به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی ایسکانیوز، فرسودگی ناوگان ریلی کشور چیز تازه‌ای نیست. حتی قبل از انجام مذاکرات برجام هم صحبت‌های بسیاری درباره لزوم نوسازی آن و ورود قطارهای جدید مطرح می‌شد. نگاهی به آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که تعداد لوکوموتیو در اختیار در پایان سال ۹۵ به ۹۱۵ دستگاه رسیده بود که نسبت به سال قبل از آن، ۱.۶ درصد رشد را نشان می‌داد. در این آمار عنوان شده بود که به ترتیب ۲۲۰ و ۱۴۷ کیلومتر از خطوط ریلی، بهسازی و بازسازی شده است.

در بخش دیگری از آمار که مربوط به تحولات سال ۹۸ است، باز هم یک آمار ۵۶.۵ و ۴۵.۵ درصدی برای بهسازی و بازسازی خطوط ریلی قید شده است. در این آمار تعداد کل لوکوموتیوها هم رشد داشته و به ۹۵۴ دستگاه رسیده است.

در آذر امسال هم ۵۲۶ دستگاه انواع واگن نو، بازسازی و بهسازی شده به ارزش ۷۹۴ میلیارد تومان وارد ناوگان ریلی کشور شد. با این حال، مساله فرسودگی ناوگان و حوادث پی در پی به خصوص در خطوط پرمسافری مثل گرمسار تهران، هنوز هم جای سوال بسیاری را درباره نوسازی این ناوگان ایجاد می‌کند و به نظر می‌رسد که نوسازی این ناوگان هم به خوبی انجام نشده است.

بخش خصوصی تمایلی به سرمایه‌گذاری ندارد

اما علت چیست و چرا با وجود وعده‌ها و آمارهایی که در خصوص نوسازی یا بهسازی ناوگان ارائه شده، هنوز هم حوادثی از این دست بسیار اتفاق می‌افتد؟ محمدجواد شاهجویی کارشناس اقتصاد حمل و نقل در این رابطه به ایسکانیوز گفت: در مجموع ناوگان شبکه ریلی ما – هم در لوکوموتیو و هم در واگن‌های باری و مسافری – فرسوده شده و وضعیت نامطلوبی دارد. اما ریشه چنین مشکلاتی این است که آنقدر اقتصاد حمل و نقل ریلی بد چیده شده و بازارگاه آن شکل نگرفته که عملا سرمایه‌گذاری در آن برای خرید ناوگان جدید به صرفه نیست. برای همین بخش خصوصی تمایلی ندارد که وارد این حوزه شود.

وی عنوان کرد: بخش دولتی هم مطابق با قانون خصوصی‌سازی حق اضافه کردن دارایی جدید به شبکه ریلی را ندارد. یعنی راه آهن قانونا نمی‌تواند لوکوموتیو وارد کند. مالکیت ناوگان الان به عهده بخش خصوصی است و دولت اجازه خرید ناوگان جدید را ندارد.

شاهجویی گفت: عدم جذب سرمایه برای ورود ناوگان جدید به شبکه معلول بهره‌برداری غلط از شبکه ریلی است. یعنی آنقدر غیربهینه و سنتی از این شبکه بهره‌برداری می‌کنیم که این شبکه نمی‌تواند برای بخش خصوصی سودده و جذاب باشد تا در آن سرمایه‌گذاری کنند.

این کارشناس اقتصاد حمل و نقل عنوان کرد: اینکه می‌بینیم ناوگان ریلی مثل بخش جاده‌ای نوسازی نمی‌شود به دلایلی است که عنوان کردم. یعنی با دستور یا بودجه دولتی نمی‌توان ناوگان ریلی را توسعه داد یا نوسازی کرد. باید بهره‌برداری آنقدر مناسب باشد که برای بخش خصوصی ورود به این حوزه جذاب باشد. یعنی نرخ بازگشت سرمایه باید به شیوه‌ای باشد که بخش خصوصی با علاقه مندی خود وارد این حوزه شود.

دولت به بخش خصوصی بدهکار است

وی گفت: در بهسازی و نوسازی دست دولت بسته نیست اما دولت – منظورمان شرکت راه آهن است – در تامین و نگهداری همین کشنده‌های ریلی موجود، بدهی زیادی به بخش خصوصی دارد. بخش زیادی از زمین گیر شدن ناوگان کشش، به دلیل مطالباتی است که بخش خصوصی از راه آهن در بخش تعمیر و نگهداری دارد. ۶۵ تا ۶۶ لوکوموتیو در ۱.۵ سال گذشته کاملا زمین گیر شدند و در قبرستان راه‌آهن قرار دارند. مشکل اینجاست که در بخش واگن‌های باری، مالکیت برای بخش خصوصی ولی بهره‌برداری به عهده راه آهن است. مثل این است که خودرویی را به فردی بفروشیم اما خودمان از آن استفاده کنیم.

شاهجویی عنوان کرد: نکته دیگر اینکه قطارهای ترنست برای مصارف حومه‌ای استفاده می‌شوند. اینها قطارهای خودکشش هستند و برای طی کردن مسیر تهران تا گرمسار وارد شده بود. اما الان گاهی در مسیرهای تهران تا مشهد هم استفاده و بسیاری از حوادث را باعث می‌شود.

راهکار چیست؟

وی در خصوص راهکارهای حل این مشکل، گفت: در این میان برخی راهکارهای کوتاه مدت داریم که وضعیت فعلی را بهبود بخشد و برخی راهکارها هم برای برگرداندن راه آهن در درازمدت به جایگاهی است که اسناد بالادستی به آن اشاره کرده‌اند. راهکار کوتاه مدت این است که بخش غیردولتی را با تضمین خود راه آهن در سرمایه‌گذاری وارد کنیم. مثلا فولادسازهایی که نیاز جدی به شبکه ریلی دارند را مجاب کنیم که با تسهیلات دریافتی از بانک‌ها تعداد کشنده‌های ریلی را بالا ببرند. اما راه‌آهن هم در این میان باید ضامن سیر لوکوموتیوها شود به نحوی که خرید لوکوموتیو برای آن بخش غیردولتی فعال هم شکل بگیرد.

شاهجویی گفت: اما راه حل بلندمدت و ریشه‌ای هم این است که بهره‌برداری از شبکه ریلی از دست راه آهن به عنوان نهاد تنظیم‌گر گرفته شود. راه آهن در شرایط فعلی با خودش رقابت می‌کند و دچار تعارض منافع است. یعنی خودش تنظیم گری می‌کند و نظارت را هم خودش انجام می‌دهد. در حالی که راه آهن باید وظایف تصدی گری را انتقال دهد و با تمرکز بیشتر تنظیم گری را انجام دهد.