به گزارش گروه فرهنگی ایسکانیوز، اعتکاف ماندن در مسجد به قصد عبادت خداوند و تزکیه روح است. اعتکاف از اجتماع چند عبادت تشکیل شده است و اهمیت آن در دین اسلام به حدی است که اعتکاف را در زمره عباداتی چون حج و عمره قرار می دهند . اعتکاف ارکانی دارد و معتکف باید اعمالی را انجام دهد. در این بخش از شما را با اعمال اعتکاف آشنا خواهیم کرد.

بیشتر بخوانید:

 اعمال شب و روز سیزدهم ماه رجب

از همین‌رو با همکاری با دفتر تبلیغات اسلامی واحد پاسخگویی به سوالات شرعی مهمترین مسائل اعتکاف، مطابق با نظرات آیات عظام خامنه‌ای، سیستانی، مکارم شیرازی مطرح شده است که شرح زیر است.

اعتکاف دو نوع است :

اعتکاف مستحب

اعتکاف واجب : در اصل اعتکاف یک عمل مستحب است اما اگر انسان برای انجام آن نذر کند یا با خدای خود عهد کند یا قسم بخورد ‏به سببی واجب تبدیل می شود.

نیت اعتکاف:

اعتکاف هم باید مانند سایر عبادات با نیت و قصد قربت ‏باشد و اگر برای ریا و خودنمایی باشد ، باطل است . در نیت اعتکاف لازم نیست قصد کند که اعتکاف واجب است‏ یا مستحب.از آغاز تا پایان اعتکاف باید با نیت و قصد قربت‏باشد پس اگر به همین قصد معتکف از اول وقت (طلوع فجر) به مسجد برود ، اعتکاف صحیح است.

مکان اعتکاف :

اعتکاف باید در مسجد باشد. اعتکاف در هر مسجدی صحیح نیست بلکه باید اعتکاف در مسجدی باشد که در آن نماز جماعت و نماز جمعه خواند شود مثلا :مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد جامع کوفه، مسجد بصره و مسجد جامع هر شهر

اگر معتکف در اعتکاف جای شخص دیگری را غصب کند یا عمدا بر فرش غصبی بنشیند اعتکافش باطل نیست.

مدت اعتکاف :

مدت اعتکاف نباید کمتر از سه روز باشد.

حداقل مدت اعتکاف باید سه روز باشد و مدت اعتکاف نباید کمتر از سه روز باشد اما مدت اعتکاف می تواند بیشتر از سه روز باشد. اگر معتکف 8 روز اعتکاف کند واجب است روز نهم را نیز بماند.

اگر به مدت سه روز اعتکاف کند ، باید از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم در مسجد باشد و اگر بعد از طلوع فجر با چند دقیقه تاخیر به مسجد برسد آن روز جزو اعتکاف به حساب نمی‏آید و اگر قبل از مغرب روز سوم اعتکاف را قطع کند، اعتکاف باطل است و او کار حرامی کرده است.

در اعتکاف نمی توان شب ها از مسجد خارج شد بنابراین اعتکاف با شبهای آن است و معتکف باید حداقل سه روز و دو شب اعتکاف کند یا باید نذر کند که سه روز بدون شبها در مسجد معتکف شود.

روزه اعتکاف :

معتکف باید روزه بگیرد.

معتکف باید در زمان اعتکاف روزه بگیرد؛ مسافر، مریض و زن حیض یا نفساء که نمی توانند روزه بگیرند ، اعتکافشان صحیح نیست.

لازم نیست که روزه، مخصوص به اعتکاف باشد بلکه روزه قضا یا نذری در ایام اعتکاف صحیح است.

امام صادق (علیه السّلام) در این باره می گویند:"روزه تنها پرهیز از خوردنی و آشامیدنی نیست. شرط روزه کامل، سکوت باطن و درون است. هرگاه روزه گرفتید، زبانتان را از دروغ نگهدارید؛ چشمتان را از حرام بازدارید؛ نزاع نکنید؛ حسد نورزید؛ یکدیگر را با القاب زشت صدا مزنید؛ از جدال بپرهیزید؛ نسبت دروغ به کسی ندهید؛ درصدد مخالفت با یکدیگر برنیایید؛ خشم نورزید؛ کسی را مورد سرزنش و دشنام قرار ندهید."

۱-اعتکاف در چه صورتی واجب می‌شود؟

اصل اعتکاف مستحب است، ولی گاهی به سبب نذر، عهد، قسم یا اجاره انجام آن واجب۱ می شود.

نکته:در واقع آنچه واجب است عمل به نذر، عهد، قسم و اجاره می‌باشد، نه اینکه اعتکاف مستحب به واجب تبدیل شده باشد.

۲-نیت اعتکاف از چه زمانی باید انجام شود؟

از آنجا که شروع اعتکاف از طلوع فجر روز اوّل است، نیّت هم باید از آن لحظه به تأخیر نیفتد ولی جایز است اعتکاف را از ابتدای شب اوّل یا اثنای آن شروع و از همان زمان نیّت کند و تا مغرب روز سوم ادامه دهد.

۳. نیت روزه در اعتکاف چگونه باید باشد؟

اعتکاف بدون روزه صحیح نیست؛ ولی لازم نیست روزه برای اعتکاف باشد بلکه روزه غیر اعتکاف هم (واجب یا مستحب، برای خودِ معتکف یا به نیابت از دیگری) کافی است.

آیت الله مکارم شیرازی، هر نوع روزه ای کفایت میکند ولی روزه استیجاری بنابر احتیاط واجب کافی نیست.

۴-یک اعتکاف به نیابت از چند نفر چه حکمی دارد؟

نمی تواند یک اعتکاف را به نیت چند نفر بجا آورد البته می‌تواند اعتکاف را به نیّت خود بجا آورد، و ثواب آن را به تعدادی از زنده‌ها، یا عدّه‌ای از اموات، یا تعدادی از زنده‌ها و مردگان اهدا کند.

۵. حداقل زمان اعتکاف چند روز است؟

اعتکاف نباید کمتر از سه روز پی در پی باشد، و رها کردن آن قبل از پایان روز دوم جایز است، ولی اگر دو روز بماند، ماندن روز سوم واجب می‌شود، و ماندن بیشتر از سه روز (یک روز یا یک شب) اشکال ندارد و محدود به حدّ معین نیست، اما پس از هر دو روز، اعتکاف سومین روز واجب می‌شود.

محاسبه سه روز اعتکاف از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم است، بنابراین شب دوم و سوم جزء اعتکاف است و نباید از مسجد خارج شد ولی شب اول و چهارم جزء اعتکاف نیست.

آیت الله مکارم شیرازی، منظور از روز در مدت اعتکاف، از ابتدای طلوع فجر (هنگام اذان صبح) تا غروب آفتاب است هر چند احتیاط آن است که تا اذان مغرب محاسبه شود. بنابراین، اعتکافِ شبِ اول و شب چهارم واجب نیست، هر چند جایز است ولی اعتکاف شب دوم و سوم واجب است.

۶-مسافر در چه صورتی در سفر می‌تواند معتکف شود؟

الف در صورت قصد اقامت:

در محلی که مسافر باشد، چنانچه نخواهد حداقل ده روز در آنجا بماند نمی تواند معتکف شود و روزه او نیز صحیح نیست.

ب- در صورت نذر روزه:

آیت الله خامنه‌ای: نذر روزه مستحبی در حال سفر بنابر احتیاط واجب صحیح نیست.

آیت اللّه مکارم شیرازی، نذر روزه مستحبی در سفر اشکال دارد؛ ولی اگر نذر کرد، احتیاط آن است که به نذر خود عمل کند.

آیت اللّه سیستانی، نذر روزه مستحبی در سفر جایز است.

تذکر: مسافری که با نذر روزه گرفته است، نمازش شکسته است.

۷-آیا کسی‌که روزه قضا دارد، می‌تواند روزه مستحبی در سفر نذر کند؟

آیت الله خامنه‌ای:اگر در حضر (قبل از سفر) نذر کند که در روز معیّنی در سفر روزه بگیرد، نذر و روزه نذریاش صحیح است؛ هرچند قضای روزه واجب برعهده اش باشد

۸- اعتکاف در چه مساجدی صحیح است؟

اعتکاف در یکی از مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجد النبی «ص» ، مسجد کوفه و مسجد بصره) بیشتر فضیلت دارد اما در همه مساجد جامع می‌توان اعتکاف کرد.(آیت الله خامنه‌ای:در مساجد غیر جامع هم که در آن نماز جماعت برپا می‌شود و دارای امام عادلی است، اعتکاف به قصد رجاء صحیح است.)

۹-منظور از مسجد جامع در احکام اعتکاف چیست؟

مسجدجامع مسجدی است که در شهر برای اجتماع همه اهل شهر بنا شده است، بدون اینکه اختصاص به گروه و قشـر خاصی داشته باشد(آیت الله سیستانی: و محل اجتماع و رفت‌وآمد مردم مناطق و محله‌های مختلف شهر باشد)

آیت الله مکارم شیرازی: مسجد جامع مسجدی است که به طور مرتب در آن نماز جماعت برگزار می‌گردد. بنابراین در تمام چنین مساجدی اعتکاف جایز است.

۱۰-در اعتکاف اجازه چه کسانی لازم است؟

الف-اجازه پدر و مادر: اگر اعتکاف فرزند موجب آزار و اذیت پدر و مادر باشد، باید از آنان اجازه بگیرد، بلکه اگر موجب آزارشان هم نباشد، احتیاط مستحب آن است که برای معتکف شدن اجازه بگیرد.

ب-اجازه شوهر: اگر اعتکاف زن موجب از بین رفتن حق شوهر شود، (آیت الله خامنه ای و سیستانی: احتیاط واجب) باید از شوهر اجازه بگیرد.

۱۱-آیا معتکف می‏‌تواند به هنگام نیت اعتکاف، شرط کند که هر زمان خواست (هر چند بدون عذر)، از اعتکاف خارج شود؟

جایز است معتکف هنگام نیت، شرط کند که اگر در اثنای اعتکاف برای او عذری پیش آید، بتواند اعتکاف را بر هم زده و از مسجد خارج شود، هر چند روز سوم اعتکاف باشد.(آیات عظام سیستانی، مکارم: ولی بدون عذر بنابر احتیاط واجب، جایز نیست)

۱۲- در چه مواردی معتکف می تواند از مسجد خارج شود؟

مسئله چهار صورت دارد:

الف-خروج از روی عمد و اختیار: اگر عمداً و از روی اختیار (جز در موارد ضرورت) از مسجد بیرون رود، اعتکاف باطل می شود، هر چند به دلیل ندانستن مسأله باشد.

ب-خروج از روی فراموشی: آیت الله خامنه ای: اعتکاف باطل نمی شود.

آیت الله سیستانی:اعتکاف باطل می‌شود.

آیت الله مکارم شیرازی:عدم بطلان محل اشکال است .

ج-خروج از روی اکراه و اجبار: اعتکاف باطل نمی‌شود.

د-خروج به جهت ضرورت: خروج جایز است به جهت ضرورت عقلی، عرفی و شرعی؛ مانند: مراجعه به پزشک در موارد اضطرار، رفتن به دستشویی (ضرورت عقلی)، عیادت بیمار، تشییع جنازه مرده (ضرورت عرفی)، غسل و وضوی واجب (ضرورت شرعی)

۱۳-اگر زنی در روز سوم اعتکاف حیض شود یا عذر شرعی دیگری از روزه گرفتن داشته باشد باید اعتکاف را قضا کند؟

در اعتکاف مستحبی اگر بواسطه حیض یا هر عذر شرعی دیگری توانایی روزه گرفتن نداشته باشد اعتکاف او باطل می‌شود و نیازی به قضا نیست.

آیت الله سیستانی: به احتیاط واجب قضا دارد مگر آنکه در ابتدای اعتکاف شرط رجوع کرده باشد.

۱۴-اشتغال به کارهای مباح دنیوی چه حکمی دارد؟

اشتغال به کارهای مباح دنیوی، مثل خیّاطی و بافندگی و مانند آن، اشکالی ندارد؛ هرچند ترک آن جز در موارد اضطرار، مطابق با احتیاط است.

آیت الله مکارم: پرداختن به امور دنیوی و مطالعات برای معتکف جایز است؛ ولی اشتغال به این امور در تمام وقت اعتکاف مشکل است و شاید با مفهوم اعتکاف از منظر اهل شرع منافات داشته باشد.

۱۵- خارج شدن معتکف از مسجد برای گرفتن وضو و غسل مستحبی چه حکمی دارد؟

آیات عظام خامنه‌‏ای، مکارم شیرازی: اشکال ندارد

آیت الله سیستانی: بنابر احتیاط واجب جایز نیست

۱۶-خارج شدن معتکف برای کلاس درس و امتحان چه حکمی دارد؟

معتکف برای شرکت در امتحانات دبیرستان یا دانشگاه یا حوزه چنانچه ضرورت عرفی باشد می‌تواند از محل اعتکاف خارج شود ولی نباید مدّت خروجش طولانی ‌گردد، به گونه‌ای‌ که صورت اعتکاف از بین برود، مثلاً تا دو ساعت اشکال ندارد.

۱۷-در هنگام خروج از مسجد برای کار ضروری معتکف چه شرایطی را باید مراعات کند؟

در هنگام خروج از مسجد برای کار ضروری معتکف شرایط زیر را باید مراعات کند:

الف-اگر برای ضرورت ناچار شود از مسجد بیرون رود، باید از تأخیرهای بی مورد؛ مانند نشستن یا استراحت زیر سایه و مانند آن اجتناب کند و بیش از مقدار ضرورت بیرون از مسجد نماند.

ب-معتکف می‌تواند در بیرون مسجد زیر سایه راه برود هرچند احتیاط مستحب ترک آن است.

ج-معتکف نباید بیش از مقدار حاجت و ضرورت و نیاز بیرون مسجد بماند و در خارج از مسجد، در صورت امکان، نباید زیر سایه بنشیند ولی نشستن زیر سایه در خارج از محلّ اعتکاف، اگر قضاء حاجت و رفع نیاز متوقّف بر نشستن زیر سایه باشد، اشکال ندارد و(آیت الله سیستانی: احتیاط واجب) بعد از قضاء حاجت و رفع نیاز مطلقاً ننشیند مگر ضرورت پیش آید.

د-مراعات نزدیک‌ترین مسیر در هنگام خروج از محلّ اعتکاف یا برگشت به محل اعتکاف، بنا بر احتیاط واجب، لازم است مگر آنکه انتخاب مسیر دورتر مستلزم توقّفِ کمتر در خارج مسجد باشد که باید آن را انتخاب کند.

آیت الله مکارم شیرازی :انتخاب نزدیکترین راه واجب نیست مگر آنکه اختلاف دو راه بسیار زیاد باشد.

ه-در موارد ضرورت، اگر بیرون بودن از مسجد به قدری طول بکشد که صورت اعتکاف به هم بخورد، اعتکاف باطل می‌شود.

۱۸-انجام چه کارهایی بر معتکف حرام است؟

بر کسی که اعتکاف می‌کند، انجام کارهای زیر حرام است:

۱. بوییدن مواد معطر و گیاهان خوش بو برای لذت بردن.

2. خرید و فروش و بنابراحتیاط واجب هر نوع داد و ستد مانند اجاره.

3. مجادله و نزاع در امور دینی و دنیوی (در صورتی که برای چیره شدن برطرف مقابل و اظهار دانش و برتری باشد)، اما اگر مجادله برای اظهار حق و برگرداندن طرف مقابل از اشتباه باشد، اشکال ندارد.

۱۹- قضای اعتکاف در چه صورتی واجب می شود؟

الف- اعتکاف واجب: هرگاه اعتکاف واجب باطل شود، چنانچه واجب معیّن باشد،(آیت الله سیستانی:احتیاط واجب) باید قضای آن را به جا آورد و اگر واجب غیر معین باشدبایدآن را دوباره انجام دهد.

ب-اعتکاف مستحب: هرگاه اعتکاف مستحب را پس از روز دوم باطل کند، باید قضای آن را به جا آورد؛ ولی اگر در روز اول و دوم باطل کند، قضای آن واجب نیست.

نکته:قضای اعتکاف یا دوباره به جا آوردن آن (که در دو مسأله پیش گذشت) در صورتی واجب است که هنگام شروع اعتکاف، رها کردن آن را در صورت بروز عذر شرط نکرده باشد.

۲۰-کفاره اعتکاف چه مواردی است؟

کفاره باطل شدن اعتکاف، همانند کفاره افطار عمدی در ماه رمضان است، یعنی آزاد کردن یک برده(در زمان حاضر موضوع آن منتفی است.) یا دو ماه روزه که سی و یک روز آن پیدرپی باشد، یا غذا دادن به شصت فقیر.

انتهای پیام/