به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ مجله نیچر در یکی از آخرین گزارش‌های خود تحت عنوان «ایندکس پیشگامان پژوهش ۲۰۲۴» کشورها، مناطق و موسسات تحقیقاتی پیشرو را براساس خروجی مقالات‌شان در پایگاه داده رده‌بندی کرده است. این رتبه‌بندی نشان می‌دهد که هند از استرالیا و سوئیس پیشی گرفته و در رده نهم قرار گرفته است. این کشور در علوم طبیعی در رده هشتم است.
در گزارش شاخص نیچر در سال ۲۰۱۴، برای اولین بار چین به دلیل رشد بسیار سریعش در علم مطرح شد و از آن زمان به بعد به کشوری با رشد قابل توجه تبدیل شد. در سال ۲۰۲۲، چین برای اولین بار از آمریکا پیشی گرفت و به عنوان کشور پیشرو در تولید علوم طبیعی انتخاب شد.
در سال ۲۰۲۳، یعنی یک سال بعد از اینکه مجلات علوم بهداشتی به این فهرست اضافه شد، چین در مجموع رتبه اول را کسب کرد. در همین سال، سهم کلی هند ۱۴۹۴/۲۷ بود که با فاصله خیلی زیادی نسبت به چین با ۲۳۱۷۱/۸۴ قرار داشت، اما موضوع اینجاست که هم‌اکنون با سرعتی مشابه با چین در حال رشد است.
هند از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳، افزایش ۱۴/۵ درصدی در سهم تعدیل شده خود را ثبت کرد، معیاری که نوسانات سالانه تعداد مقالات شاخص نیچر را در هر سال در نظر می‌گیرد. در مقایسه، چین در سهم تعدیل شده رشد ۱۳/۶ درصدی داشته است. بسیاری از کشورهای پیشروی غربی کاهش سهم تعدیل شده را ثبت کردند. به طور مثال بریتانیا ۸/۲ درصد، آمریکا ۷/۱ درصد و آلمان ۶/۸ درصد کاهش داشتند.
موفقیت هند را در رشد تولید علم می‌توان تا حد زیادی به تعداد فزاینده موسسات تحقیقاتی آن نسبت داد. «چیتنی پاتو راجندران»، زلزله‌شناس مؤسسه ملی علوم پیشرفته در بنگالورو که همچنین در مورد سیاست‌های علمی برای نشریه The Wire می‌نویسد، می‌گوید: در دهه گذشته، تعداد دانشگاه‌ها از ۷۵۲ به هزار و ۱۶ رسیده است. راجندران می‌گوید در این مدت، مؤسسه‌های فناوری هند - شبکه مراکز آموزشی و تحقیقاتی کشور - از پنج به ۲۳ افزایش یافته و هفت موسسه جدید آموزش علوم و تحقیقات هند تأسیس شده است.
«سوبیا آرانچالام»، محقق مدعو مرکز تحقیقات سیاست دپارتمان علوم و فناوری هند، موافق است که گسترش دانشگاه‌ها و موسسات علمی نقش مهمی در افزایش سریع شاخص هند داشته است. او می‌گوید: این موسسات نسل جدیدی از دانشمندان را جذب می‌کنند؛ دانشمندانی که دکتری و فوق‌دکتری خود را در آمریکای شمالی، بریتانیا و اروپا انجام داده‌اند.
آرانچالام می‌گوید: دلیل دوم این امر در دسترس بودن تعداد زیادی بورسیه و کمک هزینه تحصیلی است که در دسترس دانشجویانی قرار می‌گیرد که می‌خواهند مدرک دکتری و در برخی موارد مدرک کارشناسی ارشد بگیرند.
او می‌افزاید: دولت برنامه‌های ویژه‌ای را برای جذب دانش‌آموزان - درست از سطح مدرسه- به علم و فناوری تنظیم کرده است.
تاثیر موسسات علمی در رشد علم
به نظر می‌رسد داده‌های شاخص نیچر این پیشنهاد را تائید می‌کند که افزایش تعداد مؤسسات تحقیقاتی می‌تواند به رشد علم در کشورها کمک کند. هند فقط ۱۵ موسسه تحقیقاتی در بین ۵۰۰ موسسه برتر جهان دارد. در حالی که چین ۱۰۰ موسسه تحقیقاتی در فهرست موسسات برتر جهان دارد. اما ده‌ها موسسه تحقیقاتی در هند وجود دارد که سهم کوچکی در مقالات ردیابی شده توسط نیچر دارند.
هند در تحقیقات شیمی بسیار قوی است؛ به طوری که این رشته تقریبا ۶۰ درصد از کل خروجی شاخص نیچر را تشکیل می‌دهد. این کشور در رتبه‌بندی جهانی شیمی در رده ششم قرار دارد.
آرانچالام می‌گوید: هند به طور سنتی در شیمی قوی است. این موضوع به علاقه هزار ساله ما به گیاه‌شناسی قومی و سیستم‌های پزشکی مبتنی بر گیاه است. صنایع شیمیایی هند بسیار خوب عمل می‌کند و از انتظارات سهامداران در تمام مناطق فراتر رفته است.
راجندران می‌گوید: رشد هند در شاخص نیچر چشمگیر است، اما اقدامات بیشتری در زمینه سیاست علمی لازم است.
او می‌افزاید: افزایش سریع تعداد مؤسسات با بودجه علمی این کشور با هم تناسب ندارد. اگرچه مجموع بودجه‌های تحقیقاتی هند از منابع دولتی و غیردولتی از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۱ و از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ بیش از ۲ برابر شده است، اما به عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی (GDP) از سال ۲۰۰۹ سال به سال کاهش یافته است. جدیدترین آمار نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ بودجه تحقیقاتی این کشور فقط ۶۴ صدم درصد از تولید ناخالص داخلی بوده است.
راجندران همچنین استدلال می‌کند که بیشتر هزینه‌هایی که صرف می‌شود، به جای حمایت از تحقیقات بنیادی، برای توسعه پروژه‌های چشم‌نواز و دهن پرکن استفاده می‌شود.
«آجی سود»، مشاور سیاستگذاری علمی دولت، می‌گوید: چشم‌انداز ما این است که به جای افزایش بودجه تحقیقاتی، روی زمینه‌های خاصی چون تحقیقات کوانتومی سرمایه‌گذاری کنیم. در نظر داریم که در طول هشت سال آینده مبلغ ۷۲۰ میلیون دلار آمریکا روی تحقیقات کوانتومی سرمایه‌گذاریم کنیم.
او می‌افزاید: هند قصد دارد که بودجه تحقیقاتی‌اش را از منابع خصوصی این کشور افزایش دهد و با این کار حدود ۴۰ درصد از کل هزینه‌های تحقیقاتی را به دست آورد که البته در استانداردهای بین‌المللی رقم نسبتا پائینی است، اما این کشور نیاز دارد که بخش خصوصی را تشویق کند.
پسرفت غربی‌ها
با وجودی که نیروگاه‌های علمی نوظهور آسیا عملکرد خوبی در شاخص نیچر داشته‌اند، تصویر در اروپا و آمریکای شمالی چندان خوشایند نیست و اگرچه آمار پایگاه‌های داده نشان می‌دهد که مجموعه مقالات کشورهای غربی نسبتاً ثابت است، افزایش سهم برخی کشورها به طور طبیعی منجر به کاهش در جاهای دیگر می‌شود.
حتی در علوم زیستی، جایی که آمریکا برتری آشکاری را نسبت به چین حفظ کرده است، به نظر می‌رسد نشانه‌هایی از پایان سلطه غرب وجود دارد. اگرچه تعداد زیادی از مقالات علوم زیستی تولید شده توسط دانشمندان آمریکایی هنوز بسیار بیشتر از مقالاتی است که در چین تالیف شده‌اند، داده‌ها حاکی از تغییر چشم‌انداز است. از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳، سهم تعدیل شده آمریکا در علوم زیستی ۴/۳ درصد کاهش یافت، زیرا چین ۲۱/۸ درصد رشد کرد. این ماجرا در علوم بهداشتی هم صدق می‌کند؛ سهم تعدیل شده آمریکا ۱/۵ درصد کاهش یافته و سهم چین ۱۴/۶ درصد افزایش یافته است.
عوامل پسرفت آمریکا
یکی از عوامل سقوط آمریکا در شاخص نیچر را می‌توان به تغییر مجلات در پایگاه داده در سال ۲۰۲۳ نسبت داد. به عنوان مثال، مجله علوم زیستی eLife پس از تغییر مدل انتشار خود از فهرست نیچر حذف شد. همین امر باعث کاهش تعداد مقالات دانشمندان آمریکایی در شاخص نیچر شد.
«جان لامتینا»، رئیس سابق تحقیق و توسعه جهانی شرکت داروسازی «فایزر» در آمریکا، فکر می‌کند که چشم‌انداز کلی اقتصاد نیز تا حدی مقصر است. برخی از دانشمندان تورم را عامل هزینه‌های مارپیچ انجام تحقیقات در ایالات متحده می‌دانند. به طور مثال، یک ممیزی در سال ۲۰۲۲ نشان داد که هزینه تجهیزات آزمایشگاهی از سال ۲۰۱۸ تا ۲۷ درصد افزایش یافته است و این در حالی است که بودجه پژوهشی نتوانسته است تورم را جبران کند.
همچنین نکته قابل توجه قانون جدیدی در آمریکا است که به عنوان «قانون کاهش تورم» شناخته می‌شود. براساس این قانون از سال ۲۰۲۶ یک محدودیت قیمت برای ۱۰ دارو اعمال می‌شود و خدمات بهداشتی دولتی باید هزینه آن را بپردازند. موافقان می‌گویند هدف این لایحه محدود کردن هزینه‌های پزشکی در کشور است.
به گفته «بنیاد پیتر جی پیترسون» در شهر نیویورک، هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی از پنج درصد تولید ناخالص داخلی در سال ۱۹۶۲ به ۱۷ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. این در حالی است که تا سال ۲۰۳۰، قوانین کنترل قیمت به ۶۰ دارو گسترش خواهد یافت. لامتینا می‌گوید که این قانون بر تمایل و ظرفیت شرکت‌های دارویی برای انجام تحقیقات تأثیر می‌گذارد. همین الان هم شاهد اخراج‌های زیادی در شرکت‌های داروسازی مانند فایزر و «بریستول مایرز اسکوئیب» بوده‌ایم. این شرکت‌ها به دلیل کاهش درآمد به تدریج مراکز تحقیقاتی خود را می‌بندند.
لامتینا که عضو هیات مدیره سه شرکت زیست‌فناوری است، می‌افزاید که از هم اکنون می‌تواند تاثیر ضربه‌ای این امر را روی صنعت و توسعه دارو ببیند. شرکت‌های نوپا خیلی زود به پول زیادی نیاز ندارند، اما زمانی که آزمایش‌های بالینی انجام می‌دهند، هزینه‌ها بالا می‌رود. شرکت‌هایی که به آن نقطه می‌رسند به منابع مالی نیاز دارند و سرمایه‌گذاری معمولاً از شرکت‌های بزرگ‌تر داروسازی انجام می‌شود.
تغییر الگوها در همکاری‌های تحقیقاتی بین‌المللی نیز احتمالاً بر عملکرد ایالات متحده و سایر کشورهای غربی در شاخص طبیعت تأثیر می‌گذارد.
بر اساس تجزیه و تحلیل داده‌های انجام شده برای شاخص نیچر در چین که در ماه ژوئن منتشر شد، ارتباطات بین چین و کشورهایی که بخشی از «ابتکار کمربند و جاده» برای بهبود تجارت و پیوندهای زیرساختی در آسیا و خارج از آن هستند، افزایش یافته است. در عین حال، داده‌های قبلی نشان داده است که مشارکت آمریکا و چین در مقالات شاخص طبیعت کاهش یافته است.
«جنی لی»، محقق علم سیاست در دانشگاه آریزونا، می‌گوید: روندی در جهان ایجاد شده است که در آن تغییراتی در مرکز ثقل علم ایجاد شده است و به سمت همکاری‌های منطقه‌ای در آسیا سوق داده می‌شود.
رنسانس ژاپنی
ژاپن در بیشتر دهه گذشته کاهش شدیدی را در مشارکت در شاخص طبیعت تجربه کرده بود و سهم تعدیل شده آن در علوم طبیعی بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ نزدیک به ۲۰ درصد کاهش یافت. اما نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد این کشور ممکن است همچنان میدان رقابت در علم را حفظ کرده باشد و با کاهش ۱/۷ درصدی سهم تعدیل شده از ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳، وخامت ژاپن در مقایسه با بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی متوسط است.
این کشور از موجی از موفقیت در ایجاد شرکت‌های فرعی برخوردار بوده است و در سال ۲۰۲۱ از طرح‌هایی برای طرح وقف به ارزش ۷۵ میلیارد دلار آمریکا برای تأمین مالی علم و تحقیق پرده‌برداری کرد. با این حال، ممکن است زمان بیشتری طول بکشد تا تأثیرات این تغییرات در تحقیقات احساس شود.
البته «کیجی ناشیدا»، متخصص ژنتیک در دانشگاه کوبه ژاپن، نظری غیر از این دارد و می‌گوید: بیشتر محققان ژاپنی باور نمی‌کنند که رقابت علمی ژاپن واقعاً در مسیر احیا قرار دارد. من خوشبین نیستم که این روند ادامه پیدا کند، زیرا ما با سرمایه اندکی که داریم، دست و پنجه نرم می‌کنیم و هنوز در جذب و پرورش جوانان موفق نبوده‌ایم.
اثر برگزیت
خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا یا همان برگزیت روی علم این منطقه تاثیرات بسیاری داشته است. به طور کلی می‌توان گفت که پس از رای‌گیری این کشور در همه‌پرسی سال ۲۰۱۶ به خروج از اتحادیه اروپا، نگرانی محققان بریتانیایی به شدت بالا رفت. یکی از طرح‌های بسیار بزرگ اتحادیه اروپا در بخش توسعه علم طرح «هاریزون یوروپ» است که بریتانیا با خروج از این منطقه عملا خود را از این طرح با بودجه ۱۰۲/۷ میلیارد دلاری محروم کرد. البته این مساله در توافقی در ژانویه ۲۰۲۴ حل شد، ولی این تاخیر کار خودش را کرد.
«مارتین اسمیت»، رئیس آزمایشگاه سیاستگذاری در یک بنیاد خیریه مستقر در بریتانیا، می‌گوید: برگزیت تأثیر مخربی بر علم بریتانیا دارد.
به نظر می‌رسد داده‌های «پیشگامان تحقیقات شاخص نیچر سال ۲۰۲۴» این موضوع را ثابت می‌کند. بسیاری از اروپا شاهد کاهش سهم کلی خود در این شاخص در سال ۲۰۲۳ بودند، اما در مناطق خاص، بریتانیا اغلب بدتر از همتایان قاره‌ای خود بود.
به عنوان مثال، در علوم زیستی، سهم تعدیل شده بریتانیا ۳/۸ درصد کاهش یافت، در حالی که آلمان چهار دهم درصد افزایش یافت. این یک تصویر قابل مقایسه برای علوم زمین و محیط زیست است، جایی که سهم تعدیل شده بریتانیا کمی چهار دهم درصد کاهش یافت، اما آلمان ۶/۳ درصد افزایش یافت. همین امر در مورد شیمی نیز صادق است، که در آن هر ۲ کشور کاهشی را تجربه کردند، اما انگلستان شدیدتر بود.
اسمیت می‌گوید: وقتی صحبت از عملکرد در علم با کیفیت بالا می‌شود، این موضوع را باید یادآوری کنیم که برای ثابت ماندن باید دوید. بسیاری از کشورها به دنبال تبدیل شدن به یک ابرقدرت علمی هستند و برای همگام شدن با آن، باید پای خود را روی شتاب‌دهنده نگه داریم. ما نمی‌توانیم به خاطر افتخارات قبلی خود روی موفقیت‌ها استراحت کنیم، زیرا کشورهای دیگر در حال شتاب هستند.
انتهای پیام/
نظر شما