به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، خشکسالی، تغییرات اقلیمی، مصرف بی‌رویه و سومدیریت باعث شده تا کشور با چالش آب مواجه شود. اگرچه در سال اخیر بارش‌های خوبی داشتیم اما احد وظیفه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی در گفت‌وگویی که با ایسکانیوز داشت، در این خصوص گفت: وضعیت بهبود پیدا کرده اما از نظر هیدرولوژیکی تقریبا تمام کشور در دامنه خشکسالی قراردارد. چون در سال‌های گذشته بیش از میزان بارندگی از سفره‌های زیرزمینی برداشت کرده‌ایم، سفره‌های زیرزمینی تا حد زیادی خالی شده‌اند و بارش‌های یک‌ساله و حتی چندساله نمی‌تواند آن را جبران کند.
بیشتر بخوانید
دولت چهاردهم نگاه بهره‌بردارانه به محیط زیست نداشته باشد
وظیفه بیان کرد: در استان‌هایی مثل استان مرکزی، اصفهان، یزد، کرمان و خراسان‌ها به خصوص فلات مرکزی ایران به دلیل برداشت‌های بی‌رویه که قبلاً صورت گرفته سفره‌های زیرزمینی حجم خالی بسیاری دارند. ما همچنان در تهران، قزوین، سمنان، خراسان رضوی، البرز و غیر ه در شرایط خشکسالی قرار داریم.
دولت چهاردهم درحالی بر صندلی ریاست قوه مجریه تکیه می‌زند که باید راه حلی برای حل چالش‌های حوزه آب داشته باشد. این چالش‌ها از چند منظر قابل بررسی هستند؛ یکی موضوع گرمایش زمین و لزوم داشتن برنامه برای کاهش آسیب و مورد بعدی کنترل مصرف و پیدا کردن روزنه‌های هدررفت آب است.
بیش از ۳۲ میلیارد مترمکعب آب تصفیه شده از طریق نشت از شبکه‌های توزیع هدر می‌رود
بنا به گفته علی سید زاده مدیرکل دفتر مدیریت مصرف آب شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور سرانه مصرف کل آب شرب در ایران شامل مصارف خانگی و غیر خانگی است که این رقم ۲۳۵ لیتر به‌ازای هر نفر در شبانه‌روز اعلام شده است. این درحالی است که در کشورهای پیشرفته از جمله آلمان، هلند و انگلیس سرانه مصرف خانگی آب در حدود ۱۲۰ تا ۱۴۰ لیتر به‌ازای هر نفر در شبانه‌روز است.
این مقام مسئول می‌گوید: همه ساله بیش از ۳۲ میلیارد مترمکعب آب تصفیه شده از طریق نشت از شبکه‌های توزیع هدر می‌رود.
حمید سینی‌ساز کارشناس آب معتقد است که بخشی از این هدررفت در سیستم فرسوده لوله‌کشی رخ می‌دهد. وی در این باره به ایسکانیوز گفت: بیش از یک چهارم آب تصفیه شده در لوله‌ها به مصرف‌کننده نمی‌رسد و فرسودگی زیاد لوله‌ها هم مزید برعلت است و این را همه می‌دانند و به دلیل ضعف مدیریتی است که در شهرها و روستاها وجود دارد و در این جور مواقع وزیر نیرو شهرداری را مسئول نوسازی شبکه‌های لوله کشی می‌داند.
هدررفت آب در سیلاب‌ها و اهمیت آبخیزداری
وی درخصوص هدررفت آب در تبخیر و سیلاب توضیح داد: مجموع هدررفتی که پیش از مصرف اتفاق می‌افتد، پنج برابر کل مصرف است. که بیشترینش هم تلفات تبخیرآب‌های سطحی و سیلاب‌هایی است که یا به دریاها می‌ریزند یا از مرزهای خشکی کشور خارج می‌شوند و از دست می‌روند. شما هرچقدر هم که بخواهید آب را بهینه مصرف کنید، چقدر بر موجودی آب کشور می‌توانید اضافه کنید؟
سینی‌ساز بر این باور است که می‌توان با آبخیزداری بخشی از این هدررفت را جبران کرد. وی در این باره عنوان کرد: براساس بیلان‌های آبی که چند سال یک بار بروزرسانی می‌شوند، تقریبا بین ۶۹ تا ۷۱ درصد ورودی آب از محل بارش، تبخیر می‌شود. حدودا ۸ تا ۱۰ درصد هم به شکل خارج شدن از مرزهای آبی و خاکی کشور، هدر می‌رود. در مجموع چیزی حدود ۲۰ درصد از بارش‌ها برای استفاده باقی می‌مانند. البته همه این میزان آب هم استفاده نمی‌شود و باید هدررفت و نشتی آب در شبکه‌های توزیع را هم حساب کرد. اگر این ۸۰ درصد تلفات را بتوانیم با آبخیزداری به سمت سفره‌ها هدایت کنیم، نمی‌خواهم بگویم تلفات صفر می‌شود اما حداقل ۳۳ درصد آن قابل ذخیره است.
اسماعیل کهرم استاد دانشگاه، بوم‌شناس و از مدیران اسبق سازمان محیط زیست هم با تاکید بر اینکه اگر دولت چهاردهم به چالش آب توجه نکند، تا پنج سال دیگر تهران و تا ۱۰ سال دیگر ایران بی‌آب می‌ماند، به خبرنگار ایسکانیوز گفت: برای اجرای درست آبخیزداری باید از ساخت و ساز در ارتفاعات خودداری کنیم؛ در این نواحی خاک و گیاهان باید در معرض ابرها باشند تا بارندگی‌ها وارد سفره‌های آب زیرزمینی شوند. تغذیه سفره‌های زیرزمینی به کشاورزان ما کمک خواهد کرد.
وی ادامه داد: این درحالی است که در شهرهای بزرگ به ویژه تهران شاهد ساخت و ساز گسترده در ارتفاعات هستیم. اگر از ارتفاعات حفاظت نکنیم، مناطق پایین‌دست دچار چالش آبی می‌شوند.
نقش سدسازی بی‌رویه در ایجاد بحران آب
کهرم موضوع را از زاویه دیگری شرح داده و با اشاره به نقش سدسازی بی‌رویه در ایجاد بحران آب، بیان کرد: راهکار برون‌رفت از این بحران، جلوگیری از ساخت سدهای عظیمی مانند سد دز است؛ بانک جهانی زمان ساخت سد دز اعلام کرد که این سازه هفتمین سد مرتفع جهان است اما چنین سدهایی مناسب اقلیم ایران نیستند.
وی توضیح داد: ما باید سدهای کوچک و ناحیه‌ای بسازیم که در سطح شهر کلانی مانند تهران هر کدام از این سدها مسئول آبرسانی به یک ناحیه محدود باشند. این سدها آب‌های سطحی را جمع‌آوری می‌کنند و بعد از تصفیه به مصرف مردم می‌رسانند.
نمی‌توان از مصرف آب نوشت و به کشاورزی اشاره نکرد. علی اکبر کاظمی مشاور وزیر نیرو می‌گوید که در کشور ایران سالانه ۱۰۰ میلیارد متر مکعب مصرف آب داریم که قریب ۹۰ درصد آن در بخش کشاورزی، ۶ درصد در بخش شرب و بقیه در بخش صنعت مصرف می‌شود.
البته برخی مطالعات هم به سهم ۷۰ درصدی اشاره دارد اما به هر حال کشاورزی سهم بالایی در مصرف آب دارد و اگر دولت چهاردهم می‌خواهد کاری برای حل چالش آب کند، باید به این بخش توجه ویژه داشته باشد.
کهرم با اشاره به اینکه دولت آینده باید کشاورزی را بر مبنای آمایش سرزمین انجام دهد، بیان کرد: آمایش سرزمین یعنی هر محصولی متناسب با شرایط اقلیمی منطقه کشت شود. طبیعت تصمیم می‌گیرد که چه گیاهی مناسب کدام منطقه است و ما نباید این تعادل را برهم بزنیم.
وی افزود: اگر تهران را چنارستان می‌نامیدند یا در شیراز بید مجنون رشد می‌کرد، به این معنا بود که هر گیاهی مخصوص منطقه خود است. اگر همسو با میل طبیعت کار کنیم، بهترین نتیجه را می‌گیریم. سالها تلاش شده تا سند آمایش سرزمین تهیه شود و دولت‌ها نباید از آن غافل شوند.
استفاده از شیوه‌های نوین کشاورزی
محمد درویش فعال محیط زیست هم در این باره به ایسکانیوز گفت: در همه جای دنیا خشکسالی باعث تشدید مهاجرت‌های اقلیمی می‌شود. در ایران هم بیش از ۴۰ هزار روستا خالی از سکنه شدند و دلیل این اتفاق هم در طول چند دهه گذشته خشکسالی و کمبود منابع آب بوده است. ما هرچقدر که بتوانیم از دانش روز اسفاده کنیم، مثلا کشاورزی را ارتقا دهیم، ضایعات را کم کنیم، به سمت پرماکالچر (نوعی از کشاورزی) برویم و از کسب و کارهای سبز استفاده کنیم، طبیعی است که میزان فشار به منابع آب کم می‌شود و تاب‌آوری افزایش پیدا می‌کند.
درویش توضیح داد: ایران در عرض جغرافیایی ۲۵ تا۴۰ درجه نیمکره شمالی واقع شده است. این عرض جغرافیایی را کمربند خشکی جهان می‌نامند. در این عرض جغرافیایی، مهم‌ترین و مشهورترین بیابان‌های جهان مستقر شده‌اند.
وی افزود: میانگین بارش‌های آسمانی دست‌کم یک سوم تا یک چهارم میانگین جهانی است و تبخیر دست‌کم دو تا سه برابر بیشتر از میانگین جهانی است. بنابراین، مهم‌ترین ویژگی که مردمی که در این عرض زندگی می‌کنند و کشورها و دولت‌هایی که حضور دارند باید رعایت کنند، این است که نباید به اصطلاح تمام تخم‌مرغ‌هایشان را در آن ظرفی بگذارند که چشمش به آسمان است.
درویش ادامه داد: نباید در واقع چیدمانی را برای پول و کارآفرینی ایجاد کنند که به شدت به آب و خاک وابسته است؛ زیرا این مولفه، در چنین مناطقی بسیار بسیار کم‌یاب است. یکی از اشتباهاتی که ما انجام دادیم، این بود که به سراغ کشاورزی، توسعه و استقرار صنایع آب‌بر و انرژی‌بر رفتیم و به این ترتیب بحران را دوچندان کردیم.
پرماکالچر در واقع به دنبال نوعی کشاورزیی همیشگی (Permaculture) و سازگار با طبیعت و الگوهای زیستی است و به همین دلیل از آن به کشاورزی زیستی، کشاورزی پایدار و کشت و کار طبیعی یاد می‌شود. این فرآیند در تعریف شامل تقویت و شکل دادن مجموعه‌ای از چرخه‌ها و اکوسیستم‌های طبیعی است که از نظر کشاورزی بازدهی داشته باشند.
البته نباید از این غافل شد که مردمان این سرزمین سالها همسو زندگی کردن با طبیعت را آموخته و به این شیوه زیسته بودند؛ نمونه آن کشت پرآب‌ترین محصل در خشک‌ترین نقطه ایران، آن هم با کمک طبیعت است. بهمن ایزدی کویرشناس در گفت‌وگو با ایسکانیوز درپاسخ به این سوال که چطور مردمان ساکن گرمترین نقطه ایران پرآب‌ترین محصول را به صورت دیم می‌کاشتند، گفت: نیاکان ما سالها با ایجاد الگوی کاشتی که مبتنی بر آب نباشد، توانسته‌اند هوشمندانه در مناطق خشک زندگی کنند. در حقیقت ظرفیت آب و خاک را آنالیز کردند و کشاورزی ی انجام دادند که به آب چندانی نیاز ندارد.
وی افزود: بیابان لوت گرمترین و خشک‌ترین بیابان جهان است و بیشترین دمای سطح زمین در این نقطه قرار دارد، دقیقاً در ۷۰ کیلومتری شمال شرق مرکز گرمترین نقطه زمین که ما ۱۶ سال روی آن مطالعه کرده‌ایم، آبادی‌هایی وجود دارد که کشت دیم سیلابی انجام می‌دهند؛ آن هم در منطقه‌ای که ریزش نزولات جوی در حالت بسیار خوشبینانه ۵۰ میلیمتر است.
ایزدی توضیح داد: این مردم هوشمندانه با ایجاد سد خاکی که به آن بند می‌گویند، آب باران را در دشت‌های فراخی که در مسیر سیل هستند، نگه می‌دارند و آن منطقه به تالاب تبدیل می‌شود و با نفوذ آب به سفرهای زیر زمینی در واقع آبخوان‌داری می‌کنند.
وی ادامه داد: یعنی نه تنها از زمین آبی برداشت نمی‌کنند و چاهی نمی‌زنند بلکه با ایجاد سد خاکی بندسار، حصارهایی در اطراف حوزه بندسار می‌سازند که از پیش روی تپه‌های ماسه بادی سرگردان جلوگیری می‌کند؛ در واقع مانع پیشروی بیابان می‌شوند. آب موجود در بندسار به مرور زمان در لایه‌های زیرین زمین رسوخ کرده و سفره‌های آب زیرزمینی را غنی می‌کند.
ایزدی بیان کرد: بعد از فروردین دمای محیط افزایش پیدا می‌کند و آب کم عمق مانده در حوضه تالاب خشک می‌شود و پس از آن بومیان با کشت هندوانه دیم که پرآب‌برترین محصول است در اراضی مرطوب زیرسطحی بدون اینکه حتی یک قطره آب به آن بدهند مرغوب‌ترین محصول که خاصیت دارویی نیز دارد، برداشت می‌کنند.
به گزارش ایسکانیوز، از صحبت‌های کارشناسان اینطور برمی‌آید که دولت چهاردهم باید روزنه‌های هدررفت آب را شناسایی کرده و بودجه را به سمت اصلاح آن مسیرها هدایت کند؛ برای نمونه سیستم فرسوده لوله‌کشی را اصلاح کرده و برای آموزش شهروندان هزینه کند. علاوه بر این لزوم اصلاح الگوی کشت، آموزش کشاورزان و افزایش نظارت بر این حوزه هم احساس می‌شود. از جهتی با توجه به افزایش تاثیرات تغییرات اقلیمی و سیلاب‌های متعدد، اگر آبخیزداری در دستور کار قرار نگیرد، شاهد از دست دادن حجم زیادی از آب‌های کشور خواهیم بود.
انتهای پیام /
نظر شما