به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، هر سال با نزدیک شدن به فصل بهار، افزایش سفرها و باد و باران، اندکی از آلودگی هوای تهران کاسته می‌شود و انگار مسئولان هم تا آبی آسمان را می‌بینند، فراموش می‌کنند که باید کاری به حال این شهر دود گرفته کنند. البته که این روزها دیگر آلودگی هوا مختص پایتخت نیست و دیگر شهرهای بزرگ ایران هم به این درد مبتلا شده‌اند.
چرا صندوق ملی محیط زیست در کاهش آلودگی‌های زیستی موفق نبود؟
سوالی که پیش می‌آید این است که آلودگی هوای تهران واقعا قابل حل است؟ بهتر است برای پیدا کردن پاسخ این سوال نگاهی به تجربیات کشورهای دیگر بیاندازیم. یکی از کشورهایی که موفق شده در طی ۲۰ سال تغییرات محسوسی در کاهش آلودگی هوا ایجاد کند، کشور چین است. شهر پکن بیش از ۲۱ میلیون نفر جمعیت دارد و توانسته رکورد کاهش آلودگی هوا را بشکند و شاید مرور کارهایی که مسئولان این شهر انجام داده‌اند، الگوی خوبی برای تهران با جمعیتی حدود هشت میلیون نفر باشد.
پکن از سال ۱۹۹۸ برنامه جامع کنترل آلودگی هوا را در فازهای مختلف اجرا کرد و در طی این سال‌ها غلظت دی‌اکسید گوگرد ۹۳.۳، نیتروژن ۳۷.۸ و ذرات پی ام تن ۵۵.۳ درصد کاهش یافته است.
دلیل استمرار ۲۰ ساله
از مشخصه‌های این سیستم که در طی ۲۰ سال اجرا شده است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف. ساز و کار کامل قانون‌گذاری و نظارت بر اجرای قانون
ب.برنامه‌ریزی منظم
ج. استانداردهای محلی قدرتمند
د.ظرفیت پایش قوی
ه. آگاه‌سازی عمومی قوی درباره محیط زیست
اعمال سیاست‌های اقتصادی تشویقی
یکی از نکات قابل توجه در اجرای این برنامه اعمال سیاست‌های اقتصادی تشویقی مانند اختصاص یارانه‌ها، عوارض، قیمت‌گذاری و سایر اقدامات مالی است. به عنوان مثال یارانه‌ای برای خرید انفرادی خودروهای برقی و خودروهای دارای پیل سوختی و فروش قسطی را مشخص کردند تا افراد داوطلبانه اقدام به تعویض خودرو کنند.
از این گذشته یارانه‌هایی هم برای ساخت سلول‌های خورشیدی، خرید تجهیزات گرمایش الکتریکی در منازل و از رده خارج کردن پیش از موعد خودروهای فرسوده اختصاص پیدا کرد.
اعمال سیاست‌های مالی و تشویقی برای کاهش مصرف زغال سنگ هم در سطح گسترده انجام شد که تاثیر مهمی کاهش آلایندگی ناشی از سوخت زغال سنگ داشت.
اندازه‌گیری دقیق آلاینده‌ها با تجهیزات پیشرفته
یکی مشکلات مهمی که در کنترل آلودگی هوای تهران با آن مواجه هستیم، مشخص نبودن سهم انتشار منابع و جای خالی ایستگاه‌های اندازه‌گیری است. در حالی که پکن در دهه ۱۹۸۰ ساخت سیستم پایش کیفیت هوا را آغاز کرد و تا سال ۲۰۱۳، ۳۵ ایستگاه که قابلیت اندازه‌گیری ۶ آلاینده اصلی را دارند، تاسیس کرد.
همچنین در سال ۲۰۱۶ هم با ترکیب فناوری‌های پیشرفته مانند سنجش از راه دور ماهواره‌ای با وضوح بالا و رادار لیزری، نسل جدیدی از شبکه پایش هوای یکپارچه ایجاد شد. به طور مثال یک هزار سنسور برای اندازه‌گیری PM۲.۵ تنها در پکن مستقر است.
یکی از دلایل مهم آلودگی هوا در پکن استفاده از زغال سنگ بود که این شهر توانست از سال ۲۰۰۵ با اجرای سیاست «زغال سنگ به گاز» تا سال ۲۰۱۷ تقریبا ۱۱ میلیون تن از احتراق زغال سنگ در بخش صنعتی و خانگی را کاهش دهد.
سیستم «خودور-سوخت- جاده»
نکته جالب در مورد پکن این است که در ۲ دهه گذشته تعداد وسایل نقلیه سه برابر شده اما غلظت کل آلاینده‌ها کاهش چشمگیری داشته است. یکی از دلایل این اتفاق حذف وسایل نقلیه قدیمی‌تر و توسعه گسترده حمل و نقل عمومی است. یکی از سیستم‌هایی که پکن در این زمینه به کار گرفت، سیستم «خودور-سوخت- جاده» بود.
در این برنامه سیاست‌های محدود کننده‌ای در استفاده از موتورسیکلت، کامیون‌های سنگین و وسایل نقلیه دارای برچسب زرد اعمال شد. در مقابل ترویج اتوبوس‌های CNG و برقی در دستور کار قرار گرفت.
از رده خارج کردن خودروهای قدیمی با اختصاص یارانه و محدودیت‌های رانندگی برای اتوموبیل‌های سبک برای یک یا ۲ روز در هفته هم دیگر برنامه‌های اجرا شده در قالب این سیاست بود.
در حقیقت سیستم «خودور-سوخت- جاده» ۶ حلقه اصلی داشت که شامل کنترل وسایل نقلیه جدید، اقدامات اقتصادی، اقدامات ترافیکی، کیفیت بهتر سوخت، جایگزینی سوخت‌های پاک و کنترل وسایل نقلیه در حال استفاده می‌شود.
۴ سال طلایی
یکی از موفق‌ترین برنامه‌های اجرا شده در پکن طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ بود. در این سال‌ها غلظت PM۲.۵ به ۵۸ میکروگرم در مترمکعب کاهش یافت و در مقایسه با سال ۲۰۱۳ کاهشی ۳۵.۶ درصدی داشت. سه اقدام در این سال‌ها موثر بود که شامل کنترل بویلرها با سوخت زغال سنگ، استفاده از سوخت پاک در بخش‌های مسکونی و بهینه‌سازی ساختار صنعتی می‌شود.
از جمله اقدامات موثر پکن همکاری با مناطق اطراف بود تا ضمن کنترل آلودگی در داخل شهر از ورود آلاینده‌ها از شهرهای اطراف هم پیشگیری کند. در همین راستا تیانجین و هبی به عنوان کانال انتقال آلودگی هوا شناسایی شدند و با اجرای برنامه‌های مشترک کیفیت هوا در این مناطق بهبود قابل توجهی داشت.
حفظ رشد در تولید ناخالص داخلی توامان با کنترل آلودگی
سوال اینجاست که آیا تغیر سیاست‌ها در راستای کاهش آلودگی توسعه را تحت تاثیر قرار داد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که تولید ناخالص داخلی GDP در این ۲۰ سال رشد ۶.۵ درصدی را هر سال حفظ کرده که به طور کلی ۱۰.۸ برابر افزایش داشته است.
شهرداری پکن در سال ۱۹۹۸ اعلامیه‌ای را منتشر کرد که در آن از اصطلاح جنگ با آلودگی هوا استفاده کرده بود و این جنگ در سه مرحله و در ۲۰ سال انجام شد و همچنان ادامه دارد.
مرحله اول جنگ و المپیکی که نیرو محرکه شد
اولین مرحله در سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۸ بود. در این سال‌ها مصرف زغال سنگ، انتشارات صنعتی و وسایل نقلیه موتوری مورد توجه قرار گرفت. در این سال‌ها غلظت دی‌اکسید گوگرد و نیتروژن، ذرات معلق قابل استنشاق و کربن مونواکسید کاهش چشمگیری پیدا کرد. از اتفاقات مهم در این سال‌ها المپیک پکن در سال ۲۰۰۸ بود که خود به انگیزه‌ای برای انجام جدی‌تر و پیگیرتر اقدامات کاهش آلودگی هوا تبدیل شد.
مرحله دوم ارتقای ساختاری
مرحله دوم در سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ بود. در مرحله اول کنترل آلودگی از خروجی‌ها مدنظر بود و مرحله دوم فرصتی برای ارتقای ساختاری محسوب می‌شد. در این سال‌ها با وجود رشد اقتصادی و افزایش جمعیت اصلاح ساختارها در دستور کار قرار گرفت و آلودگی هوا بیشتر نشد.
مرحله سوم کنترل خودروها
مرحله سوم بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ بود. در این سال‌ها تمرکز اصلی بر کنترل آلاینده‌های ثانویه و در درجه اول PM۲.۵ بود. زمستان ۲۰۱۲ پکن آلودگی شدیدی را تجربه کرد و بعد از آن دولت مرکزی محدودیت‌های جدی را اعمال کرد. در طی پنج سال تمرکز اصلی بر کاهش مصرف زغال سنگ، انتشارات حاصل از خودروها و گرد وغبار قرار گرفت.
در مجموع و به صورت تیتروار می‌توان گفت آنچه پکن در این سال‌ها انجام داده شامل بهینه‌سازی ساختار انرژی، کنترل آلاینده‌های حاصل از خودروها، ارتقای ساختار صنعتی، ارتقای مدیریت شهری، ترمیم اکولوژیکی و افزایش آگاهی عمومی درباره محیط زیست می‌شود.
یکی از اقدامات جالب توجه کنترل گرد وغبار به اصطلاح فراری است. چین با انجام مطالعات در راستای سهم‌بندی منابع انتشار متوجه اهمیت گرد و غبار حاصل از ساخت و ساز شد و برای کنترل آن‌ها سیاست‌هایی را اعمال کرد.
از جمله این اقدامات محصور کردن ۱۰۰ درصدی محوطه اطراف سایت‌های ساخت و ساز، پوشاندن ۱۰۰ درصدی پسماندهای حاصل از تخریب ساختمان‌ها، سنگ فرش کردن زمین‌ها، تمیز کردن وسایل نقلیه ورودی و خروجی به محل‌های ساخت و ساز، حفاری مرطوب ۱۰۰ درصدی و محصور کردن ماشین آلات حمل و نقل پسماندهای تخریب است. علاوه بر این جاده‌های اصلی شهر ۲ بار در روز و جاده‌های ثانویه روزانه شسته می‌شوند.
پشتیبانی از موسسه‌های علمی
شاید یکی از مواردی هم که برای ما می‌تواند الگوی خوبی باشد، توجه پکن به تحقیقات علمی و پشتیبانی از موسسه‌های تحقیقاتی و دانشگاه‌ها بود.
تشکیل پلیس محیط زیست
از موارد قابل توجه می‌توان به تاسیس پلیس محیط زیست در سال ۲۰۱۷ در پکن اشاره کرد. بر این اساس سازمان حفاظت از محیط زیست می‌تواند، موارد مشکوک به جرایم محیط زیستی را به سازمان امنیت عمومی منتقل کند.
در شرایط اضطراری چطور عمل کردند؟
سوال اینجاست که چین در مواقع آلودگی چطور عمل می‌کرد و در واقع واکنش اضطراری آن‌ها به آلودگی چه بود؟ پکن برای اولین بار در سال ۲۰۱۲ سیستم هشدار سریع را راه‌اندازی کرد. در این سیستم با پیش‌بینی احتمال افزایش آلاینده‌ها ۲۴ ساعت قبل اخطارهایی در تلویزیون، رادیو، تلویزیون، روزنامه‌ها، فضای مجازی و برنامه‌های نصب شده در تلفن‌های همراه برای مردم ارسال می‌شد.
برای مثال در ۱۶ تا ۲۲ دسامبر ۲۰۱۶ پکن با دوره طولانی از آلودگی مواجه شد که در پی آن ۱۵ دسامبر هشدار قرمز صادر شد. از جمله محدودیت‌های اعمال شده در این بازه زمانی شامل محدودیت در تردد وسایل نقلیه موتوری، تولید معلق یا محدود تاسیساتی که از زغال سنگ استفاده می‌کنند، تعلیق کارهای ساختمانی، افزایش تمیز کردن جاده برای کاهش گرد و غبار می‌شود.
در عین حال تعداد اتوبوس‌ها و قطارها افزایش پیدا کرد، کلاس‌های مهد کودک و دبستان تعلیق شدند، مدارس متوسطه با ساعت‌های انعطاف‌پذیر فعالیت کردند و ادارات مسئول بازرسی را افزایش دادند.
پس از پایان هشدار قرمز پکن تحقیقات را آغاز کرد تا نتیجه اقدامات را بررسی کند. این تحقیقات نشان داد که با کنترل وسایل نقلیه ۳۰ درصد از آلودگی کم شده است.
نکته قابل توجه شفافیت اطلاع‌رسانی است. برای مثال پکن از سال ۱۹۹۸ انتشار هفتگی وضعیت کیفیت هوا را آغاز کرد و امروز وضعیت لحظه‌ای از طریق سیستم‌های نصب شده در تلفن‌های همراه در دسترس است و رسانه‌ها هم نقش فعالی دارند. پکن با کمک این رسانه‌ها آمزش‌های گسترده‌ای را در راستای مشارکت عمومی آغاز کرد.
از جمله این اقدامات تاسیس ۳۸ پایگاه آموزش محیط زیستی، پوشش خبری، کتاب‌های علمی، برنامه‌های تلویزیونی، انیمیشن و غیره است.
مشارکت عمومی افزایش پیدا کرد و برنامه‌های مختلفی برای گروه‌های خاص برگزار شد. علاوه بر این یک خط تلفن و صندوق پستی برای گزارشات مردمی تخلفات درنظر گرفته شد.
جنگ ادامه دارد
البته باید به این موضوع هم اشاره کرد که پکن با وجود اقدامات گسترده و موثری که انجام داده هنوز با چالش‌هایی مواجه است. در سال ۲۰۱۷ غلظت PM۲.۵ در پکن ۶۶ درصد بالاتر از استاندارد ملی کیفیت هوای چین و بیشتر از رهنمود جهانی بود. علاوه بر این آلودگی ازن طی سال‌های اخیر به طور موثری کنترل نشده است و بهبود اتمسفر هنوز به تلاش بی‌وقفه نیاز دارد.
این گزارش براساس کتابی به نام مرور ۲۰ سال کنترل آلودگی هوا در پکن نوشته شده که با همت محمدصادق حسنوند رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران و ساسان فریدی پژوهشگر جمع‌آوری شده است.
انتهای پیام /
نظر شما