به گزارش باشگاه خبرنگاران دانشجویی ( ایسکانیوز)، در این نشست که حجت‎الاسلام رضا رویت، مدیر عامل بنیاد ملی خانواده. حجت‎الاسلام حجت‎الله ذاکر، معاون فرهنگی اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد و جناب آقای دکتر رضا شریفی، زوج‎ درمانگر و مشاور ازدواج و خانواده و عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین (ع)، حضور داشتند به بررسی مسائلی چون ازدواج در کشور از منظر آمار، علل و عوامل کاهش ازدواج در ایران، نقش مسجد در افزایش ازدواج و تجارب موفق مساجد در ازدواج جوانان پرداخته شد.

در آغاز گفتگو حجت‎الاسلام رویت در پاسخ به این پرسش که ازدواج در کشور ایران از منظر آمار چگونه است؟ اینگونه پاسخ دادند که کشور ایران از دهه ۱۳۵۰، دهه ۱۳۶۰ و دهه ۱۳۷۰ شاهد یک نوسان و کاهش جمعیتی بوده و در کل، یک نسبت مناسبی در سالیان متعدد دیده نمی‎شود.

ایشان در ادامه  بیان داشتند که یکی از مسائلی که ما دچارش شدیم این است که تحلیل درستی از آینده نداریم و نمی‎دانیم که امسال نسبت به سال‎ های قبل چطور است. در هر حال، شاهد این هستیم که ازدواج جوانها که از سال ۱۳۸۹ به اوج خودش رسید که ۸۰ تا ۹۰ هزار ازدواج بوده و حاصل ازدواج های دهه شصتی هاست در سال ۱۳۹۸ به ۵۹۲ هزار ازدواج رسیده است.

دو چیز نگران کننده است. اول اینکه جامعه‎ی مجردین چیزی بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون نفر است. دختر و پسر در سن ازدواج و این برای کشوری که دارای هشتاد میلیون نفر جمعیت است عدد خوبی نیست. مسئله دوم که نگران کننده است؛ سن ازدواج است. میانگین ازدواج در پسرها ۲۷ سال و در دخترها ۲۲ سال است و این آمار در تهران در دخترها به ۲۷ یا ۲۹ سال هم می‎رسد. خارج شدن از سن ازدواج پیامدهایی را در پی دارد که از آن جمله می‎توان به تأثیرگذاری در استحکام و کیفیت خانواده اشاره کرد. البته این قصه در مقایسه با جامعه بین الملل وضعیت بدی نیست مخصوصا وضعیت کشورهای غربی، اروپا و آمریکا.

در دنباله جلسه، حجت‎الاسلام ذاکر در پاسخ به پرسش اول (ازدواج در کشور ایران از منظر آمار) اینطور بیان داشتند که تنها نکته‎ قابل دقت در بحث آمار، آسیب شناسی پیرامون آن است. علل و عواملی که باعث این آمار شده ناشناخته است. در ایران به ذائقۀ مخاطب دقت نمی‎شود و در رابطه با آسیب‎ شناسی موانعی را ذکر می‎کنیم که گاهی نسبت به جامعۀ آماری ما حداقلی است. این را به کل جمعیت سرایت می‎دهیم. ما قشر خاکستری را هم بعضاً در آمار مباحث فرهنگی رها کردیم.

ایشان یادآور شدند مسائل اقتصادی مانند: مسکن، شغل و ... برای همه مسئله نیست و این به نوع نگاه ما به مسئله ازدواج بر می‎گردد. اگر بخواهیم نگاه جامع و کاملی داشته باشیم باید همۀ عوامل را در نظر بگیریم.

آقای دکتر شریفی در پاسخ به پرسش اول، (ازدواج در کشور ایران از منظر آمار) یادآور شدند که یک سیر نزولی داریم در ازدواج و آمارها حاکی از این است که میزان ازدواج، تقریبا ۴۰ درصد کم شده است و این زنگ خطری است در کشور ما، هر چند اِبا می‏کنم که کلمه بحران و یا فاجعه را بکار ببرم.

نکته دومی که باید متذکر شوم این است که ممکن است گفته شود تحلیل وضعیت ازدواج کشورمان هر چند نگران کننده است ولی در مقایسه با کشورهای غربی مثبت ارزیابی می‎شود؛ زیرا آمار ازدواج درکشورهای اروپایی و آمریکا بسیار پایین است. این قیاس اشتباه است! زیرا این تغییر در کشور ما در یک دوره کوتاه اتفاق افتاده ولی در کشورهای غربی از دوره رنسانس و به مرور زمان اتفاق افتاده است و این تغییر کوتاه مدت در ایران بسیار نگران کننده است.

نکته سوم راجع به آمار، این است که این بخشی از فاجعه است. آمارها به دو شکل است. یکی راجع به ریزش ازدواج و دیگری راجع به پایداری ازدواج. مخاطرۀ بعد این است که در یک سوم ازدواج های باقی مانده، رضایت زناشویی وجود ندارد. آمارها بیانگر وجود ۱۴ میلیون افراد آمادۀ ازدواج است که حدود ۱۳ میلیون آنها ازدواج اول هستند و ۱ میلیون باقی مانده بیوه زنان و مردانی هستند که نیاز به ازدواج مجدد دارند. وقتی عدم ازدواج و عدم پایداری ازدواج اتفاق می‏افتد یک نوع آسیب اجتماعی شکل می‎گیرد.

دکتر شریفی در ادامه پاسخ به پرسش اول بیان داشتند، افرادی که به هر عللی دیر ازدواج می‎کنند؛ به سمت ازدواج کاذب و یا ازدواج سفید (ازدواج بدون تعهد) کشیده می‏شوند. فرصتی برای زوجین برای ایجاد پایداری در ازدواج اتفاق نمی‎افتد و فرزندآوری زوجین دچار مشکل می‎شود.

در پاسخ به این پرسش، که علل و عوامل کاهش ازدواج در ایران را چگونه ارزیابی می‎کنید؟ در ابتدا جناب آقای دکتر شریفی بیان داشتند که یک بخش آن مربوط به مراحل و عوامل ازدواج است و بخش دیگر مربوط به موانع ازدواج. موانع ازدواج هم خودش، به موانع منطقی و غیر منطقی تقسیم می‌شوند.

در حوزه عوامل ازدواج، اگر سیر ازدواج را در نظر بگیریم. سیر اول آن تمایل به ازدواج است که در کشور ما از ۱۵ تا ۳۹ سالگی در نظر گرفته می‎شود. از نظر روان‌ شناختی در حال حاضر میل به ازدواج در کشور ما وجود ندارد.

در دنباله دکتر شریفی با بیان مراحل شکل‎گیری ازدواج که عبارتند از: انگیزه و تمایل، آشنایی و جذب شدن، تصمیم‎گیری و انتخاب، آمادگی و اطمینان (نامزدی)، عقد و پیمان زناشویی و رضایت و پایداری ازدواج اینطور بیان کردند که در همه این مراحل، دچار مشکل هستیم. عدّه‎ای انگیزه ازدواج ندارند؛ عدّه‎ای فرد مورد نظرشان را پیدا نکرده‎اند؛ عدّه‎ای در دوره نامزدی به مشکل می‎خورند و عدّه‎ای نیز بعد از عقد.

ایشان در ادامه به بررسی موانع ایجاد انگیزه ازدواج پرداختند و یادآور شدند که یکی از موانع موجود، مشکلات اقتصادی است. کار، مسکن و... اگر شما نوسان ازدواج را نگاه کنید در دوره‎هایی که رفاه اجتماعی فراهم بوده ازدواج‏ ها بهتر بوده است. مشکل اقتصادی هم مانع ازدواج است و هم باعث تأخیر در ازدواج.

ایشان با ذکر دلایل غیرمنطقی برای عدم تمایل به ازدواج، متذکر شدند دلایلی چون: ترس از ازدواج، که علت روان‌ شناختی آن، ترس از محدودیت پذیری است. ترس ناشی از ازدواج های تلخ و ناکام، ترس از طلاق، ترس از صیانت و اعتماد سازی، بودن فرصت‎های رقیب ازدواج، همچون روابط بدون تعهد ، می‏تواند از جمله دلایل غیرمنطقی عدم تمایل به ازدواج باشد.

حجت‎الاسلام ذاکر در ادامه پاسخ به پرسش دوم (ارزیابی علل و عوامل کاهش ازدواج)، حل مشکلات و موانع مطرح شده توسط دکتر شریفی را مسجد دانسته و یادآور شدند که اگر عزمی راجع به حل این مشکلات وجود داشته باشد، مسجد می‎تواند کارگشا باشد. یکی از کارهایی که مسجد می‎تواند در آن نقش ایفا کند بحث آگاهی بخشی راجع به ترس از ازدواج و موارد ذکر شده‎ی دیگر است.

ایشان در ادامه بیان داشتند اگر نگرش افراد نسبت به مقولۀ ازدواج تغییر یابد؛ جوان برای ازدواج همۀ سختی‏ها را به جان می‎خرد. تا نگاه اصلاح نشود و تعهد ایجاد نشود موانع به صورت زنجیره‎ای دست و بال جوانان را خواهد بست. وقتی نگاه به ازدواج تصحیح شد اگر در مسیر موانعی هم بوجود بیاید بر طرف خواهد شد. با نگاه تعبدی و معنوی به ازدواج، مشکلات برطرف و دست اندازها مرتفع خواهد شد. پس اولین کار مسجد اصلاح نگرش است.

وی در ادامه با نظر به نقش مسجد بیان داشتند که ضرورت ازدواج باید تبیین شود. ما در همۀ مواقع برای حل و بر طرف کردن مشکلات و موانع راهنمایی و رانندگی و امثال آن تابلو های مختلف در سطح شهر و جاده‎ها می‎بینیم ولی راجع به ازدواج نه. اگر ما در مقولۀ ازدواج همین هشدارها را بدهیم بسیاری از مشکلات قابل حل است. یکی دیگر از کارکرد‏های مسجد، تبیین ضرورت ازدواج و مشکلات عدیده‎ای است که در صورت عدم ازدواج، حتی در حوزه اجتماعی و فرهنگی رخ می‎دهد.

نکته دیگری که به نظر می‎رسد مسجد می‎تواند به آن بپردازند و در مساجد کشور این کارکرد اجتماعی مغفول مانده، معرفی دو جوانی است که تمایل به ازدواج دارند. مسجد می‎تواند با یک رویکرد درست و یک روند منطقی افرادی را به یکدیگر معرفی کند.

حجت الاسلام ذاکر یکی از رسالت ‎های دیگر مسجد را ارائه الگو‏های موفق دانسته و بیان داشتند که  آقای دکتر شریفی اشاره کردند به ترس از طلاق و ... ما باید از طریق مساجد الگو‎های موفق در ازدواج را به جوان ‏ها معرفی کنیم و بعد بیان کنیم علت موفقیت آنها چه بوده است. زوج‎هایی را که از نظر پایداری در ازدواج، تأمین عاطفی همدیگر و ... موفقند را امام جماعت و یا هیئت امناء مساجد دعوت کنند و در جلسات معارفه ای، معرفی کنند.

ایشان یکی دیگر از رسالت های مسجد را ترویج ازدواج آسان دانسته و متذکر شدند که بحث ترویج ازدواج آسان را می‎توانیم در مساجد داشته باشیم. بعضی اوقات جوانهایی به مسجد مراجعه می‏کنند که تمایل به ازدواج دارند. مسئولیت پذیرند ولی مراجعه می‎کنند به شخصی که پدرش جزء نمازگزاران است و آن شخص از آن  جوان راجع به شغل و مسکن سئوالاتی می‎پرسد و وی را منصرف می‏کند. مدیریت ازدواج آسان در مسجد باید سازماندهی شود.

یکی از موارد ترویج ازدواج آسان، ترغیب خیرین است به بذل مال جهت ازدواج جوانان. ما می‎توانیم نگاهمان را از بحث اطعام ببریم به طرف خدمات اجتماعی که یکی از آنها ازدواج است.

حجت‎الاسلام ذاکر در پایان سخنانشان از جمله کارکردهای مسجد در امر ازدواج را خدمات مشاوره‎ای به زوجین و آموزش آنها در این زمینه دانستند و یادآور شدند اگر اینگونه کارکردهای اجتماعی در مساجد رونق پیدا کند درصدی به ازدواج جوانان افزوده می‎شود.

حجت‎الاسلام رویت در پاسخ به این پرسش که نقش مسجد را در افزایش ازدواج جوانان چگونه ارزیابی می‎کنید با اشاره به وجود سه محور جدی در رابطه با نقش مسجد اینطور بیان داشتندکه:

۱. گفتمان سازی: مجموعه عناصر مسجد باید به کار گرفته شود. بحث وعظ و خطابه، کلاس‎های مشاوره، آموزش قبل از ازدواج، معرفی محصولات و آثار اثرگذار در بحث گفتمان‎ سازی، معرفی الگوهای موفق ازدواج، بکارگیری فعالان و ریش سفیدان و....

۲. تسهیل‎گری: واسطه‎گری را شما در نظر بگیرید. یکی از علل جدی در تأخیر ازدواج  هم کُف ‎یابی است که ممکن است از ۱ تا چند سال طول بکشد. کار واسطه‏گر توجیه فرد و یا خانواده‏ی فرد است جهت ترغیب به ازدواج. یک بخش دیگر تسهیل‏گری تهیۀ جهیزیه است. اگر در مساجد، زیرساخت‏ ها وجود داشته باشد می‎تواند در ازدواج، تسهیل بوجود آورد.

۳. عناصر سازمانی: توانمند‎سازی عناصر واسطه‏گری در مسجد، ارائه راه‏کار اعتماد به واسطین، ایجاد گروه ‏های حکمیت جهت ازدواج و حل مشکل خانواده‎ها. سازماندهی عناصر حوزه ‏های ذکر شده اعم از اساتید، مشاورین و... و ارتباط با مردم از این طریق و حذف هزینه‏ های گزاف. هم یاری و پشتیبانی از خانواده هم می‎تواند زیر ساختی باشد در سازماندهی عناصر.

در ادامه بحث دکتر شریفی در پاسخ به پرسش نقش مسجد در افزایش ازدواج بیان داشتند؛ وقتی ما راجع به عمق مشکل فکر می‏کنیم به این نتیجه می رسیم که مدیریت بحران باید گسترده باشد. بعضی‎ها فکر می‏کنند که این یک نگاه دولتی است در حالی که این طور نیست و اگر دولتی شود مشکلاتی را به همراه خواهد داشت.

ایشان یادآور شدند با توجه به عمق مسئله، ما باید همۀ ظرفیت ‏ها را نگاه کنیم هر چند بر این باوریم که دولت باید با حل مشکلات اقتصادی زمینۀ ازدواج را فراهم کند.

ایشان در ادامه متذکر شدند که پایگاه مسجد، یک پایگاه غیر دولتی و مؤثر در ازدواج است. در حوزه ازدواج، مداخلات مکان‎ های مذهبی در غرب خیلی زیاد است. مکان ‏هایی مثل کلیسا در حوزۀ زوج ‏درمانی، آماده سازی افراد برای ازدواج، دخالت دارند. در کشور ما هم این ظرفیت ‎های ارزشمند وجود دارد و من هم قبول دارم که پایگاه مسجد بسیار می‎تواند اثر بخش باشد. در حوزه های انگیزه ازدواج، هم سان‎ یابی، تسهیل ازدواج، تربیت کودک و... می‎توان از ظرفیت مساجد استفاده کرد.

ایشان یادآور شدند؛ وقتی ما از مسجد به عنوان یک پایگاه معنوی صحبت می‎کنیم و به تجارب کشورهای دیگر که آنها هم مشابه چنین مداخلاتی داشتند نگاه می کنیم، هدفمان مقایسه نیست؛ بلکه بررسی تجارب دیگر کشور هاست که در این زمینه چه تجاربی وجود دارد و چه استفاده‎ای از این تجارب می‎شود کرد. طبیعی است که متناسب با کشور ما، متناسب با فرهنگ بومی این مداخله انجام می‎شود. فرهنگ کشورهای غربی طوری است که ازدواجشان در کلیسا انجام می‎شود و بعضی هم اینطور نیستند و فرهنگ ازدواج در کلیسا برای بعضی اتفاق می‎افتد و یک چیز قانونی و الزامی نیست و به عنوان تشریفات ازدواج آنها محسوب می‎شود. ولی در کشور ما (ایران) بافت فرهنگی ما اجازه ازدواج به آن شکل را شاید به جهت حرمت مسجد نمی‏دهد. موضوع، ظرفیت مساجد و کمکی است که مسجد می‎تواند داشته باشد و همین طور ظرفیت مسجد در بخش‎های دیگر.

ایشان در زمینه ی نگرش محدود جامعه به مساجد یاد آور شدند. وقتی در مورد مسجد صحبت میکنیم یک نگرش محدودی در مورد مسجد وجود دارد و آن این است که مسجد محل عبادت است. این نگرش باید اصلاح شود.

جناب آقای دکتر شریفی در ادامه و در پایان این بخش از سخنان خود، ضمن بیان اصلاح نگرش مردم جامعه نسبت به مساجد بیان داشتند؛ برای ایجاد سازو کارهایی مانند تسهیل ازدواج و ... باید ساز و کارهای یک خدمات حرفه‏ای و کاربردی  به صورت استاندارد فراهم شود.

حجت‎الاسلام ذاکر در پاسخ به پرسش نقش مسجد در افزایش ازدواج، بیان داشتند؛ نکته‎ای که حائز اهمیت است در بستر سازی، این است که این نگرش باید در خود فعالین مسجد هم تصحیح شود که مساجد فقط کارکرد عبادی ندارد و به نظر وحدت حوزه و دانشگاه در تبیین این مسئله خیلی می‎تواند مفید فایده باشد.

ایشان مطالبه‎گری جوانان از مسجد را باعث بروز نقش مسجد در زمینه سازی جهت ازدواج دانسته و یادآور شدند؛ احساس من این است که عدم مطالبه‎گری جوانان در فراهم سازی بستر مناسب در مساجد جهت افزایش ازدواج باعث شده که این موانع وجود داشته باشد، لذا اولین مقدمه بستر سازی، بحث گوشزد کردن، هشدار دادن و پیدا کردن افراد، نسبت به ضرورت پرداختن به مساجد در این زمینه است.

در ادامه ایشان در پاسخ به این پرسش که با توجه به تجارب موفق چه راه‎ هایی برای گسترش نقش مسجد در زمینه افزایش ازداوج پیشنهاد می‎شود؟ اینگونه پاسخ دادند که: در رابطه با تجربیات باید گفت تجربه هایی جسته و گریخته داریم. مثلا در شهر تهران مسجدی داریم که اتاق عقدی را راه‏ اندازی کرده است و در بحث تسهیل‎گری و واسطه‎گری در ازدواج فعال است ولی تبدیل به یک جریان نشده است.

حجت‎الاسلام رویت نیز در پاسخ به آخرین پرسش پژوهشکده در زمینه نقش مسجد در افزایش ازدواج بیان داشتند؛ به نظرم لوازم و بستر‎ها در همان سه بخش است (گفتمان سازی، تسهیل گری، عناصر سازمانی) و با توجه به اینها یک سری زیر ساخت ها مساجد نیاز دارند که بشود به امر ازدواج پرداخت که در بعضی مساجد این زیر ساخت ها فراهم شده است. بحث کادر و نیروی انسانی ماهر و مؤثر، بحث توجه به آسیب‎ های احتمالی که می‎تواند وجود داشته باشد.

ایشان با اشاره به طرح های موفقی چون طرح با هم در بهشت، طرح هر مسجد یک جهیزیه، طرح تعالی خانواده و طرح تجربیات واسطه‏گری در آخر سخنان خود عنوان داشتند اگر ما بتوانیم امام جماعت مسجد و نیروهای کارکردی را خوب انتخاب کنیم شک نکنیم که مسجد می‎تواند بسیار تأثیر گذار باشد.

دکتر شریفی نیز در پایان سخنان خود و در پاسخ به پرسش آخر، یادآور شدند که در این حوزه مداخلات مسجد باید در سه سطح تعریف شود.

۱. سطح راهبردی و کلان، چون وقتی تبدیل به یک موضوع ملی می‎شود، باید در سطح سیاست‏گذاری و هدف‏گذاری، تمهیدات لازم بکار گرفته شود.

۲. سطح مدیریتی، جذب و سازماندهی و نیز بستر سازی، که در حوزه سیستمی و روشی باید بکار ببریم که سطح مهمی از کار هست. به نظر می‎رسد که اگر ما آن تجارب موفق را داشتیم و با توجه به آن موضوعی که تحت عنوان همیاران مساجد مجموعۀ آقای رویت دنبال می‏کردند اگر راجع به آن تجربه یک بازبینی و آسیب‎ شناسی صورت گیرد و در واقع از آن پایلوت، یک استفاده‎ای بکنیم که در حوزۀ سیاست‎گذاری و هدف‎گذاری و هم در حوزۀ مدیریت، اگر اشکالاتی وجود داشته اصلاح و بازاندیشی شود. در این صورت، گام بعدی و سطح بعدی آغاز می‎شود.

۳. مداخله در سطح خرد و عملیاتی کردن طرح ها و برنا مه ها. اگر ما از نظر مراحلی تا سطح دوم را پیش رفته باشیم در واقع الان باید در سطح خرد و مداخلات و عملیاتی کردن این خدمات در سطح ملی باید پیش بینی کنیم و در این سطح باید عمل کنیم.

 در ادامه حجت‎الاسلام رویت بیان داشتند؛ بر اساس مدل‎ های نه تنها دینی، بلکه بین المللی در حوزه مسجد، یک طرحی را آقای دکتر شریفی داشتند مبنی بر اینکه پشتیبان در حوزۀ خانواده در بستر مسجد کیست؟ چه شرح وظایفی دارد؟ چه کار باید بکند؟ چگونه ما او را شناسایی کنیم؟ چگونه او را در پیاده ‎سازی محورهای آموزشی و درسنامه‏ ها و ... توانمند کنیم؟ این کار، حدود ۶ ماه تا ۱ سال طول کشید؛ ما این طرح را در حدود ۲۵ تا ۳۰  مسجد از مساجد شهر تهران به صورت پایلوت انجام دادیم و افرادی شناسایی شدند، آموزش داده شدند، فعال شدند، پشتیبانی شدند و در نهایت شاهد این بودیم که در آن سال که حدود هفتصد زوج را تحت پوشش قرار دادند (البته با پیوست آموزش و مشاوره‏ هایی که ارجاع داده می‎شد توسط همیاران) طلاق بین این هفتصد خانواده‎ زوج جوان  به ۳ عدد کاهش پیدا کرد که اگر این را می‎خواستیم در جامعۀ ۷۰۰ نفرۀ بیرونی مقایسه کنیم می‎بایست بیش از ۲۵ تا ۳۰ طلاق می‎داشتیم در حالی که در این طرح که در بستر مسجد و با محوریت این همیاران،  به پیوست آموزش و مشاوره انجام گرفت؛ شاهد کاهش ۱۰ برابری طلاق در جامعه مخاطب بودیم. این نشان از این دارد که مسجد های ما، به شدت ظرفیت دارند. اگر به روش‎های علمی و آکادمیک و دقیقی از این بسترها استفاده کنیم، قطعا می‎توانیم نه تنها ازدواج ها، بلکه طلاق‏ها را هم مدیریت و کنترل کنیم.

حجت‎الاسلام رویت در آخر جلسه در پاسخ به این پرسش که سازوکار مداخله مردم یا محله با مسجد چگونه می‎تواند باشد و آیا الگویی را می‎توان ارائه داد؟ اینطور پاسخ دادند که ما تجربیات خیلی خوبی در این زمینه داریم هر چند که به شدت محدود است و حاصل سلیقه، ذوق و ابتکار عمل ائمه جماعاتی است که در مساجد مستقر هستند. بله، این شدنی است و مصادیق خوبی هم دارد و شاید هم تبدیل به یک مدل قابل توسعه شده باشد و لکن هم ضرورت دارد و باید اتفاق بیفتد. بخشی از مساجدی که توسط بنیاد علوی و سازمان تبلیغات اداره می‎شود فعالیت‎های خیلی خوبی را در مورد امام مسجد و مسجد محله شروع کرده که در آنجا شاهد توسعه و گسترش مدل‎های کوچک هستیم. مردم در همه مسائلشان به مسجد رجوع می‎کنند از کار آفرینی گرفته تا حل مسائل و دعاوی و حتی بخشی از آموزش و اثر آنها خیلی بیشتر بوده و هست. لذا هم تجربیات خوبی داریم و هم این تجربیات در برخی از مساجد در حال گسترش است.

در دنباله ایشان در پاسخ به آخرین پرسش که گفته میشود برخی از روحانیون از آمال و آرمان‎های خود عقب نشینی کرده و تمکین به مسجد و امامت مسجد و تبلیغ را رسالت اصلی خود نمی‎دانند. علمای قدیم و کسانی مثل آیت‎الله مجتهدی تهرانی و آقا مجتبی، محل رجوع و امید گروه گسترده‎ای از مردم بودند و با مسجد همراه می‎شدند در حالیکه سوای زیرساختارهای مادی، ابعاد معنوی و امامت مساجد می‎تواند رابطه بین محله- مردم و مسجد را تقویت کنند. بیان داشتند.

بله این نکته دقیقی است و آقای ذاکر هم اشاره کردند. من به دلایل کاری ندارم که چرا فاصله گرفتیم. بالاخره حجم انبوهی از شرح وظایفی که در این زمان برای یک روحانی تعریف شده به عنوان مثال عرض می‎کنم، بسیاری از پست ها در دستگاه‎ های دولتی نیاز صرفا به روحانی دارد و باید یک روحانی باشد و از طرف دیگر فضاهای پژوهشی که ایجاد شده است. در واقع اینقدر الان بر دوش روحانیت و حوزه‎ های علمیه مسئولیت و وظایفی گذاشته شده که یک مقدار فاصله ایجاد کرده بین ما و مسجد که یکی از بزرگترین و اصلی‎ترین پایگاه ها بوده. انشاء‎الله که با همت بزرگان و صاحب نظران این اتفاق بیفتد و مسجد با امامت واقعی خودش، به آن جایگاهی که در شأنش هست برسد.