اسفندیار نظری مدرس دانشگاه و کارشناس آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز در پاسخ به این سوال که کتب درسی چقدر کاربردی هستند و چه ایراداتی دارند، گفت: مهم‌ترین چالش نظام آموزش و پرورش این است که دانش‌آموز چه چیزی و چگونه باید آموزش ببینند. در دوره‌های تحصیلی دانش مفاهیم و اصطلاحات در حوزه علوم پایه، جامع‌شناسی و خودباوری ضروری است اما برای زندگی واقعی علاوه بر داشتن دانش پایه و سواد خواندن و نوشتن، داشتن مهارت‌هایی هم لازم است.
بیشتر بخوانید:
کتب درسی باید در راستای مهارت‌آموزی و رشد تفکر باشند / بی‌توجهی به ویژگی‌های نسل جدید در برنامه آموزشی
وی افزود: امروز باید کتاب‌های درسی طوری تدوین شوند که مفاهیمی مانند خلق و مدیریت دانش، استدلال و ارزیابی، تصمیم‌گیری، ریسک‌پذیری، بهره‌گیری از فناوری، نقش آفرینی در تولید، روحیه راه‌اندازی کسب و کارهای نوآورانه در آن‌ها گنجانده شود. این مهارت‌ها تا پایان پایه نهم که هویت یکپارچه فردی و اجتماعی در کودک شکل می‌گیرد، باید آموزش داده شود.
طراحی دروس متناسب با سن دانش‌آموز
نظری با بیان اینکه در دوره ابتدایی ما به دنبال شخصیت‌بخشی به کودک هستیم، عنوان کرد: شاکله اصلی دانش‌آموز در این دوره شکل می‌گیرد. در دوره متوسطه اول باید به دنبال آموزش هویت‌بخشی و آموزش کارآفرینی باشیم. در دوره متوسطه دوم استقلال‌‍طلبی باید در دستور کار قرار گیرد اما سوال اینجاست که تاکنون نظام آموزشی ما توانسته کتب درسی و برنامه آموزشی را بر مبنای این معیارها تدوین کند؟
وی ادامه داد: آموزش و پروش ما در سه واژه بخوان، حفظ کن و امتحان بده خلاصه می‌شود. سند تحول بنیادین سال ۹۰ تصویب شد، ۹۱ عجولانه اجرا شد و تنها بخشی از سند که به اجرا رسید، تغییر پایه‌های تحصیلی، ۶ ساله شدن پایه ابتدایی و دو قسمتی شدن دوره متوسطه بود.
استاد دانشگاه بیان کرد: کتب درسی باید براساس ساحت‌های تربیتی ۶ گانه سند تحول که شامل تربیت‌های اخلاقی و عبادی، اقتصادی و حرفهای، علمی، اجتماعی و سیاسی، زیستی و بدنی و زیباشناختی و هنری می‌شود، تدوین شوند اما امروز به جز اشاره محدودی که در مقدمه هر کتاب به این ساحت‌ها شده، تغییری صورت نگرفته است.
وی افزود: پژوهشی که از سوی آموزش و پرورش فقط درباره کتاب علوم دوره نخست ابتدایی صورت گرفته، نشان می‌دهد که برنامه درسی علوم تجربی دوره نخست ابتدایی ایران به لحاظ حجم و محتوا ۲ تا ۱۰ برابر سایر کشورها است. این نشان می‌دهد که ما وضعیت خوبی در کتب درسی نداریم.
جای خالی نگاه کارآفرینی
نظری درخصوص چالش‌های موجود در حوزه کتب درسی گفت: یکی از چالش‌ها دشواری متون و حجم بالای کتاب‌ها است. علاوه بر این مطالب برای زندگی حال و آینده دانش‌آموزان کاربردی نیستند. جای خالی نگاه کارآفرینی هم در کتاب‌ها به چشم می‌خورد. نکته دیگر مهارت‌آموزی در رشته‌های نظری است؛ ما تصور می‌کنیم که مهارت‌آموزی فقط باید به هنرستان‌های فنی و حرفهای و کار و دانش محدود شود درحالی که اینطور نیست.
وی ادامه داد: حجم دروس باید کم شود و علاوه بر این پیوستگی افقی و عمودی در کتاب‌های پایه‌ای مختلف وجود داشته باشد. همین موضوع باعث شد تا شاهد سواستفاده‌های بسیاری از سوی موسسه‌های آموزشی در لوای کتاب‌های درسی، باشیم. همین موضوع باعث فاصله گرفتن دانش‌آموز از مدرسه و کتاب درسی شد.
کارشناس تعلیم و تربیت با اشاره به اینکه حجم کتب باعث شده تا دانش‌آموزان همیشه خسته از درس خواندن باشند، گفت: دانش‌آموز باید در فرآیند تعلیم تربیت برای حضور در جامعه آماده شود و این نیازمند ایجاد تغییر در کتب درسی است. آموزش و پرورش باید برای این کار از صاحب نظران دعوت کند؛ چراکه دغدغه اصلی ما این است که معلمان مشارکتی در تدوین کتب درسی ندارند.
وی افزود: بعد از اضافه شدن پایه ششم تحصیلی از آن جایی که دوره‌های ضمن خدمت کارآیی کافی برای مهارت‌آموزی به معلمان را نداشتند، در همان سال ابتدایی چالش‌های بسیاری به وجود آمد. درحالی که معلم‌ها باید طوری آموزش ببینند که پذیرای تغییرات باشند.
نظری توضیح داد: حجم کتب باید کم شود تا امکان طراحی فرصت‌های یادگیری پروژه‌محور فراهم شود. بچه‌ها در فرآیند انجام پروژه‌ها تمرین می‌کنند و مهارت یاد می‌گیرند. با این کار سلطنت آزمون‌های حافظه‌محور به پایان می‌رسد. امروزه همه چیز بر آموزش تکنیک‌های موفقیت در کنکور تاکید دارد و البته، برنامه‌های آموزشی‌مربوط‌به کنکور در تلویزیون از شکل عادی سنتی هم پایین‌تر آمده وجهت‌گیری‌آن کاملا ضدتفکر است و به جای کمک به بچه‌ها برای بهره‌گیری از تفکر در فهم دروس و غیره آن‌ها را به سمت جادوگری یادگیری هدایت می‌کند.
وی ادامه داد: هدف باید تربیت نسلی فکور، مومن و نوآور باشد و برای این کار باید تربیت تعاملی را در دستور کار قرار دهیم. شورای عالی آموزش باید مجدد تغییر ساعت دروس و حجم آن را مورد بررسی قرار دهد. مثلا برای درس آمادگی دفاعی سه ساعت درنظر گرفته‌اند درحالی که می‌توان این درس را در یک ساعت و در قالب پروژه آموزش داد. برخی کتب باید از حالت آزمون خارج شده و در قالب کارگاه برگزار شوند.
نظری توضیح داد: برخی از دروس تحت عنوان دروس تحولی به دوره متوسطه اضافه شدند که شامل تفکر و پژوهش، سلامت و بهداشت، سواد رسانه، هویت فرهنگی می‌شوند اما به جرعت می‌گویم که در بسیاری از مدارس به ویژه مدارس خاص کلاسی برای این دروس تشکیل نمی‌شود. ابتدا باید برای این دروس معلمانی توانمند تربیت شوند و بعد این‌ها را از حالت آزمون خارج کرده و به صورت کارگاهی برگزار کنیم. امروز ساعت مخصوص این دروس به دیگر فعالیت‌ها و آموزش دروس تخصصی دیگر اختصاص پیدا می‌کند.
وی افزود: البته در این سال‌ها اقداماتی مثل کاهش حجم برخی دروس و نصب کیو آر کد انجام شده است اما برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید جدول عناوین دروس، ساعت ارائه تغییر کرده و دوره متوسطه دوم بازطراحی شود. در دوره متوسطه دوم تنها جنبه علمی مورد توجه است و جای مهارت‌آموزی خالی است.
مدرسه محوری و اختیار عمل دادن به مدیر
استاد تعلیم و تربیت با اشاره به اینکه مدرسه نباید محدود به کتاب درسی باشد، توضیح داد: کتاب درسی تنها یک ابزار هستند و براساس سند تحول باید موقعیت‌های یادگیری ایجاد کنیم. برای این کار مدرسه محوری و اختیار عمل دادن به مدیر باید در دستور کار قرار گیرد. تمام مدیران وابسطه به بخشنامه‌ها هستند و نمی‌توانند کارهای خلاقانه کنند. علاوه بر این باید توانمندسازی معلمان محور قرار گیرد.
وی ادامه داد: دروس با توانایی دانش‌آموزان همخوانی ندارد و تفاوت‌های فردی باید در کتب درسی لحاظ شود و لازمه این کار استفاده از معلمان در تدوین کتب است؛ چراکه معلم با تفاوت دانش‌آموزان آشنا است و می‌داند که چه چیزی برای کدام دانش‌آموز مناسب است.
نظری معتقد است که با حذف پنجشنبه‌ها و افزایش ساعت آموزش در هفته فرآیند آموزش برای دانش‌آموز خسته کننده شده است. وی افزود: امروزه دروسی که در دانشگاه فرهنگیان تدریس می‌شود، همخوانی با دروس مدرسه ندارد. علاوه بر این تربیت معلمان چند مهارتی باید در دستور کار قرارگیرد.
استاد دانشگاه با بیان اینکه کتب درسی فعلی تنها راه را برای ورود موسسات آموزشی به عرصه آموزش باز کرده‌اند، عنوان کرد: پیشنهاد می‌شود که تمرین‌های بیشتری در کتب درسی وجود داشته باشد که دانش‌آموز نیاز به استفاده از کتب کمک آموزشی پیدا نکد. مباحث تکراری و بی‌فایده هم از کتب حذف شوند. از جهتی باید آشنایی با برخی بزرگان علم و دانش این کشور به دور از جهت گیری سیاسی در کتب درسی گنجانده شود. کتب درسی باید دانش‌آموز را چند بعدی هدایت کند.
انتهای پیام/
نظر شما