به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ هر سال که نزدیک به اعلام برندگان جایزه نوبل میشویم، نگاهها به سوی کمیتههای انتخاب و هیئت داوران جلب میشود؛ کسانی که در سکوت و محرمانگی، برجستهترین نوابغ علمی، ادبی و صلحطلب جهان را مورد ارزیابی قرار میدهند. این جایزه، نه تنها نماد اعتبار علمی و انسانی است، بلکه به عنوان چراغ راهی برای جامعه جهانی در مسیر پیشرفت و نوآوری عمل میکند.
با وجود اهمیت و شهرت جهانی نوبل، فرآیند انتخاب آن تا حد زیادی در پشت پرده باقی میماند. نامزدها چگونه انتخاب میشوند؟ چه معیارهایی برای سنجش دستاوردها وجود دارد؟ این پرسشها اغلب بیپاسخ میمانند، زیرا کمیتههای نوبل تصمیمات خود را با دقت و محرمانگی بسیار بالا میگیرند.
باید گفت که فهرست نامزدها و معرفیکنندگان کاملاً محرمانه باقی میماند و اسناد مربوط به جزئیات روند انتخاب تا ۵۰ سال از دید عموم پنهان میشود. با اینکه نامزدها و روند انتخاب محرمانه است، اما دستاوردها و پیشرفتهای علمیِ بزرگی که شایستگی دریافت نوبل را دارند، بسیار زیادند و کمیتههای نوبل گزینههای زیادی برای انتخاب در اختیار دارند.
در ادامه پنج دستاورد و کشف تحولآفرین را معرفی میکنیم که بسیاری از کارشناسان آنها را شایسته دریافت نوبل امسال میدانند:
درمانهای تحولآفرین برای چاقی
توسعه داروهای پرفروش دیابت نوع ۲ و کاهش وزن که از هورمونی به نام پپتید شبهگلوکاگون ۱ (GLP-۱) تقلید میکنند، دنیای مراقبتهای بهداشتی را دگرگون کرده است.
یک نفر از هر هشت نفر در جهان با چاقی زندگی میکند؛ رقمی که از سال ۱۹۹۰ بیش از ۲ برابر شده است. این دارو که قند خون را کاهش میدهد و اشتها را مهار میکند، میتواند آغازگر عصری تازه برای درمان چاقی و بیماریهای مرتبطی چون دیابت نوع ۲ باشد.
سه دانشمند ــ اسوتلانا مویسوف، دکتر جوئل هابنر و لوت بِیره نودسن ــ که در توسعه این دارو با نام سماگلوتاید نقش داشتند، در سال ۲۰۲۴ جایزه لَسکر-دیبِیکی در تحقیقات بالینی پزشکی را دریافت کردند؛ جایزهای که معمولاً به عنوان نشانهای از احتمال دریافت نوبل در نظر گرفته میشود.
این سه نفر، بهه مراه دکتر دنیل دراکر از دانشگاه تورنتو و دکتر ینس یول هولست از دانشگاه کپنهاگ، در آوریل ۲۰۲۴ برنده جایزه «بریکترو» در علوم زیستی نیز شدند.
پیشگامان رایانش کوانتومی
بهگفته دیوید پندلبری، رئیس تحلیلهای پژوهشی در مؤسسه اطلاعات علمی کلاریویت، رایانش کوانتومی زمینهای نوظهور است که شایستگی توجه نوبل را دارد. او با تحلیل تعداد دفعاتی که مقالات کلیدی دانشمندان مورد استناد قرار گرفتهاند، افراد «شایسته نوبل» را شناسایی میکند.
امسال، او ۲ فیزیکدان را برای کارشان روی کیوبیتها (واحد بنیادین اطلاعات در رایانش کوانتومی) معرفی کرد: دیوید پی. دیوینچنزو از دانشگاه آخن آلمان و دنیل لُس از دانشگاه بازل سوئیس. مقاله مشترک آنها در سال ۱۹۹۸ در مجله Physical Review A تاکنون نزدیک به ۱۰ هزار بار استناد شده است.
از دیگر پیشگامان این حوزه میتوان به دیوید دویچ از دانشگاه آکسفورد اشاره کرد که در سال ۲۰۲۳ جایزه بریکترو در فیزیک بنیادی را دریافت کرد.
یافتن درمان برای فیبروز کیستیک
بیماری ژنتیکی فیبروز کیستیک به تولید بیش از حد مخاط منجر میشود و مجاری تنفسی بیماران را مسدود میکند.
دکتر مایکل جی. ولش از دانشگاه آیووا نقش پروتئین معیوب در این بیماری را آشکار کرد. این کشف راه را برای ۲ پژوهشگر دیگر هموار ساخت: خسوس (تیتو) گونزالس که سامانهای برای غربالگری ترکیبات دارویی نو طراحی کرد، و پل نِگولسکو، زیستشناس سلولی در شرکت ورتکس، که تحقیقات را هدایت کرد.
نتیجه این تلاشها داروهایی بود که فیبروز کیستیک را از بیماریای کشنده به وضعیتی قابلمدیریت تبدیل کردهاند. این سه پژوهشگر در سپتامبر ۲۰۲۵ برنده جایزه لَسکر-دیبِیکی در تحقیقات بالینی پزشکی شدند.
درک میکروبیوم روده
تریلیونها میکروب شامل باکتریها، ویروسها و قارچها در بدن انسان زندگی میکنند که به طور جمعی «میکروبیوم انسانی» نام دارند. پیشرفت در توالییابی ژنتیکی در ۲ دهه گذشته درک دانشمندان از نقش این میکروبها را دگرگون کرده است.
دکتر جفری گوردون، زیستشناس دانشگاه واشینگتن در سنتلوئیس، از پیشگامان این حوزه است. او نشان داد که میکروبیوم روده در اثرات سوء تغذیه -که نزدیک به ۲۰۰ میلیون کودک در جهان را تحتتأثیر قرار میدهد- نقشی اساسی دارد و هماکنون در حال توسعه مداخلات غذایی برای بهبود سلامت روده است.
توالییابی نسل جدید DNA
یکی از نامزدهای پرتکرار برای نوبل، پروژه ترسیم ژنوم انسان است که از ۱۹۹۰ آغاز شد و در ۲۰۰۳ به پایان رسید. این پروژه عظیم با مشارکت هزاران پژوهشگر از ۶ کشور انجام شد.
با این حال، بهدلیل تعداد زیاد مشارکتکنندگان، هرگز جایزه نوبل دریافت نکرد؛ زیرا طبق وصیتنامه نوبل، تنها حداکثر سه نفر میتوانند هر جایزه را دریافت کنند. در همین راستا، احتمال دارد کمیته نوبل کار شَنکار بالاسوبرامانیان و دیوید کلنرمن از دانشگاه کمبریج و پاسکال مایر از دانشگاه استراسبورگ را برای توسعه فناوریهای توالییابی نسل جدید مورد تقدیر قرار دهد. این فناوریها امکان خواندن میلیونها قطعه DNA را به طور همزمان فراهم میکنند.
پیش از این، توالییابی یک ژنوم کامل انسانی ماهها زمان و میلیونها دلار هزینه داشت، اما اکنون میتوان آن را در یک روز و تنها با چند صد دلار انجام داد.
این تحول، پزشکی، زیستشناسی، بومشناسی و علوم جنایی را دگرگون کرده و مسیر پزشکی شخصیسازی شده را هموار ساخته است.
آمار جایزه نوبل ۲۰۲۵
جایزه صلح نوبل ۲۰۲۵ در مجموع ۳۳۸ نامزد دارد؛ شامل ۲۴۴ فرد و ۹۴ سازمان. برندگان توسط کمیته نوبل نروژ انتخاب و در دسامبر امسال در اسلو معرفی خواهند شد.
طبق اعلام وبسایت رسمی، امسال ۳۳۸ نامزد برای دریافت جایزه صلح نوبل معرفی شدهاند. سال ۲۰۲۴ این رقم ۲۸۶ بود و بیشترین تعداد نامزدی ثبتشده تاکنون به سال ۲۰۱۶ بازمیگردد با ۳۷۶ نامزد. آخرین مهلت نامزدی برای سال ۲۰۲۵، ۳۱ ژانویه ۲۰۲۵ بوده است.
باید توجه داشت که کمیته نوبل نروژ هرگز نام نامزدها را تائید یا اعلام نمیکند و این فهرستها تا ۵۰ سال محرمانه باقی میمانند. گاهی نام برخی افراد یا سازمانها در رسانهها مطرح میشود، اما این امر ناشی از افشا یا اعلام عمومیِ نامگذاران است.
چه کسانی میتوانند نامزد معرفی کنند؟
نامزدی برای جایزه صلح نوبل منحصر بهفرد است، زیرا هر کسی که شرایط تعیین شده را داشته باشد میتواند نامزد معرفی کند و نیازی به دعوت رسمی نیست.
از جمله افراد واجد شرایط:
اعضای مجالس ملی یا دولتها
قضات دادگاه بینالمللی دادگستری یا دیوان دائمی داوری
اعضای مؤسسه حقوق بینالملل
اعضای هیئت بینالمللی اتحادیه زنان برای صلح و آزادی
استادان دانشگاه (تاریخ، حقوق، فلسفه، علوم اجتماعی، الهیات و دین)، رؤسا و مدیران دانشگاهها یا مؤسسات تحقیق صلح/سیاست خارجی
برندگان پیشین جایزه صلح نوبل
اعضای هیئت مدیره سازمانهایی که پیشتر جایزه صلح گرفتهاند
اعضای کنونی و پیشین کمیته نوبل نروژ
مشاوران سابق کمیته نوبل نروژ
قابل توجه است که محققان نمیتوانند خودشان را معرفی کنند، بلکه باید از طریق فرم آنلاین رسمی و فقط توسط افراد واجد شرایط معرفی شوند.
کمیته نوبل نروژ، متشکل از پنج عضو منصوب پارلمان نروژ (استورتینگ)، مسئول انتخاب برندگان است. برخلاف سایر جوایز نوبل که در استکهلم اهدا میشوند، جایزه صلح در اسلوی نروژ اهدا میشود.
مراحل انتخاب
سپتامبر (سال قبل): کمیته آماده دریافت نامزدیها میشود.
اول فوریه: پایان مهلت معرفی. درخواستهای بعد از این تاریخ به سال بعد منتقل میشوند.
فوریه تا مارس: بررسی اولیه و تهیه فهرست کوتاه.
مارس تا اوت: کارشناسان و مشاوران درباره نامزدهای نهایی گزارش دقیق تهیه میکنند.
اکتبر: کمیته با رأی اکثریت برندگان را انتخاب میکند. تصمیم نهایی و غیرقابل تجدیدنظر است.
۱۰ دسامبر: مراسم رسمی اعطای مدال، دیپلم و جایزه نقدی در تالار شهر اسلو برگزار میشود.
درباره جایزه نوبل
جایزههای نوبل بر اساس وصیت آلفرد نوبل در سال ۱۸۹۵ بنیان گذاشته شد تا از کسانی که «در سال گذشته بیشترین منفعت را برای بشریت داشتهاند» قدردانی کند. نخستین جوایز در سال ۱۹۰۱ اهدا شدند. در سال ۱۹۶۸ نیز بانک مرکزی سوئد جایزه علوم اقتصادی را به این مجموعه افزود.
تقویم نوبل ۲۰۲۵
دوشنبه (امروز): اعلام جایزه فیزیولوژی یا پزشکی
سهشنبه: اعلام جایزه فیزیک
چهارشنبه: اعلام جایزه شیمی
پنجشنبه: اعلام جایزه ادبیات
جمعه: اعلام جایزه صلح
انتهای پیام/
نظر شما