به گزارش خبرنگار سیاسی ایسکانیوز؛ آخرین گزارش‌ها از میزان بارندگی و ذخایر آبی سدهای کشور حکایت از آن دارد که تابستان سختی پیش روی مردم است و از سوی دیگر وزارت‌نیرو به عنوان متولی اصلی مدیریت و تامین آب هیچ سناریوی جدیدی برای مواجهه با این وضعیت ندارد.
بیشتر بخوانید؛
سایه سنگین ناترازی انرژی بر کشاورزی و امنیت غذایی/ کشاورزان از قطع برق چاه‌های آب به ستوه آمده‌اند
با کاهش ۴۰ درصدی بارندگی‌ها و پر شدن تنها ۴۳ درصد از مخازن سدهای کشور، بحران آب بیش از هر زمان دیگری به پایتخت نزدیک شده است. در حالی که سرانه مصرف آب شهروندان تهرانی به ۲۵۰ لیتر در روز رسیده، مسئولان از الزام مشترکان به صرفه‌جویی‌های شدید خبر می‌دهند. آیا تهران در تابستان ۱۴۰۴ با ناترازی بی‌سابقه‌ای در تامین آب مواجه خواهد شد؟
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب ایران ۱۸ آذر۱۴۰۳ در گزارشی از وضعیت سدهای پنجگانه تامین کننده آب تهران یعنی طالقان، امیرکبیر، ماملو،لار و لتیان گفته بود: «سدهای تهران از نظر درصد پرشدگی در وضعیت نامناسبی قرار دارند.»
نگرانی ها و گزارش هایی از این دست موجب شد تا مسئولان به تدریج از اسفند ماه ۱۴۰۳ و پس از عبور نسبی از ناترازی گاز و برق، باب سخن گفتن از ناترازی آب را در جلسات مختلف باز کنند. در این چارچوب رئیس‌جمهور ۲۵ اسفندماه ۱۴۰۳ در جلسه شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان تهران گفت: «بارندگی‌ها کم بوده و اگر نتوان این روند را مدیریت کرد، تهران در سال ۱۴۰۴ با ناترازی شدید در حوزه آب مواجه خواهد شد. وی در ادامه این جلسه با اشاره به طرحش مبنی بر جابه‌جایی پایتخت گفته بود با شکل توسعه کنونی تهران، دیگر امکان زندگی در آن وجود ندارد و تهران را که نمی‌شود با تانکر آب داد.»
معاون اول رئیس‌جمهور نیز ۲۹ اسفند ۱۴۰۳ در چهل و هفتمین جلسه شورای عالی آب که وزیر نیرو، سخنگوی دولت و مسئولان دستگاه‌های ذی‌ربط حضور داشتند، با اشاره به کاهش۴۰ درصدی بارندگی اعلام کرد: «حل ناترازی آب اولویت اصلی در شش ماه آینده است. کاهش بارش‌ها مسئله‌ای جدی است که باید اقدامات لازم برای مقابله با کم‌آبی هر چه سریعتر اتخاذ شود.»
وزارت نیرو برنامه‌ای برای «ناترازی آب» دارد؟
وزیر نیرو که در شش ماه دوم ۱۴۰۳ در کنار وزیر نفت سیبل انتقادات تند تیزی از جمله «ترک فعل» در زمینه قعطی برق و گاز خانگی و صنعتی بود، ۲ فروردین ماه ۱۴۰۴ برابر با ۲۲ مارس ۲۰۲۵ میلادی در پیامی به مناسبت روز جهانی آب «سازگاری با کم آبی» را رویکرد وزراتخانه‌اش در برابر ناترازی آب معرفی کرده و در تشریح جزئیات آن نوشته است: «در سال آبی جاری نیز میزان بارش‌ها در ۱۹ استان کشور با کاهش چشمگیر مواجه بوده و در سال آبی جاری با خشکسالی جدی رو به رو هستیم. وزارت نیرو با درک صحیح شرایط و تمرکز بر مسئله آب در برنامه‌ریزی‌های کلان خود تدابیر و اقدامات متعددی را به کار بسته است»
علی‌آبادی در ادامه آورده است: «از جمله اینکه منابع آب شیرین از چرخه مصارفی چون صنعت و آبیاری فضای سبز خارج شده و آب نامتعارف همچون آب دریا و پساب بازچرخانی شده جایگزین شود؛ آب‌های سطحی و رواناب‌های فصلی تا حد امکان مهار و به منابع پایدار آبی تبدیل شوند، اتلاف آب به ویژه در بخش کشاورزی مدیریت شده و راندمان آب در تولید محصولات کشاورزی افزایش یابد، هدر رفت آب در شبکه کاهش یافته و به طور کلی بهره‌وری منابع آبی کشور با مدیریت علمی و فناورانه به بیشترین حد ممکن برسد.»
اما با تمام این اوصاف کارشناسان حوزه آب، عبور از ناترازی در این حوزه را به این سادگی نمی‌بینند و درباره تابستان سختی که در راه است و مشکلات مردم و دولت هشدار می‌دهند.
در سال ۱۳۹۶ برنامه‌ای تحت عنوان «سازگاری با کم آبی» در دولت دوازدهم به تصویب رسید که با وجود تشکیل کارگروه‌های استانی و برنامه‌ریزی استان به استان عملا این برنامه به حاشیه رفت و حالا مدت‌هاست که کارگروه ملی «سازگاری با کم آبی» در سطح وزرا تشکیل جلسه نداده و تکالیف این برنامه نیز به اجرا درنمی‌آید..
این در حالی است که مدیریت منابع آب در کشور به شدت گرفتار تضاد منافع وزارتخانه‌ها و نهادهای مختلف است به گونه‌ای که هیچ برنامه منسجمی در این عرصه به اجرا درنمی‌آید. برای مثال در قانون بودجه سال ۱۴۰۴ و همچنین بر اساس تکلیف برنامه هفتم وزارت نیرو مکلف است که صرفه‌جویی ۱۵میلیارد مترمکعبی را محقق کند ولی از دیگر سو برای خودکفایی در برخی محصولات از جمله گندم و تامین امنیت غذایی به ۳۰ میلیارد مترمکعب آب نیاز است.
آب تهران جیره‌بندی می‌شود؟
در پاییز و زمستان ۱۴۰۳ بیشتر شهرهای ایران با ناترازی بی‌سابقه برق و گاز مواجه بودند وهمان‌طور که مشترکان خانگی بخشی از مشکلات ناشی از کمبود گاز و برق را به دوش کشیدند، پیش‌بینی می‌شود با آغاز فصل گرما نیز مسئولین به جای انجام اقدامات ایجابی، رویکرد سلبی در پیش بگیرند و توپ کمبود آب را به زمین مردم بیندازند.
اوایل اسفندماه ۱۴۰۳ معاون درآمد و امور مشترکین آبفای منطقه ۵ تهران با اشاره به کاهش شدید حجم آب در سدهای پنجگانه استان تهران گفته بود: «قطعا تابستان آینده با کم‌آبی روبرو خواهیم شد و به همکاری مشترکان در صرفه‌جویی ۱۰ درصدی مصرف آب نیازمندیم.» اما سوالی که مطرح می شود این است که با صرفه جویی مشترکان تا چه حد بحران ناترازی آب مرتفع می‌شود؟ گزارش‌های میدانی از شهروندان تهرانی حاکی از افت فشار آب در ماه پایانی سال گذشته است و به نظر می‌رسد تهران به استقبال زودهنگام ناترازی آب رفته است! در صورت تداوم چنین وضعیتی جیره‌بندی آب تهران در فصل گرما محتمل‌ترین و در دسترس‌ترین گزینه مسئولان وزارت نیرو خواهد بود.
هر چند مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران در باره اینکه آب تهران جیره‌بندی می‌شود یا خیر، گفته است: «در حال حاضر برنامه‌ای برای نوبتبندی آب نداریم.» اما احد وظیفه، رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، ۲۱ اسفند از کاهش بیش از ۴۰ درصدی بارندگی سال جاری در استان تهران نسبت به متوسط بلندمدت خبر داد و گفت به احتمال زیاد آب استان تهران در تابستان سال بعد جیره‌بندی خواهد شد.
خطر فعال شدن گسل‌های اجتماعی در پی ناترازی آب
فعال شدن گسل‌های اجتماعی یکی دیگر از نگرانی‌هایی که با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی کشور ممکن است به علت کمبود آب در شهرهای مختلف کشور اتفاق بیفتد. بازخوانی حوادث اجتماعی، سیاسی و حتی فرهنگی ماه‌های اخیر کشور حاکی از برنامه‌ریزی‌های پیچیده برای تبدیل نزاع‌های به ظاهر پیش پاافتاده به ناآرامی‌های گسترده از سوی فرصت‌طلبان است و حوادث اوایل فروردین در ارومیه یکی از نمونه‌های آن است.
محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور ۲۸ اسفندماه ۱۴۰۳ در جلسه‌ای درخصوص حل مشکلات آب سه استان اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری با بیان این که دولت از ابتدا می‌دانسته سخت‌ترین بخش ناترازی انرژی مربوط به مسئله آب است، گفت: «ناترازی آب مانند ناترازی برق نیست که بشود از انرژی‌های تجدید پذیر آن را جبران کرد، مردم گناهی ندارند که مشکل کم آبی وجود دارد، نباید آن‌ها را مقابل هم قرار داد، مسئولان برای رای آوری و یا مطرح کردن خود یا حزب سیاسی‌شان نباید کاری کنند که همسایه‌های استانی هم نتوانند با هم زندگی کنند.»
هر چند عارف در این جلسه به طور تلویحی خطر «بحران اجتماعی» را یکی از نتایج عدم مدیریت بحران آب اعلام کرده است اما آن چه در عمل از بروز این بحران محتمل پیشگیری خواهد کرد، آمادگی دولتمردان برای کنترل ابعاد «ناترازی آب» است.
در ادامه گفتگوی تفصیلی ایسکانیوز با اسماعیل کهرم بوم‌شناس، فعال محیط زیست و مشاور رئیس سازمان محیط زیست در دولت یازدهم را می‌خوانید:
دانشمندان شدیدا نگران وضعیت آب در تابستان هستند
کهرم درباره کاهش ذخیره آب کشور به خبرنگار ایسکانیوز گفت: چندی پیش در استان هرمزگان بودم و چند نفر از دانشمندان برجسته آب در یک گردهمایی به شدت نسبت به وضع آب ایران در تابستان پیش‌رو اظهار ناامیدی می‌کردند. کوروش کبیر ۲۵۰۰ سال قبل گفته بود خداوند این کشور را از دشمن، خشکسالی و دروغ حفظ کند در حالی که ما در در حال حاضر هر سه را داریم. البته شاید دانشمندان زمان کوروش نمی‌دانستند اما ما می‌دانیم که در یک منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرار داریم.
این بوم‌شناس در ادامه افزود: نزولات آسمانی در ایران یک سوم متوسط جهانی است یعنی در سال ۲۴۰ میلیمتر باران دریافت می‌کنیم در حالی که به طور کلی جهان بیش از ۸۰۰ میلیمتر بارندگی دریافت می‌کند بنابراین باید با آب بسیار باملاحظه رفتار کنیم. همین کمبود نزولات آسمانی باعث شده تا ایرانیان پدیده قنات را ابداع کنند که مهم‌ترین ابداع جهانی در زمینه گردآوری آب است. اگر در فراز شهرهای مرکزی مانند مانند اصفهان پرواز کنید، رشته چاه‌هایی را می‌بینید که کیلومترها قنات را تشکیل می‌دهند.
صادرات هندوانه اصفهان ««زیان‌فروشی» است
وی در پاسخ به پرسشی درباره دلایل کم‌آبی در شرایط فعلی گفت: در کشوری که با کمبود آب موجه هستیم، محصولی مانند برنج که کشت آن به آب فراوانی نیاز دارد را به کرانه زاینده‌رود می‌بریم! با علم به این که فقط سه استان گیلان، مازندران و گلستان آب کافی برای کشت برنج دارند. علاوه بر این در منطقه لنجان استان اصفهان دست به کشت هندوانه، خربزه یا صیفی‌جات می‌زنیم و صادر می‌کنیم. در حالی که اگر مثلا ۵ لیتر آب برای کشت یک هندوانه مورد نیاز باشد و بخواهیم همان آب را صادر کنیم درآمد حاصل از آن بیشتر از خود هندوانه است! در واقع «زیان‌فروشی» می‌کنیم و محصولی را به کشورهای عربی صادر می‌کنیم که ارز آوری آن کفاف کاشت و برداشتش را ندارد.
مشاور رئیس سازمان محیط زیست دولت یازدهم در ادامه گفت: مکان‌یابی درست و آسیب آن به ذخیره آبی کشور صرفا به حوزه کشاورزی محدود نمی‌شود و در صنعت نیز شاهد چنین اشتباهات فاحشی هستم. مثلا در حاشیه زاینده‌رود کارخانه ذوب آهن احداث می‌شود در حالی که آب مورد نیاز این کارخانه به قدری زیاد است که طاقت آب اصفهان را از بین برده است زیرا این شهر صرفا مقدار کمی آب می‌تواند به صنایع بدهد. ما در شرایطی در نقاط کویری و خشک کشور آب را به صنایع می‌دهیم که این فرآیند چیزی جز اتلاف آب نیست و اساسا صنایعی مانند ذوب آهن یا فولاد مبارکه باید در سواحل خلیج فارس احداث می‌شدند.
احمدی‌نژاد دستور برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی تقریبا خشک را داد
این بوم‌شناس با اشاره به دخالت برخی سیاستمداران در حوزه آب گفت: علاوه بر اشتباهتی که به آن اشاره شد، در طی این سال‌ها شاهد سیاست‌گذاری از سوی افرادی بودیم که هیچ تخصصی در حوزه آب نداشتند. مثلا آقای احمدی‌نژاد هنگامی که به شهرستان فیروزکوه رفت و به کشاورزان آن منطقه گفت این که می‌گویند آب نیست اشتباه است زیرا آب داریم! شما زمین را بکنید به آب می‌رسید. این دستور وی بدون در نظر گرفتن جنبه‌های علمی آب‌شناسی در حالی اجرا شد که سفره‌های آب زیرزمینی ما تقریبا خشک است و فقط چند درصد آب دارد. نظر آقای احمدی‌نژاد این بود که کشاورزان همان چند درصد باقی‌مانده را نیز صرف زراعت کنند در حالی که وی اصلا تخصصی در این زمینه نداشت. در مجموع چنین سیاست‌هایی، مسئله کاربری نادرست آب و انتقال آن مثلا از مازندران به گرمسار و ... اعمال نابخردانه‌ای بود که موجب اتلاف آب و کمبود آن شد و متاسفانه این سیاست‌ها کماکان ادامه دارد و موجب می‌شود وضع ما هر روز بدتر از قبل شود.
کهرم با اشاره به افت فشار آب تهران از ماه پایان سال ۱۴۰۳ گفت: کسانی که ساکن تهران هستند حتما می‌دانند که اخیرا فشار آب کم شده است البته سازمان آب چاره‌ای جز این کار ندارد. پدران ما برای جبران کمبود آب قنات را ابداع کردند اما ما از سویی بی‌مهابا آب را مصرف می‌کنیم و از سوی دیگر آن را قطره‌چکانی به مردم می‌دهیم و تقصیر را هم به گردن مشترکان مصارف خانگی می‌اندازیم.
تاکنون استراتژی خاصی از وزیر نیرو ندیده‌ام/ آب در تهران مانند هند جیره‌بندی می‌شود
وی با بیان این که حدود ۸۰ درصد از آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، تصریح کرد: فقط ۵/۴ درصد از آب در منازل مصرف می‌شود. اگر این مصرف خانگی را به طور کامل هم از چرخه کل آب مصرفی کشور حذف کنیم باز هم اندکی بیش از ۴ درصد به آن اضافه می‌شود. بنابراین اشکال کار از جای دیگری است و در گام اول روش‌های کشاورزی باید تغییر کند و مدرن شود.
این بوم‌شناس در واکنش به اظهارات وزیر نیرو مبنی بر در دستور کار قرار گرفتن ایده «سازگاری با کم‌آبی» گفت: سازگاری علمی با کم‌آبی به این معنی است که روش‌هایی را اتخاذ کنیم که میزان آب مصرفی کاهش پیدا کند که برای رسیدن به این هدف عمدتا باید در زمینه کشاورزی چاره‌اندیشی شود. در صورتی که وزیر نیرو نمی‌تواند مشکلات کم‌آبی حوزه کشاورزی ایران را حل کند و من هیچ استراتژی خاصی تاکنون از ایشان ندیده‌ام و شاید کم کردن فشار آب تنها راهکار وی است.
وی در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت کم‌آبی در۶ ماه نخست ۱۴۰۴ گفت: پیش‌بینی می‌کنم فشار آب در تهران بسیار کم شود تا جایی که منجر به جیره‌بندی آن شوند و بر این اساس شرایطی مانند شهرهای هندوستان در انتظار تهران است.
انتهای پیام/
نظر شما