به گزارش خبرنگار سیاسی ایسکانیوز، شبکه تی آر تی فارسی ترکیه پس از بی بی سی فارسی و صدای آمریکا به عنوان سومین تلویزیون فارسی زبان یک کشور خارجی افتتاح شد. هر چند شبکه‌های فاسی زبان متعددی از جمله ایران اینترنشنال، من و تو ... نیز در سال‌های اخیر راه‌اندازی شده‌اند اما این شبکه‌ها عمدتا متعلق به بخش های خصوصی هستند و به طور رسمی ارگان رسانه‌ای یک دولت خاص نیستند.
بیشتر بخوانید؛
جنگ روایت‌ها از سقوط هلیکوپتر تا ضاحیه
آنچه در هفته‌های اخیر حساسیت جامعه ایرانی را نسبت به تاسیس این شبکه بالا برده است علاوه بر اظهارات غیردوستانه زاهد سوباجی مدیر کل تلویزیون دولتی تی آر تی ترکیه، هم‌زمانی معنادار تاسیس این تلویزیون با سقوط سوریه و بالا گرفتن تنش‌های پیدا و پنهان میان ایران و ترکیه پس از تحولات اخیر سوریه است.
در ظاهر به نظر می‌رسد تی آر تی فارسی با هدف فرهنگی و اجتماعی از سوی یک کشور مسلمان و همسایه تاسیس شده است. فخرالدین آلتون رئیس مرکز ارتباطات ریاست‌جمهوری ترکیه در افتتاحیه این شبکه، انتشار محتوا به زبان فارسی را خدمت ارزشمند به بشریت دانست. از ضرورت ارتباط و پیوند دو ملت کهن گفت و تاکید کرد: «تعامل و پیوند میان این دو ملت، با وجود تمامی چالش‌ها، همچنان قدرتمند باقی مانده است. کافی است به دیوان کبیر مولانا نگاهی بیندازیم تا به قدرت این پیوند پی ببریم.»
اما با نگاهی به اظهارات مدیر کل تلویزیون دولتی تی آر تی ترکیه برمی‌آید این تلقی پیش از حد خوشبینانه است. زاهد سوباجی در مراسم افتتاحیه دانشگاه بورسا اولوداغ طی اظهارات عجیبی ایران را هدف قرار داده و گفته بود: «ما تا پایان سال جاری شبکه تی آر تی فارسی را افتتاح خواهیم کرد. ما باید ایران را ناراحت و اذیت کنیم، باید ایران را آشفته کنیم!».
در آن زمان خط و نشان کشیدن سوباجی با واکنش معاونت برون‌مرزی صداوسیما روبرو شد و احمد نوروزی در توئیتی نوشت: «در حالی که تمرکز ما بر گزارش قتل عام روزانه رژیم صهیونیستی در فلسطین و لبنان و عدم حواس پرتی بخاطر اظهارات ناسالم و غیر محتاطانه است، حق انجام اقدامات متقابل مناسب را برای خود محفوظ می‌داریم. ما در صداوسیما امیدواریم مقامات ترکیه به طور مناسبی این اظهارات را محکوم نموده و در این خصوص شفاف‌سازی کنند.»
اظهارات سوباجی حتی از سوی برخی فعالان سیاسی ترکیه نیز برتابیده نشد. رهبر حزب وطن ترکیه در واکنشی تند به این اظهارات جنجالی، خواستار برکناری سوباجی از سمت خود شد. پرینچک نوشت: «اظهارات مدیر تی. آر. تی با آداب دیپلماتیک، مطابقت ندارد و فقط حامیان آمریکا و اسرائیل می‌توانند چنین اظهارنظری کنند. آنچه ایران را آشفته می‌کند، آمریکا و اسرائیل را خشنود می‌کند». انتقادهایی از این دست موجب شد تا سرانجام مدیر کل تلویزیون تی آر تی ترکیه مواضع خود را تصیح کند و بگوید: «اظهاراتم مبنی بر رقابت با شبکه‌های فارسی‌زبان بوده که آن‌ها بابت این رقابت اذیت می شوند.»!
انتقاد از راه‌اندازی تی آر تی فارسی عامل سلبی وفاق فعالان رسانه‌ای
عقب‌نشینی سوباجی از سخنان غیردوستانه هم نتوانست منتقدان را قانع کند و همچنان علاوه بر بدبینی نسبت به محتوای تولیدات این شبکه، اصل صدور مجوز برای فعالیت‌های آن نیز زیر سوال است. در تازه‌ترین واکنش‌ها مدیر مسئول کیهان نوشته است: «آیا مسئولان محترم کشورمان با صدور مجوز راه‌اندازی این شبکه به اردوغان و دولتی‌که این روزها دست‌های آلوده به خون مردم مظلوم سوریه دارد و انکار نمی‌کند که یکی از سه ضلع مثلث آمریکا، اسرائیل و ترکیه در مقابله خونین با نیروهای مقاومت است، جایزه داده‌اند؟! آیا مسئولان صادرکننده مجوز این شبکه، از ماهیت آن بی‌خبر بوده‌اند؟! اگر این بررسی انجام نگرفته است که باید از مسئولان مورد اشاره پرسید؛ چرا بر صندلی مسئولیت تکیه زده‌اید؟! و اگر با وجود اطلاع از ماهیت ضدایرانی شبکه یاد شده، برای آن مجوز صادرکرده‌اید؟ مسئولان صادرکننده مجوز یاد شده! باور بفرمایید که اقدام شما واقعاً شرم‌آور است.»
انتقاد تند کیهان موجب شد تا وزارت فرهنگ در اطلاعیه ای اعلام کند این وزارت هیچ مجوزی برای تی آر تی فارسی صادر نکرده است با این وجود در روزهای گذشته دامنه انتقادات از راه‌اندازی تی آرتی فارسی عامل سلبی وفاق فعالان رسانه‌ای طیف‌های مختلف داخلی شده است.
رضا رشیدپور در اولین واکنش به افتتاح این شبکه تلویزیونی فارسی زبان، تصاویر استفاده شده در ویدیوی معرفی شبکه TRT فارسی را کاملاً حساب‌شده دانسته و معتقد است که این اقدام، گوشه‌ای از جنگ نامنظم رسانه‌ای است. علی قلهکی دیگر فعال رسانه‌ای نیز پیش از شروع به کار تی آر تی فارسی در توئیتی نوشت: «دولت همسایه‌ی سوریه، شبکه‌ی فارسی زبان تاسیس می‌کند. پی‌نوشت: شبکه TRT ترکیه به زودی بخس فارسی زبان خود را تکمیل و راه‌اندازی می‌کند. رهبر انقلاب اخیرا از نقش یک دولت همسایه‌ی سوریه (ترکیه) در تحولات این کشور، پرده برداشته بودند.»
هر خبر یک روایت یا هر خبر روایت ترکیه؟!
حلقه اتصال انتقادات علیه تلوزیون فارسی ترکیه در ایران گمانه‌زنی درباره اهداف این رسانه تازه تاسیس است. شعار این رسانه «هر انسان یک جهان و هر خبر یک روایت» است اما بیم آن می‌رود که حکومت اردوغان جعل خود از حقیقت را با برچسب تحلیل مسائل منطقه‌ای در بزنگاه‌های حساس به خورد مردم ایران بدهد. هر چند فخرالدین آلتون، رئیس مرکز ارتباطات ریاست‌جمهوری ترکیه در سخنرانی خود در مراسم افتتاحیه اظهار کرده است: «تی‌آرتی باید در خدمت ثبات و آرامش جهانی باشد. اکنون زمان آن رسیده که حقیقت را آشکار کرده و به زبان بیاوریم. ما باید تحت هر شرایطی در کنار حقیقت بمانیم». زاهد سوباجی نیز در این مراسم گفته است: «در شرایطی که بی‌اعتمادی به رسانه‌های غربی روبه افزایش است، ما با طرح بسیاری از مسائل مهم، تلاش می‌کنیم صدای حقیقت باشیم. شعار ما نشانگر تعهد به انسان‌محوری در تولیدات رسانه‌ای است. با همین نگاه بخش فارسی را با شعار هر انسان یک جهان، هر خبر یک روایت بنا نهادیم».
اما با وجود اظهارات آلتون و سوباجی هدایت افکار عمومی یک کشور از سوی کشور رقیب یا متخاصم یکی از روش های متدوال است و نمی‌توان صرفا بنا به اظهارات این دو تن از کنار تاسیس چنین رسانه‌ای به سادگی گذشت.
در میان نگرانی‌ها این روزها از تحرکات میدانی و رسانه‌ای ترکیه گاهی سخن از سودای تجزیه ایران از سوی دولت اردوغان نیز به میان می‌آید و در این میان تلقی بسیاری از تحلیل‌گران از راه‌اندازی تلویزیون فارسی زبان ترکیه در همین راستا ارزیابی می‌شود و این ارزیابی با افزایش چشمگیر تلاش رسانه های فارسی زبان بیگانه در پی تحولات یک سال اخیر منطقه تقویت شده است. به زعم این دسته از تحلیل‌گران این بار قرار است بخشی از بار این تلاش های را رسانه‌ای بر دوش بکشد که قرابت‌های فرهنگی و مذهبی بسیاری با جامعه ایرانی دارد.
تغییر ذائقه فرهنگی و اقتصادی با «دیپلماسی سریال‌سازی»
صرف نظر از اهداف سیاسی پنهان در تاسیس تی آر تی، این شبکه می‌تواند با استفاده از تبحر فیلم‌سازان ترکیه‌ای، به مروز زمان اهداف فرهنگی و اقتصادی خود را نیز از طریق صنعت فیلم سازی در ایران پیاده کند. البته این سیاست از سال‌ها پیش از طریق سریال‌های ترکی زبان در میان بخشی از جامعه ایران هدف‌گیری شده است و حالا تی آرتی فارسی می‌تواند پاذل نفوذ فرهنگی و اقتصادی ترکیه را در بخش وسیع‌تری از ایران با سریال‌های تلویزیونی پر مخاطب تکمیل کند.
در حال حاضر ترکیه در میان کشورهای پیشرو در صادرات سریال‌های تلویزیونی قرار دارد. سریال ترکی یک صنعت پرسوده در کشور همسایه است که ده‌ها برابر سینما و تلویزیون ایران گردش مالی دارد. گزارش گاردین نشان می‌دهد سریال‌های ترکیه‌ای در سال ۲۰۲۱ پس از فیلم‌ها و سریال‌های آمریکایی پرمشتری‌ترین محصولات نمایشی دنیا بوده‌اند.
یکی از نکات حائز اهمیت در میان، مدت زمان طولانی سریال‌های ترکیه‌ای است که درست اسپانسر را باز می گذاد تا در فواصل ۱۵ الی ۲۰ دقیقه، زمانی را به بخش آگهی‌های بازگانی اختصاص دهد که همین نکته به ظاهر ساده می‌تواند به راحتی اهداف اقتصادی ترکیه را تامین کند. ترکیه در قریب به دو دهه اخیر با «دیپلماسی سریال‌سازی» توانسته است به یک منبع اقتصادی سرشار دست یاید.
گفتنی است همسایه شمال غربی ایران در سال ۲۰۰۴ تنها ۱۰ میلیون دلار از سریال‌سازی و صادرات آن به کشورهای دیگر سود برد و این درآمد را در سال ۲۰۱۲ به ۲۰۰ میلیون دلار و در سال ۲۰۱۵ به ۳۰۰ میلیون دلار رساند و بالاتر از کره‌جنوبی، انگلیس، تایلند و... در ردیف دوم کشورهای صادرکننده سریال قرار گرفت.
جایگاهی که علیرغم حضور رقبای سرسخت در این صنعت تاکنون حفظ شده است. وزارت تجارت ترکیه اعلام کرده است که سریال‌های ترکی در ۱۴۶ کشور منطقه خاورمیانه، بالکان، آفریقا، آسیای میانه، خاور دور و آمریکای جنوبی پخش و ۷۰۰ میلیون بیننده دارند. علاوه بر این رشد ترکیه در این صنعت، موجب افزایش ۴۶ درصدی حضور گردشگران آمریکای لاتین در ترکیه شده است!
با نگاهی کوتاه به همین آمار سرانگشتی و با فرض صحت ادعای وزارت تجات ترکیه، اگر قدرت صنعت سریال‌سازی ترکیه با شیطنت رسانه‌ای از سوی این رقیب استراتژیک منطقه‌ای همراه شود، چه پیامدهایی برای میدان و دیپلماسی ایران در منطقه خواهد داشت؟
کم‌رنگ شدن مرجعیت رسانه‌های رسمی داخلی در پی یک خواب عمیق
ریخت و پاش‌های حزب عدالت و توسعه با هدف جهت‌دهی به افکار ایرانیان و تامین منافع ملی ترکیه در حالی شکل می‌گیرد که دو روز پس از افتتاح شبکه فارسی زبان تکیه‌ای خبر قطع پخش تلویزیونی شبکه برون‌مرزی جام‌جم که از سال ۱۳۷۶ برای ایرانیان خارج از کشور برنامه تولید می‌کرد و اینترنتی شدن آن منجر به واکنش چندانی نشد!
علاوه بر تعطیلی جام جم، استاندارد پایین برنامه‌های مناسبتی صدا و سیما مانند برنامه‌های شب یلدا و عید نوروز و همچنین سریال‌های مناسبتی در ایام ماه مبارک رمضان و ... نیز سال‌هاست زنگ هشدار ریزش مخاطبان صدا و سیما را به صدا درآوده است. هاتف صالحی فعال رسانه ای در این زمینه نوشته است: «همزمان با فعّال شدنِ شبکه فارسی زبانِ TRT و منوتو، پخش ماهواره‌ای شبکه‌های جهانی جام جم -با میلیون‌ها مخاطبِ ایرانی و فارسی‌زبانِ خارج از کشور- متوقف شد. این اتفاق ناشیانه و نامبارک در حالی صورت می‌پذیرد که با کمال تأسف، هزینه برنامه‌های یلدایی امسال در تلویزیون، چندین برابرِ بودجه سه شبکه جام جم بوده است! در جنگ رسانه‌ای و شناختیِ تمام عیار علیه ایرانِ اسلامی، خاکریزها یکی پس از دیگری توسط الی کوهن‌ها در حال واگذاری به دشمن است و حاکمیّت نیز در خواب عمیق».
این ضعف و شکست در مرجعیت رسانه‌های رسمی و عدم توانایی تلویزیون‌های برون مرزی کشور در جذب مخاطبان خارجی موجب شده تا سایت عصر ایران در یادداشتی ایجاد رقابت میان تی آر تی و شبکه‌های داخلی را نقطه مثبت این رویداد بداند. در بخشی از این یادداشت آمده است: «البته نکته مثبت ماجرا در این است که با وجود همه نقاط منفی و اشکالات اما ترکیه به لحاظ فضای رسانه ای از ایران جلوتر است. راه اندازی تی آر تی فارسی در هر حال می تواند اتفاق مثبتی باشد از آن جهت که برای صداوسیما، زمینه آموزش و تغییرات مثبت اجباری را فراهم می کند. همانگونه که قبل از این هم، راه اندازی و فعالیت شبکه‌های بی بی سی فارسی، من و تو و ایران اینترنشنال با همه تلخی ها برای مسئولان، زمینه تغییرات مثبت را در صداوسیما ایجاد کردند.»
هر چند منظور نویسنده این یادداشت از ایجاد اتفاقات مثبت پس از آغاز فعالیت بی بی سی فارسی و ایران اینترنشنال و ... در صدا و سیما چندان روشن نیست زیرا پس از افتتاح شبکه‌های مذکور، نه تنها مسئولان صدا و سیما حرکت خلاقانه‌ای در بدست‌گیری میدان رسانه‌ای نکردند بلکه با کپی کاری‌های دم دستی و ناشیانه از برخی تولیدات پرمخاطب آن رسانه‌ها، بیش از بیش قافیه را به گردانندگان تلویزیون‌های فارسی زبان خارجی باختند.
اما حالا دیگر صدا و سیما با یک شبکه فارسی زبان منطقه‌ای مواجهه است که هر چند برخی فعالان رسانه‌ای و تحلیل‌گران مقاصد سیاسی کشورهای غربی را در پس پرده تاسیس آن می‌بینند اما در نگاهی دوستانه و خوشبینانه تی‌آرتی فارسی، به‌عنوان دوازدهمین زبان این شبکه، با هدف ارائه محتوای خبری برای بیش از ۱۳۰ میلیون فارسی‌زبان در سراسر دنیا راه‌اندازی شده است و می‌تواند تلنگری برای رسانه‌ای باشد که علاوه بر ناتوانی در جذب مخاطب داخلی، حتی برنامه قابل دفاعی در راستای سرگرمی ایرانیان خارج از کشور نیز ندارد! این که این تلنگر می‌تواند به خواب عمیق مدیران رسانه ملی پایان دهد یا همچنان باید منتظر بمانیم تا سایر همسایگان ایران نیز تلویزیون رسمی فارسی زبان تاسیس کنند، سوالی است که آینده پاسخ آن را مشخص می‌کند.
انتهای پیام/
نظر شما