری مدیرعامل این شرکت، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان و رئیس مرکز خدمات آزمایشگاهی و تحقیقاتی استان اصفهان است.

معیاردانش پارس فعالیت‌های خود را از چه سالی و چگونه آغاز کرد؟

ساختمانی که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان به عنوان پژوهشگاه مرکزی شناخته می‌شود، سال ۱۳۸۵ برای استفاده با کارکرد دانش‌بنیان طراحی شد و حدود سال ۱۳۹۰ به بهره‌برداری رسید. این پژوهشگاه در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۱ با تیم دانشگاهی اداره می‌شد ولی بعد از مدتی متوجه شدیم برای حصول نتایج معتبر و قابل اطمینان، به متخصصان برون‌دانشگاهی نیاز داریم. لذا به دکتر احمدعلی فروغی و دکتر پیام نجفی که در آن مقطع به ترتیب رئیس و معاون پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان بودند پیشنهاد دادیم به ما اجازه دهند که در این پژوهشگاه، یک شرکت سهامی خاص با ۳۰ درصد سهام دانشگاه و ۷۰ درصد برای بخش خصوصی مستقر کنیم؛ این تقسیم‌بندی سهام قدری سؤال برانگیز بود زیرا فضای بسیار مناسب و تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته از طرف دانشگاه به امانت در اختیار شرکت قرار گرفته بود اما سهم دانشگاه در ازای این امکانات ۳۰ درصد بود و ۷۰ درصد به دانش فنی بخش خصوصی اختصاص داشت. وجود چنین سهمی برای صاحبان دانش فنی در شرکت به این خاطر بود که ما پس از ۲۵ سال تجربه کار آزمایشگاهی به این دانش دست یافته بودیم.

سه جزء برای رسیدن به یک نتیجه مناسب نیاز است که عبارتند از فضای مناسب، تجهیزات مناسب و دانش فنی؛ تا قبل از تأسیس شرکت معیاردانش پارس، بخش سوم مغفول بود. با اعتمادی که نسبت به ایده معیاردانش پارس صورت گرفت، شرکت در سال ۱۳۹۲ با دو نفر به عنوان صاحبان دانش فنی و تنها یک نیروی تحت استخدام شروع به کار کرد. در ۳ ماه اول، حقوق این نیرو را خود بخش خصوصی پرداخت می‌کرد زیرا درآمدی نداشتیم. اما بعد از ۶ ماه که اولین مجوز استاندارد استانی را گرفتیم، آهسته‌آهسته پیشرفت کردیم و امروز که با شما صحبت می‌کنم حدود ۵۰ نفر در این شرکت کار می‌کنند و تمام حقوق و مزایای این پرسنل که عملاً معادل یکی از واحدهای دانشگاهی کوچک دانشگاه آزاد اسلامی است از محل درآمدهای شرکت پرداخت می‌شود.

انجام حدود ۳۰۰۰ آزمون مختلف بر اساس مجوزهای ملی و بین‌المللی

موفق به کسب چه مجوزها و استانداردهایی شده‌اید؟

ما همه مجوزهایی که برای کار با سازمان‌های حاکمیتی در ایران لازم است را دریافت کرده‌ایم. معتبرترین مجوزی که گرفته‌ایم NACI است. ما از سازمان ملی استاندارد، دامپزشکی، جهاد کشاورزی، محیط زیست و سازمان غذا و دارو مجوزهای مختلفی داریم و از طرفی مجوز بهداشت حرفه‌ای و مجوز آموزشی سطح یک را نیز در اختیار داریم. در حال حاضر حدود ۳۰۰۰ ردیف آزمون انجام می‌دهیم و یکی از پیشرفته‌ترین آزمایشگاه‌های موجود در سطح کشور هستیم. ما اولین شرکتی در سطح دانشگاه‌های آزاد و دولتی هستیم که توانستیم به استاندارد ISO/IEC ۱۷۰۲۵ دست پیدا کنیم. در حال حاضر این استاندارد در دانشگاه آزاد اسلامی تنها در اصفهان، مشهد و تبریز مستقر است.

معیاردانش پارس فعالیت‌های خود را با تمرکز بر چه اهدافی شروع کرد؟

اساسنامه این شرکت به فعالیت در چهار حوزه شامل آزمایشگاه، آموزش، مشاوره و تدوین استانداردهای آزمایشگاهی اشاره دارد. شرکت سعی کرد هر چهار بال را به‌طور متوازن رشد دهد تا بتوانیم به موفقیت فعلی دست پیدا کنیم. پس از تأسیس شرکت، با توجه به دانش فنی که نزد متخصصان ارشد معیاردانش پارس وجود داشت، سراغ تحقیق پیرامون مواد مرجع گواهی شده یا همان CRM هم رفتیم؛ تبدیل شرکت معیاردانش پارس به یک شرکت دانش بنیان، با محوریت تولید CRM به عنوان پنجمین هدف محوری شرکت، صورت گرفت.

اولین شرکت در خاورمیانه در زمینه تولید مواد مرجع گواهی‌شده

در میان این پنج محور، کدام‌یک در حال حاضر بازده مالی بهتری دارند و کدام بخش‌ها در آینده برای شرکت بازده مالی بهتری خواهند داشت؟

سه بخش اول یعنی آزمایشگاه، آموزش و مشاوره در حال حاضر بهترین بازده مالی را دارند و هم‌پای هم حرکت می‌کنند. تدوین استاندارد درآمد مالی ندارد اما آورده اعتباری برای شرکت دارد و تیمی هستیم که از سازمان ملی استاندارد ایران مجوز داریم و تاکنون چندین استاندارد را تدوین کرده‌ایم. ما اولین شرکتی در ایران محسوب می‌شویم که در حال استقرار استاندارد ISO ۱۷۰۳۴ هستیم. ISO ۱۷۰۳۴ مخصوص ساخت مواد مرجع گواهی شده یا CRM است و این استاندارد توسط بازرسان خارجی تأیید می‌شود. کارهای مربوط به استقرار این استاندارد انجام شده و اگر کرونا نبود مجوز تا حالا صادر شده بود. به هر ترتیب این اتفاق بزرگ، ظرف یکی دو ماه آتی نهایی می‌شود. وقتی این مجوز صادر شود، با توجه به این‌که قادریم ۱۶۰ ماده مرجع گواهی شده بسازیم، به نظر من این حوزه درآمدزاترین بخشِ شرکت خواهد شد. البته دیدگاه مدیران شرکت به CRM درآمدزایی نبوده و جنبه اعتبار علمی تولید این مواد برای ما اولویت بیشتری داشته است.

مواد مرجع گواهی شده مورد نیاز کلیه آزمایشگاه‌های آزمون -از جمله پزشکی و غیرپزشکی- است. اگر در یک آزمایشگاه درخواست تعیین میزان سدیم خون بدهید، برای این‌که دستگاه جواب دقیقی بدهد، ابتدا باید یک ماده مرجعِ سدیم به دستگاه بدهیم و تا اصطلاحاً کالیبره و تنظیم شود. این مواد، یکی از ارزبرترین مواد آزمایشگاهی هستند. ما اولین شرکتی هستیم که در خاورمیانه به دانش فنی تولید CRM دست پیدا کردیم و این دانش توسط مراجع بین‌المللی نیز تأیید شده است.

یعنی با تأیید کامل استاندارد تولید این مواد، شرکت معیاردانش پارس قابلیت صادرات این محصول را پیدا خواهد کرد؟

همین‌طور است. البته تأمین این مواد برای ۳۱ استان کشور نیز اتفاق بسیار بزرگی خواهد بود زیرا در هر نقطه‌ای از کشور که آزمایشگاهی وجود دارد، CRM استفاده می‌شود.

ده‌ها برابر صرفه‌جویی در هزینه‌ها با CRM معیاردانش پارس

CRM تولیدی معیاردانش پارس از نظر قیمت و کیفیت در مقایسه با نمونه‌های خارجی چگونه است؟

از منظر کیفیت، CRM تولیدی شرکت ما هیچ تفاوتی با نمونه خارجی ندارد ولی در عین حال از نظر قیمت بسیار مناسب‌تر است. CRM موادی با غلظت کاملاً معین هستند که قابلیت ردیابی دارند و اگر به صورت محلول باشند باید طی مدتی معین -مثلاً شش ماه- غلظت‌شان پایدار باشد. این قابلیت نیازمند دانش فنی خاصی است که شرکت معیاردانش پارس به آن دست یافته است. همکاران آزمایشگاهیِ ما در حال حاضر مواد CRM را به دلیل تحریم و وجود واسطه‌های متعدد با ده‌ها برابرِ قیمتِ واقعی، از بازار تهیه می‌کنند. مشکل بدتری که وجود دارد این است که در ایران از طریق کشورهای اطراف -به خصوص پاکستان- مواد تقلبی وارد بازار ایران می‌شود.

انجام آزمایش‌های کیفی محصولات صادراتی به حوزه خلیج فارس و اوراسیا

چه تعاملاتی با سازمان‌ها و شرکت‌های داخلی و مراجع استانداردِ کشورهای خارجی دارید؟

وقتی استاندارد ISO/IEC ۱۷۰۲۵ را استقرار دهید قادرید محصولات صادراتی به برخی کشورها را تأیید کنید. ما بنابر نیاز صادرکنندگان، آزمایش‌های محصولات صادراتی به امارات و روسیه و دیگر کشورهای اوراسیا را پشتیبانی ‌می‌کنیم؛ به ویژه در حوزه دام‌پزشکی و محصولات کشاورزی. ما برخی آزمون‌ها را برای اولین یا دومین بار در کشور انجام می‌دهیم؛ مثلاً اندازه‌گیری رنگ در محصولات غذایی که دو مرحله کلاسیک و دستگاهی دارد و کم‌تر مرکزی را در ایران داریم که مرحله دوم را هم انجام دهد. یا مثلاً اندازه‌گیری آکریل‌آمیدها و از طرفی نیتروزامین که ترکیب فوق‌العاده خطرناکی است.

پتانسیل ویژه و جذاب کارآفرینی در حوزه علوم‌پایه

یکی از ویژگی‌های جالب شرکت معیاردانش پارس، به‌کارگیری تعداد قابل توجهی از دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و پژوهش‌گران رشته شیمی به عنوان یک رشته علوم‌پایه است. درحالی‌که بسیاری معتقدند رشته‌های علوم پایه بازار کار محدودی دارند و فقط باید سراغ رشته‌های مهندسی و پزشکی رفت!

وقتی اطلاعیه استخدامی منتشر می‌کنیم تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری شرکت می‌کنند. این افراد چه با مدرک دکتری آمده باشند و چه کارشناسی، به مدت شش ماه تحت آموزش‌های خاص قرار می‌گیرند و به یک متخصص فنی در حوزه آزمایشگاهی تبدیل می‌شوند. این یعنی اگر حمایت کافی انجام شود، اتفاقاً رشته‌های علوم پایه از حیث اقتصادی می‌توانند بازار کار بسیار ویژه و جذابی داشته باشند.

ما با تأسیس شرکت معیاردانش پارس تلاش کردیم با تجهیزاتی که از طرف دانشگاه در اختیارمان قرار گرفته و قبلاً استفاده‌ای جز تولید مقاله نداشت، نه تنها درآمدزایی و کارآفرینی کنیم بلکه در زمینه توسعه علمی نیز مؤثر باشیم. امروزه مقالاتی که توسط اساتید با استفاده از دستگاه‌هایی که در اختیار شرکت معیاردانش پارس است منتشر می‌شود، به نسبت گذشته بسیار دقیق‌تر، کاربردی و عمیق‌تر شده‌اند.

دانشگاه آزاد به اندازه کل اروپا تجهیزات آزمایشگاهی دارد

چرا این پدیده در دیگر دانشگاه‌ها تکرار نشده است؟ آیا تاکنون به فکر انتقال تجربه به سایر دانشگاه‌ها یا تأسیس شعب استانی شرکت بوده‌اید؟

ما ۳-۴ سال پیش، فعالیت‌های شرکت را در واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی در کشور ارائه کردیم و هدف‌مان نیز تعمیم دستاوردهای شرکت به سراسر ایران بود. دانشگاه آزاد اسلامی از نظر سخت‌افزارهای آزمایشگاهی در سطح متوسط رو به بالا است. ما حتی واحدهایی را داریم که در زمینه تجهیزات آزمایشگاهی از واحد اصفهان خوراسگان بسیار غنی‌ترند؛ مثل واحد علوم و تحقیقات در تهران یا واحد شهرضا در اصفهان. واحد کرمان در این زمینه به نظر من تنه به تنه واحد علوم و تحقیقات می‌زند و مثلاً دستگاه کروماتوگرافی مایع LC-MS-MS را در اختیار دارند که تا دو هفته پیش فقط یک عدد از آن در دانشگاه آزاد اسلامی موجود بود.

ما در تعدادی از واحدهای دانشگاهی دستاوردها و تجربه خودمان را ارائه کردیم و توضیح دادیم که واحدشان چه ظرفیت‌هایی با توجه به دستگاه‌های موجود دارد و متقابلاً ما چه کمکی می‌توانیم انجام دهیم؛ آن‌ها هم بسیار عالی برخورد می‌کردند و تمایل نشان می‌دادند. اما متأسفانه حتی با وجود اعلام حمایت هیأت رئیسه یک واحد دانشگاهی، حوزه مالی دانشگاه همراهی لازم را نداشت. نگاه حوزه اداری و مالی در سطح دانشگاه‌ها محدود به محاسبات اقتصادی -آن‌هم در بُعد کوتاه‌مدت- است؛ مثلاً می‌گویند این دستگاه سه میلیارد تومان می‌ارزد و اگر این پول را در بانک بگذاریم، سود بیشتری دارد و چرا باید برای یک شرکت دانش‌بنیان چنین تجهیزاتی بخریم!؟ این یعنی درکی از رسالت پژوهشی دانشگاه ندارند. از سوی دیگر تغییر هیأت رئیسه، موجب توقف قراردادهای ما با بسیاری از دانشگاه‌های دیگر شد. رئیس جدید در یک دانشگاه ممکن بود اصلاً اعتقادی به درآمدزایی دانش‌بنیان نداشته باشد؛ خصوصاً در برهه‌ای که دانشگاه آموزش‌محور بود و اتکا به منابع شهریه‌ای وجود داشت و مدیران به سایر منابع احساس نیاز نمی‌کردند.

شاید باورتان نشود ولی در دانشگاه آزاد اسلامی به اندازه کل اروپا تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی داریم؛ ولی بهره‌وری اقتصادی از این دستگاه‌ها قریب به صفر است. یکی از نزدیکان من در استرالیا حین یک آزمایش در شبِ تعطیلات، با مشکل خرابی دستگاه مواجه شد و نمونه‌های آزمایشگاهی‌شان در معرض خرابی قرار داشت. وقتی این موضوع را به مسئول آزمایشگاه گزارش کرد، او را با خودرو سریعاً به یکی از شهرهای مجاور اعزام کردند زیرا در شهر خودشان فقط یک عدد از آن دستگاه وجود داشت. جالب این‌جاست که در آن برهه که این مسأله را برای من تعریف می‌کردند، ما در اصفهان از آن دستگاه پنج عدد داشتیم! ولی چهار عدد زیر روکش بود و استفاده‌ای از آن نمی‌شد.

کیفیت بهره‌وری از تجهیزات، در دانشگاه‌های دولتی وضع بدتری دارد

این تراکم دستگاه‌های بلااستفاده فقط در دانشگاه آزاد و دولتی است یا بخش خصوصی را هم در بر می‌گیرد؟

بخش خصوصی از آن‌چه در اختیار دارد استفاده می‌کند. روی سخنِ من با بخش دانشگاهی است و متأسفانه وضع دانشگاه‌های دولتی به مراتب هم بدتر است زیرا متکی به بودجه دولتی و نفت هستند. در دانشگاه‌های دولتی می‌بینیم هر استادی برای فرصت مطالعاتی اعزام شده، یک دستگاه برای خودش وارد کرده و در حقیقت مالکیت معنوی این دستگاه با استاد است! ۱۵ سال پیش یکی از اساتید تعریف می‌کرد که در یکی از دانشگاه‌های دولتی، درخواستِ یک اتاق با کاربری تحقیقاتی کرده بودند و دانشگاه هم اتاقی را که محل انبار کردنِ کارتن‌های دستگاه‌های مختلف بود، برای ایشان در نظر گرفت و یک خدمت‌گذار فرستادند تا اتاق را خالی کند. خدمت‌گذار در انتهای اتاق به یک کارتنی رسیده بود که وزن زیادی داشت. گویا وقتی کارتن را بیرون آوردند، دیدند یکی از پیشرفته‌ترین دستگاه‌های آزمایشگاهی درون این کارتن وجود داشت و هنوز آکبند بود!

تا زمانی که این نگاه آموزش‌محور در دانشگاه‌ها تغییر نکند، مشکل حل نخواهد شد. ما در دانشگاه آزاد اسلامی نیازی به خرید دستگاه جدید نداریم. بلکه باید با تصمیم‌گیری مقتدرانه، دستگاه‌هایی که بلااستفاده است را به جایی منتقل کنیم که از آن استفاده شود. ما در آزمایشگاه‌مان یک دستگاه GC-۷۸۹۰ داریم که در آن روزی ۲۰ تزریق به ارزش هر تزریق یک میلیون تومان انجام می‌دهیم و اگر ۵ میلیون تومان هزینه‌های دستگاه را کم کنیم، به‌طور خالص فقط از این دستگاه روزانه ۱۵ میلیون تومان سودآوری داریم. عین این دستگاه در واحد دانشگاهی دیگری هم وجود دارد ولی از لحظه‌ای که خریداری شده تا امروز حداکثر ۵-۶ تزریق به آن صورت گرفته که این تزریق‌ها هم به تست‌های هنگام تحویل گرفتنِ دستگاه برمی‌گردد! نمونه این دستگاه در واحد شهر مجلسی هم بود و با مساعدت دکتر محمد کوشافر در دوره‌ای که رئیس دانشگاه آزاد اسلامی شهر مجلسی بودند با استفاده از بخشنامه تعاون به شرکت معیاردانش پارس منتقل شد و اکنون در حال کار است.

پس ما بخشنامه‌ها و ظرفیت قانونی همکاری میان واحدها را هم داریم، ولی در برابر اجرای آن مقاومت می‌شود. مثلاً ما مدت‌ها پیش درخواست کردیم دستگاه کروماتوگرافی مایع LC-MS-MS از استان دیگری در اختیارمان قرار بگیرد. رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان هم شخصاً پیگیری کردند ولی همراهی نشد. نتیجتاً دو هفته پیش مجبور شدیم دومین دستگاه LC-MS-MS دانشگاه آزاد اسلامی را خریداری کنیم.

درحالی‌که دستگاه LC-MS-MS در واحد دیگری خاک می‌خورد.

دقیقاً. ما ۳ میلیارد تومان هزینه کردیم و دستگاه را خریدیم چون نیاز داشتیم. اگر چنین کاری نمی‌کردیم، از بازار عقب می‌ماندیم و نمی‌توانستیم آزمون‌های مربوط به آنتی‌بیوتیک‌ها و برخی سموم را انجام دهیم. در نتیجه، هم صادراتِ بخش خصوصی دچار مشکل می‌شد و هم شرکت ما بازار بالقوه خود را از دست می‌داد.

ظرفیت زیرساخت‌های آزمایشگاهیِ دانشگاه در کل کشور یکپارچه شوند

به‌طور مشخص چه اتفاقی باید رخ دهد تا این مشکلات حل شود؟

به نظر من حسب استعداد علمی و اقتصادی موجود در حوزه آزمایشگاهی، ریاست عالیه دانشگاه می‌توانند شخصاً ورود کنند و با تشکیل کارگروهی ویژه تحت هدایت دکتر دهقانی فیروزآبادی -معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه- و دکتر عبدالله محمدی -مدیر کل آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی- ظرفیت زیرساختی دانشگاه در کل کشور یکپارچه شود تا بتوانیم از نگاه‌های بخشی و منطقه‌ای عبور کنیم. امکان داشته در برهه‌ای به این نتیجه برسیم که تجهیزات خاصی در یک شهرستان بازدهی ندارد اما با انتقال به مرکز استان یا نقاط مستعد دیگر، می‌توانیم بازدهی خوبی بگیریم. ولی همین جابجایی ساده می‌توانست با تنش اجتماعی همراه باشد و فرماندار و نماینده مجلس و خیلی‌های دیگر زنگ می‌زدند و فشار می‌آوردند که این اتفاق رخ ندهد. هنوز نگاه منطقه‌ای در کشور ما بسیار برجسته است، درحالی‌که ما همگی یک ملت و کشور واحد هستیم.

حمایت دولت از کارآفرینی در دانشگاه آزاد اسلامی، کل کشور را منتفع می‌کند

ورود مقامات محلی به حوزه تصمیمات داخلی دانشگاه آزاد اسلامی درحالی رخ می‌دهد که این دانشگاه برخلاف دانشگاه‌های دیگر از بودجه عمومی بهره‌مند نیست. در شرایطی که دانشگاه آزاد اسلامی بخش قابل‌توجهی از کارآفرینی را در کشور بر دوش می‌کشد، قاعدتاً آیا این دانشگاه هم نباید در زمینه کارآفرینی از بودجه کشور سهمی داشته باشد؟

هرچند شرکت معیاردانش پارس با اهداف اقتصادی در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان تشکیل شده، اما برای دانشگاه به عنوان سهام‌دار این شرکت، مسائل مالی در اولویت‌های قرار داشته است. نگاهی که دانشگاه به این شرکت دارد، حفظ امنیت غذایی و سلامت جامعه است. ما بسیاری از آزمایشگاه‌های ضروری را در سطح استان و کشور کم داریم. زمانی که در همایش اعضای فناور هیأت علمی در خدمت دکتر طهرانچی بودیم، ایشان فرمودند که بنادر نیاز ویژه‌ای به آزمایشگاه‌های مجهز دارند. دانش فنی توسعه و تجهیز این آزمایشگاه‌ها اکنون در شرکت معیاردانش پارس وجود دارد و قابل تعمیم به سراسر کشور است. بستری که ما ایجاد کرده‌ایم، طی نُه سال با آزمون و خطا امتحان خود را پس داده و حتی در جایی که نیاز داشته‌ایم، نرم‌افزارهای انحصاری نوشته شده است. ما آماده‌ایم که دانش فنی خود را به نقاطی که دانشگاه تصمیم می‌گیرد منتقل کنیم و حتی به مدت چندماه، نیروهای‌شان را در اصفهان آموزش دهیم. همین کار، باعث می‌شود مجموعه‌شان ۲-۳ سال جلو بی‌افتد.

حال چنین ظرفیت اقتصادی و کارآفرینانه بزرگی که نه فقط در حوزه آزمایشگاه‌ها بلکه در حوزه‌های متعدد دیگر هم برقرار است، چرا نباید مورد حمایت دولت و مجلس شورای اسلامی باشد؟ حمایت از کارآفرینی و اقتصاد دانش‌بنیان در دانشگاه آزاد اسلامی توسط دولت، کل جامعه را منتفع می‌کند.

چرا خودتان تعمیم و تأسیس شعب شرکت معیاردانش پارس را در دیگر استان‌ها مستقیماً دنبال نمی‌کنید؟

ما با رشت و کرمان رایزنی کردیم که آزمایشگاهی را در این واحدهای دانشگاهی با ۵۱ درصد سهامِ شرکت معیاردانش و ۴۹ درصد سهام دانشگاه تأسیس کنیم. ولی این مذاکرات بعد از آن‌که در حد ۱۰-۲۰ درصد پیشرفت می‌کند، با موانع متعددی مواجه می‌شود؛ این موانع به اختلاف مصوبه هیأت رئیسه با معاونت توسعه منابع و مدیریت یا بعضاً توجیه نبودن برخی مدیران نسبت به ماهیت شرکت‌های دانش‌بنیان برمی‌گردد.

ما قبل از شکل‌گیری معیاردانش پارس، مدت‌ها در قالب پژوهشگاه مرکزی دانشگاه فعالیت ‌می‌کردیم ولی در نهایت به این نتیجه رسیدیم که اگر بخواهیم به پتانسیل واقعیِ خود برسیم، باید در قالب شرکت دانش‌بنیان، کار را ادامه دهیم. وقتی من این پیشنهاد را با دکتر احمدعلی فروغی مطرح کردم حسب اعتمادی که داشتند پیشنهاد تأسیس شرکت را پذیرفتند ولی فرمودند ۷۰ درصد سهامِ دانشگاه باشد و ۳۰ درصد سهامِ شرکت. من مخالفت کردم و گفتم نه آقای دکتر، نسبت سهام برعکس است! دکتر فروغی با تعجب از من پرسیدند مطمئنی؟ پاسخ دادم اگر می‌خواهید این کار انجام شود، راهی جز این نیست زیرا اهمیت دانش فنی از تجهیزات بیش‌تر است. دکتر فروغی هم با تسلطی که بر روی مسائل پژوهشی داشت، این مورد را هم پذیرفت. ما تقریباً دوماه بعد از کسب موافقت اولیه و تأسیس شرکت، به مشکلاتی با معاونت مالی و اداری برخودیم که اگر حمایت‌های دکتر فروغی و نجفی نبود، این شرکت هرگز نمی‌توانست به موفقیت فعلی دست یابد. بعد از ریاست دکتر فروغی، با انتصاب هر رییس جدیدی ما به مدت دو هفته بحران داشتیم زیرا علیه شرکتِ ما فضاسازی می‌کردند. اما از هفته سوم، با توضیحات دقیق فنی که ارائه می‌کردیم، رئیس دانشگاه به‌طور کامل پشت سر شرکت قرار ‌می‌گرفت.

سرمایه دانشگاه و سهام‌داران خصوصی را با خرید تجهیزات افزایش دادیم

وضعیت قراردادتان با دانشگاه هم‌چنان مثل سابق است یا قرارداد و نسبت سهام شاهد بروزرسانی بوده است؟

حدود ۶-۷ سال پیش معاون وقت اداری و مالی دانشگاه از ما دعوت کرد و درخواست اصلاح قرارداد را مطرح نمود؛ استدلال کردند که سهم ۳۰ درصدی درحالی‌که خرید مواد شیمیایی و تأمین و تعمیر تجهیزات برعهده دانشگاه قرار گرفته، کافی نیست و باید قرارداد اصلاح شود و مواد شیمیایی را خودتان بخرید و تعمیر تجهیزات را هم خود شرکت انجام دهد. در آن مقطع وقتی من این مسأله را با دکتر نبی رئیس هیأت مدیره شرکت در میان گذاشتم، به من گفتند کارمان تمام شد و شرکت باید جمع شود! سه ماه بر ما به سختی گذشت اما با تغییرات خودمان را تطبیق دادیم و شرکت توانست خودش مواد شیمیایی بخرد و تعمیرات هم برعهده ما باشد. حدود یکسال و نیم گذشته هم دوباره تغییراتی در قرارداد داشتیم و دکتر نجفی از ما خواستند که با توجه به حمایت‌های دانشگاه از شرکت، سهمِ دانشگاه به بیش‌ترین عددِ ممکن یعنی ۴۹ درصد افزایش یابد؛ ما هم موافقت کردیم و امروز سهام به صورت ۴۹-۵۱ میان دانشگاه و سهام‌دارانِ خصوصی تقسیم شده است. ما اصرار داریم که سهم بخش خصوصی باید از ۵۰ درصد بیش‌تر باشد زیرا تغییرات در هیأت رئیسه دانشگاه، نباید موجب بی‌ثباتی در مدیریتِ شرکت شود.

اقدام مثبت دیگری که توسط دکتر نجفی انجام شد این بود که از ابتدا اعلام کردند دانشگاه از شرکت سود نقدی نمی‌خواهد، بلکه به جایش دستگاه خریداری شود. با همین استراتژی، حتی دو سهام‌دار خصوصیِ ما یعنی دکتر نبی و مهندس اسماعیلیان ظرف نُه سال سودی بر نداشتند و هرآن‌چه در انتهای سالِ مالی به عنوان سودِ خالص شرکت مشخص می‌شد، صرف خرید تجهیزات می‌کردیم.

تجهیزاتی که دانشگاه در اختیارمان گذاشت را دو برابر کردیم

یعنی به جای تقسیم ریالی سود، سرمایه‌های متعلق به شرکت را که در مالکیتِ خود سهام‌داران از جمله دانشگاه است افزایش دادید؟

دقیقاً! برای مثال، از دستگاه LC-MS-MS که به مبلغ ۳ میلیارد تومان خریداری شد تقریباً ۱.۵ میلیارد تومان متعلق به دانشگاه است. ما دستگاه‌های باارزش دیگری مانند دستگاه جذب اتمی هم داریم که در همه این تجهیزات، دانشگاه سهیم است. ما دو دستگاه HPLC و یک دستگاه GC-MS به امانت از دانشگاه گرفتیم، اما امروز پنج HPLC و دو دستگاه GC-MS در شرکت وجود دارد. ما حتی تشکیلاتِ آزمون‌های برش‌های نفتی را به‌طور کامل ایجاد کردیم که دانشگاه هیچ تجهیزاتی مربوط به این آزمون‌ها نداشت. بدون اغراق ‌می‌توان گفت تجهیزاتی که به امانت از طرف دانشگاه در اختیارمان قرار گرفت، امروز دو برابر شده و این یک سرمایه عظیم برای دانشگاه است.

جالب است برخلاف نظر اولیه برخی اعضای هیأت علمی که فکر می‌کردند دستگاه‌ها نزد ما از بین می‌رود، اتفاقاً تمام تجهیزات مثل روز اول در حال کار است و با دستگاهِ نو هیچ فرقی ندارد. زیرا باید گزارشِ آزمون‌هایی که انجام می‌دهیم صحیح باشد. ما با کوچک‌ترین عیبی که در دستگاه مشاهده کنیم قطعه را عوض می‌کنیم. برای مثال، یکی از دستگاه‌های GC-MS که شخصاً با آن کار می‌کنم، تا کنون سه مرتبه دیتِکتور یا اصطلاحاً هورنِ آن عوض شده است. این قطعه به اندازه یک ناخن است ولی بار اول ۶۰ میلیون تومان، بار دوم ۸۰ میلیون و اخیراً ۲۰۰ میلیون برای تعویضِ آن هزینه شد. آیا در شرایط اقتصادی کنونی دانشگاه می‌توانست چنین هزینه‌ای برای تجهیزات آزمایشگاهی کند؟ قطعاً خیر. ولی شرکت به راحتی این هزینه‌ها را از محل سود خود پرداخت می‌کند.

بازرسی پیوسته سازمان‌های نظارتی بدون اطلاع قبلی

اهمیت این بروزرسانی‌ها و هزینه‌ای که برای تعویض قطعات انجام می‌دهید چیست؟

اگر این هزینه انجام نشود، دستگاه نمی‌تواند جوابِ دقیقی در آزمایش‌ها بدهد. ما وقتی با سازمان‌های حاکمیتی کار می‌کنیم، به‌طور مکرر برای‌مان نمونه آزمایشگاهیِ کور می‌فرستند؛ به‌نحوی که با مشتریان تماس می‌گیرند و یک نمونه آزمایشی مشابه نمونه‌های مشتریان را توسط خود مشتری برای آزمایشگاه می‌فرستند. ما هیچ اطلاعی نداریم که این نمونه، توسط یک سازمان نظارتی ارسال شده است. بعد از انجام آزمایش، یا سازمان استاندارد به ما نامه می‌زند که بازرسی صورت گرفت و مشکلی نبوده، یا نامه اخطار صادر می‌کند. اگر جواب دقیق نباشد، با صدور سه اخطار، مجوز باطل می‌شود. حفظ چنین دقت و کیفیتی در آزمایشگاه، نیازمند وجود نیروهای متخصص است که با تلفیق متخصصان بخش خصوصی و دانشگاه، این مهم انجام‌پذیر است.

دغدغه، تجربه و دانش فنی بخش خصوصی منجر به حفظ کیفیت می‌شود

یعنی معتقید یک رکن از کار باید حتماً بخش خصوصی باشد؟

قطعاً، زیرا دغدغه‌ای که در بخش خصوصی وجود دارد، خودبه‌خود منجر به حفظ کیفیت و توسعه آزمایشگاه می‌شود. از طرفی آیین‌نامه‌ها و ضوابطی در دانشگاه آزاد اسلامی و دولت وجود دارد که می‌تواند جلوی رشد مجموعه را بگیرد. مثلاً برای استقرار استاندارد ISO/IEC ۱۷۰۲۵ باید حتماً از شرکت‌های متخصص مثل معیاردانش پارس، مشاوره گرفته شود. حال دانشگاه ضوابطی دارد که انتخاب مشاور باید حتماً از طریق مناقصه باشد؛ خب اگر یک شرکت سطح پایین به مناقصه ورود کند و قیمت کم‌تری پیشنهاد دهد، طبعاً برنده مناقصه می‌شود. اما این شرکت هرگز نمی‌تواند کیفیت و تخصصی که ما ارائه می‌کنیم را داشته باشد. تیم مشاوران ما تاکنون در بیش از ۱۱۰ نقطه، استاندارد آزمایشگاهی را پیاده کرده‌اند. با وجود توانمندی‌های این مجموعه، می‌توانیم از طریق ترک تشریفات در قالب طرح پژوهشی بُرون‌دانشگاهی در هر واحد دانشگاهی که مسئولان اراده کنند، استاندارد ISO/IEC ۱۷۰۲۵ را مستقر کنیم. آماده‌ایم با توجه به حجم کار، با مبلغ بسیار مناسبی هم این کار را انجام دهیم. ضمناً باید توجه شود که استقرار یک استاندارد به تنهایی کافی نیست؛ زیرا شاید بتوان استاندارد ISO/IEC ۱۷۰۲۵ را با پرونده‌سازی به دست آورد، اما بعداً حین کار غیرممکن است که آزمایشگاه بتواند خروجی دقیقی بگیرد. در نتیجه مجوزِ خود را به راحتی از دست می‌دهد. پس پیاده‌سازی استاندارد، باید حتماً همراه با انتقال دانش فنی باشد.

در حال حاضر رویداد ملی «عصر امید» با حضور هزاران شرکت دانش‌بنیان، کارآفرین، سرمایه‌گذار و محقق از سراسر کشور در حال برگزاری است. شرکت معیاردانش پارس با چه نگاه و ظرفیتی در این رویداد شرکت کرده است؟

زمانی که کارمان را شروع کردیم، جبهه‌گیری زیادی مقابل فعالیت ما به عنوان یک شرکت مستقل وجود داشت. حتی بعضی به ما می‌گفتند اسم شرکت را زیاد استفاده نکنید! اما امروز ما با افتخار بر روی سردر غرفه‌مان در نمایشگاه عصر امید، عبارت «شرکت معیاردانش پارس» را می‌نویسیم و این مجموعه یکی از برندهای شاخص دانش‌بنیان در سطح کشور است. ما علاوه بر ظرفیت‌های علمی و اقتصادی که در نمایشگاه در معرض دید بازدیدکنندگان می‌گذاریم، مفتخریم که اعلام کنیم شرکتی هستیم که از ابتدای اجرای طرحِ پویش با جذب هشت نفر دانشجو، اقدام به کارآفرینی برای دانشجویان کردیم و حتی تعدادی از دانشجویان را به استخدام کامل درآورده‌ایم.

استان‌های دیگر را رقیبِ خود نمی‌دانیم/ حاضریم دستاوردمان را به کل کشور تعمیم بدهیم

به عنوان پرسش آخر، چه مطالبه‌ای از مسئولان برای دستیابی به افق‌های بعدی در شرکت دانش‌بنیان معیاردانش پارس دارید؟

شرکت معیاردانش پارس به عنوان مجموعه‌ای دانش‌بنیان و با هویت دانشگاهی، تمایل دارد که دستاوردهای خود را به سراسر دانشگاه آزاد اسلامی تعمیم دهد. اگر حمایت کافی وجود داشته باشد، می‌توانیم در ۳۱ استان، ۳۱ شعبه از شرکت یا حتی ۳۱ شرکت مستقل را با سهام‌داری دانشگاه تأسیس کنیم تا ظرفیت دانشگاه در این زمینه، به فعل برسد. چرا نباید اتفاق بزرگی که در شرکت معیاردانش پارس رقم خورده در سایر استان‌ها تکرار شود؟ ما استان‌های دیگر را رقیب خود نمی‌دانیم و حاضریم به همه استان‌ها کمک کنیم.

از بین ۳۱ استان کشور، بیش از ۲۵ اداره‌کل استاندارد برای ما نمونه آزمایشگاهی می‌فرستند؛ یعنی در شهر خودشان این آزمون انجام نمی‌شود. ۴-۵ سال پیش از ارومیه برای ما یک جعبه شیرینی که امارات متحده عربی از آن ایراد گرفته بود، ارسال شد. مشتری می‌گفت این جعبه را برای آزمایشگاه‌های مختلفی در سطح کشور فرستاده، اما نتوانستند تشخیص دهند مشکل چیست. ما با دستگاه GC-MS متوجه شدیم در ساختار این جعبه ترکیبات نفتی وجود دارد. مشتری هم با رضایت کامل از این‌جا رفت. وقتی ما چنین دانش فنی در شرکت معیاردانش پارس در دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان داریم، می‌توانیم نظیرِ آن را در آذربایجان، هرمزگان، کرمان و گیلان هم ایجاد کنیم. حُسنش این است که یک آزمایشگاه جدید می‌تواند ۲۰۰ آزمون انجام دهد، اما ما توانایی انجام ۳۰۰۰ آزمون را داریم. پس هر آزمونی که انجام آن از توانِ این آزمایشگاه‌ها خارج بود، به ما ارجاع می‌شود و همه با هم منتفع می‌شویم و یک شبکه کارآفرینی دانش‌بنیان در حوزه علوم پایه در سراسر کشور شکل می‌گیرد.

از نظر من به عنوان فارغ‌الحصیل رشته شیمی، این مجموعه قله آمال یک متخصص رشته شیمی تجزیه است. باید همه -از جمله اهالی رسانه- کمک کنند تا این دانش و تجربه در سطح کشور فراگیر شود تا هم بتوانیم از سلامت مردم مراقبت کنیم، و هم کارآفرینی گسترده‌ای برای صدها فارغ‌التحصیل و متخصص حوزه علوم پایه داشته باشیم. حوالی سال ۲۰۱۸ از مالزی و سنگاپور برای بازدید به شرکت ما آمدند؛ پیشنهاد دادند که چندبرابرِ فضایی که این‌جا داریم را در کشورشان در اختیار ما بگذارند و کلیه تجهیزات را هم خودشان فراهم کنند تا ما در آن‌جا تیم متخصصی تربیت کنیم؛ یعنی در کشور مالزی یا سنگاپور که در سال‌های اخیر پیشرفت‌های زیادی داشته‌اند، هنوز آزمایشگاهی با این کیفیت وجود ندارد. ما در ایران از حیث کیفیت بین دانشگاه‌های دولتی و آزاد بی‌رقیب هستیم و به مرحله‌ای رسیده‌ایم که به عنوان پژوهش‌گر و چهره‌های علمی، تنها مطالبه‌ای که از مسئولان داریم این است که ما را یاری کنند تا دستاورد علمی خود را به کل کشور تعمیم دهیم.

خبرنگار: مهرزاد سلیمی

انتهای پیام/