به گزارش خبرنگار سیاسی ایسکانیوز، هم‌زمان با نزدیک شدن به انتخابات شورای شهر تهران، موضوع «انتخابات تناسبی» بیش از هر زمان دیگری به کانون توجه محافل سیاسی و حزبی کشور بازگشته است؛ مدلی که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تحولات در شیوه برگزاری انتخابات شوراها از آن یاد می‌شود.
در همین راستا، اسکندر مومنی وزیر کشور، در تازه‌ترین توضیحات خود درباره سازوکار انتخابات تناسبی، با تشریح ابعاد این مدل انتخاباتی گفت: «در نظام تناسبی، تشکل‌ها و احزاب سیاسی به نسبت آرایی که از سوی مردم کسب می‌کنند، کرسی‌های شورا را در اختیار می‌گیرند؛ رویکردی که می‌تواند به تقویت رقابت سیاسی، افزایش مشارکت عمومی و نمایندگی دقیق‌تر سلایق مختلف جامعه منجر شود. نتخابات شورای شهر تهران به‌صورت تناسبی برگزار خواهد شد و در دوره‌های بعد، این مدل به شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر جمعیت نیز تعمیم می‌یابد.»
اولین انتخابات تناسبی کشور در آستانه برگزاری
انتخابات شورای شهر تهران قرار است در ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۵ برگزار شود؛ انتخاباتی که از بسیاری جهات می‌توان آن را یک «آزمون عملی» برای نظام انتخابات تناسبی در ایران دانست، چراکه برای نخستین‌بار این شیوه در پایتخت به اجرا در می‌آید. اجرای موفق این مدل می‌تواند مسیر برگزاری انتخابات‌های بعدی، به‌ویژه انتخابات مجلس شورای اسلامی، را نیز دستخوش تغییر کند و زمینه تعمیم نظام تناسبی به سطوح بالاتر حکمرانی را فراهم آورد.
در همین چارچوب، رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به اهمیت این تحول، برگزاری انتخابات تناسبی در تهران را «گامی بزرگ و رو به جلو» توصیف کرده و تأکید دارد که بر اساس قانون، این شیوه در آینده به سایر کلان‌شهرها و حتی انتخابات مجلس نیز تسری خواهد یافت. همچنین از مهم‌ترین دلایل برگزرای انتخابات تناسبی در کشور افزایش مشارکت است. امیرابراهیم رسولی مشاور رئیس مجلس در این خصوص به خبرنگار ایسکانیوز گفت: «انتخابات تناسبی مشارکت مردم را تقویت می‌کند.»
با این حال، اجرای نظام تناسبی بدون چالش نخواهد بود. یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مطرح‌شده، ناآشنایی کامل احزاب با الزامات و سازوکارهای این مدل انتخاباتی است؛ مسئله‌ای که در صورت فقدان شفافیت و چارچوب‌های روشن، می‌تواند به شکل‌گیری نگاه‌های سهم‌خواهانه و تبدیل رقابت سیاسی به نوعی تقسیم سهام منجر شود. محمدعلی امانی، دبیرکل حزب مؤتلفه اسلامی، در همین زمینه هشدار داده است که «انتخابات تناسبی نباید به شرکت سهامی تبدیل شود.»
در گفت‌وگوی اختصاصی ایسکانیوز با سعید نورمحمدی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب و سخنگوی حزب ندای ایرانیان، وی به بررسی اهمیت و اهداف برگزاری انتخابات تناسبی پرداخت.
انتخابات تناسبی با این هدف طراحی شده که هیچ جریان سیاسی، از فرآیند نمایندگی حذف نشود
نورمحمدی در پاسخ به پرسشی درباره هدف اصلی برگزاری انتخابات تناسبی در شورای شهر و خلأهای قانونی که این شیوه در پی پوشش آن است، گفت: انتخابات تناسبی با این هدف طراحی شده که هیچ جریان سیاسی، به‌ویژه جریان‌های اقلیت، از فرآیند نمایندگی حذف نشود و هر تشکل یا حزب به میزان آرایی که از مردم کسب می‌کند، در ساختار تصمیم‌گیری سهم داشته باشد.
نورمحمدی با اشاره به تجربه انتخابات در کلان‌شهرها، به‌ویژه تهران، تصریح کرد: در سال‌های گذشته معمولاً شاهد رقابت میان دو جریان اصلی بوده‌ایم که به دلیل کسب آرای بالا، عملاً تمامی کرسی‌ها را تصاحب می‌کردند و احزاب کوچک‌تر و جریان‌های اقلیت، با وجود داشتن پایگاه اجتماعی مشخص، فرصتی برای ورود به نهادهای انتخابی نداشتند. انتخابات تناسبی می‌تواند این خلأ را برطرف کرده و ترکیب متوازن‌تر و واقعی‌تری از سلایق سیاسی جامعه را در شورای شهر و حتی در آینده در مجلس شورای اسلامی شکل دهد.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: اجرای این مدل، علاوه بر تقویت تحزب، به افزایش اعتماد عمومی و احساس اثرگذاری رأی شهروندان نیز کمک خواهد کرد؛ چراکه رأی‌دهندگان مطمئن می‌شوند حتی آرای کمتر نیز در سرنوشت نهادهای تصمیم‌گیر بی‌اثر نخواهد ماند.
در انتخابات تناسبی، هر نامزد فقط در یک فهرست حضور دارد
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب در تشریح اینکه انتخابات تناسبی چگونه می‌تواند به افزایش پاسخگویی احزاب منجر شود، اظهار کرد: مهم‌ترین ویژگی نظام انتخابات تناسبی این است که هر نامزد تنها می‌تواند در قالب یک فهرست انتخاباتی حضور داشته باشد. همین مسئله احزاب را ناگزیر می‌کند مسئولیت کامل معرفی نامزدهای خود را بپذیرند و نسبت به عملکرد آن‌ها پاسخگو باشند.
وی با اشاره به رویه‌های پیشین انتخابات افزود: در دوره‌های گذشته، این امکان وجود داشت که یک نامزد به‌صورت هم‌زمان در چند فهرست انتخاباتی قرار گیرد و پس از پیروزی، عملاً مشخص نبود کدام حزب باید پاسخگوی عملکرد او باشد. این وضعیت باعث تضعیف مسئولیت‌پذیری احزاب و سردرگمی افکار عمومی می‌شد.
این فعال سیاسی تأکید کرد: در مدل جدید، نامزدها باید به‌صورت رسمی و با درخواست خود در یک لیست مشخص قرار بگیرند و پس از ثبت در آن فهرست، دیگر امکان حضور در هیچ لیست دیگری را نخواهند داشت. این سازوکار، پیوند میان حزب و منتخب را شفاف‌تر می‌کند و موجب می‌شود احزاب نه‌تنها در زمان معرفی نامزدها، بلکه پس از ورود آن‌ها به شورا نیز در برابر عملکرد و تصمیمات‌شان پاسخگو باشند؛ موضوعی که می‌تواند به ارتقای کیفیت حکمرانی محلی و تقویت تحزب واقعی منجر شود.
موفقیت انتخابات تناسبی تنها به برگزاری درست فرآیند رأی‌گیری محدود نمی‌شود
سخنگوی حزب ندای ایرانیان، در پاسخ به این سوال که انتخابات تناسبی چگونه باید برگزار شود تا موفقیت‌آمیز باشد، توضیح داد: موفقیت انتخابات تناسبی و جلب اعتماد مردم، تنها به برگزاری درست فرآیند رأی‌گیری محدود نمی‌شود، بلکه بخش مهمی از آن به رفتار و عملکرد منتخبین پس از انتخابات بازمی‌گردد. درست است که برگزاری انتخابات به شیوه‌ای صحیح و شفاف اهمیت دارد، اما پس از آن، ابهامات و رفتار نمایندگان نقش تعیین‌کننده‌ای در اعتماد عمومی ایفا می‌کند.
وی افزود: در کشوری که نخبگان سیاسی هنوز نتوانسته‌اند به جمع‌بندی و انسجام کافی برسند، ممکن است شاهد باشیم که یک لیست انتخاباتی پیروز شود و پس از ورود به شورا دچار اختلافات داخلی شود. این مسئله باعث ایجاد شک و تردید در میان مردم می‌شود که آیا اعضای شورا می‌توانند با یکدیگر همکاری مؤثر داشته باشند یا خیر. اگر همکاری و هماهنگی میان منتخبین برقرار نشود، تجربه‌ای تلخ مانند دوره اول شورای شهر ممکن است تکرار شود و اعتماد عمومی به این مدل انتخابات آسیب ببیند.
نورمحمدی ادامه داد: بنابراین، موفقیت انتخابات تناسبی نه تنها به نحوه برگزاری آن، بلکه به رفتار نمایندگان و عملکرد آنان در شورا بستگی دارد. اعتماد مردم زمانی جلب می‌شود که مشاهده کنند حتی با حضور چند لیست متفاوت، اعضای شورا قادر به تعامل، همکاری و تصمیم‌گیری مؤثر هستند و اختلافات داخلی موجب فلج شدن شورا نمی‌شود. این سازوکار، در نهایت تعیین‌کننده میزان پایبندی مردم به نظام تناسبی و مشارکت در انتخابات‌های آینده خواهد بود.
حضور تنها یک لیست در شورای شهر نتایج مطلوبی به همراه نداشته است
سعید نورمحمدی، سخنگوی حزب ندای ایرانیان، در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر انتخابات تناسبی بر ترکیب شورا و کیفیت تصمیم‌گیری‌های آن گفت: تجربه نشان داده که حضور تنها یک لیست در شورای شهر، چه در زمان اصلاح‌طلبان و چه در زمان اصولگرایان، نتایج مطلوبی به همراه نداشته است. وقتی یک جریان انحصار قدرت دارد، انگیزه‌ای برای بهبود عملکرد یا ارتقای کیفیت تصمیمات خود ندارد.
وی افزود: در مقابل، حضور چند جریان سیاسی در شورا باعث می‌شود هر حزب یا تشکل نسبت به رقبا احساس مسئولیت و حتی فشار کند تا تصمیمات خود را دقیق‌تر و کارشناسانه‌تر بگیرد. این رقابت سالم میان جریان‌ها، در نهایت کیفیت تصمیم‌گیری‌ها را افزایش می‌دهد و موجب رشد و پویایی نهادهای شهری می‌شود.
نورمحمدی در ادامه تأکید کرد: انتخابات تناسبی، با تضمین حضور جریان‌های مختلف در شورا، نه تنها ترکیب متوازن‌تر و نماینده‌تری از سلایق سیاسی جامعه ایجاد می‌کند، بلکه به تقویت شفافیت، پاسخگویی و کیفیت تصمیمات شورا نیز کمک می‌کند.
بسیاری از احزاب هنوز آمادگی کافی برای حضور در انتخابات تناسبی را ندارند
سخنگوی حزب ندای ایرانیان، در توضیح این پرسش که آیا احزاب سیاسی کشور آمادگی لازم برای شرکت در انتخابات تناسبی را دارند یا خیر، گفت: با وجود تمام جنبه‌های مثبت این نوع انتخابات، متأسفانه بسیاری از احزاب هنوز آمادگی کافی برای حضور در چنین فرآیندی را ندارند. ساختار احزاب در ایران با مشکلات جدی مواجه است؛ بسیاری از احزاب پس از چند سال فعالیت، ناگهان از هم می‌پاشند و به‌طور کامل از صحنه سیاسی حذف می‌شوند.
انتهای‌پیام/
خبرنگار:علیرضا همتی بهار