به گزارش ایسکانیوز و به نقل از روزنامه وقایع اتفاقیه،نیاز به رمزگشایی از این تاریخ ناشناخته در دهه 70، گروه کوچکی از باستان‌شناسان زیر آب را به کاوش در خلیج‌فارس واداشت؛ جایی که از هزاره دوم پیش از میلاد مسیر تحولات تاریخی بوده و بخشی از راه ابریشم از آن می‌گذرد. کاوش‌هایی که زمانی به کشف قدیمی‌ترین محوطه‌های جلگه بوشهر در هزاره پنجم قبل از میلاد و کشتی ساسانی بندر سیراف انجامید و حقایق قلعه پرتغالی قشم، هرمز و دیگر جزایر هرمزگان و کشتی تجاری غرق شده قاجاری در آب‌های بنـدر امیـرآبـاد لاهیجان را روشن کرد، با تغییراتی در سازمان میراث و عوض‌شدن دولت‌ها کنار گذاشته شد. سواحل غنی ایران در حالی مدت‌هاست بدون کاوش رها شده که سرزمین‌های دیگر با داشتن ساحلی کوچک، به دنبال یافتن هویتی برای خود، باستان‌شناسی زیر آب را رونق بخشیده‌اند. لباس‌های غواصی اولین گروه باستان‌شناسی حالا در صندوق خاک می‌خورد و دور از ذهن نیست که دراین‌مدت پای دزدان تاریخ به دریاها هم باز شده باشد.
در هفته جاری خبر رسید که برای کاوش‌ها و مطالعات گسترده باستان‌شناسی در آب‌ها و سواحل جنوبی کشور، در سراسر خلیج‌فارس و دریای مکران پایگاه‌های مهم باستان‌شناسی راه‌اندازی می‌شود. این‌طور که رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی گفته، این پایگاه‌ها راه‌اندازی و فعال می‌شوند، زیرا در سال‌های گذشته در نبود پایگاه‌های فعال به کاوش‌های باستان‌شناسی زیرآب در این حوزه توجهی نمی‌شد. این خبر برای کشف تاریخ سواحل ایران امیدبخش است اما پیگیری‌های نگارنده نشان می‌دهد اولین اعضای گروه باستان شناسی زیر آب ایران یا از این ماجرا بی‌خبرند یا از عملی‌شدن این برنامه ناامید.
تاریخ انجام کاوش‌های منسجم باستان‌شناسی زیر آب به سه نام گره خورده است: علی طیبی، حسین توفیقیان و محمود میراسکندری. فارغ التحصیلان رشته باستان‌شناسی که در سال‌های پایانی دهه 70، به استخدام سازمان میراث فرهنگی درآمدند و فعالیت خود را جدی کردند تا پروژه‌های بندر صیراف، بندر امیرآباد لاهیجان، کشف کشتی مغروق دوران مظفرالدین شاه و عملیات دریاچه تخت سلیمان تا اعماق 35 متری را کلید بزنند.
هیاهوی بسیار برای هیچ
محمود میراسکندری که حالا مدیر گروه باستان‌شناسی پیش از تاریخ پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری است، می‌گوید: «خیلی سال است کاوش‌ها متوقف شده. فعالیت‌هایی هست اما نه جدی است و نه منسجم.»
او فعال‌کردن دوباره تیم را هزینه‌بر می‌داند: «بودجه زیادی لازم است، تجهیزات مورد نیاز باید سالی یک بار عوض شود و به روز باشند، برای نگهداری تجهیزات مکانی استاندارد می‌خواهیم. لباس‌های قواصی نباید تا بخورد اما همین حالا لباس‌های قواسی ما، در یک صندوق در بندرعباس خاک می‌خورد. کپسول‌های اکسیژنمان مال سال 2005 است و تا الان حسابی زنگ زده. نیروی جوان دوره دیده نداریم. در این بی‌توجهی قاچاقچی‌ها هم پایشان به دریا و ساحل باز می‌شود. سازمان میراث باید این مسائل را جدی بگیرد و بعد برنامه بریزد.»
میراسکندری که از شنیدن خبر راه‌اندازی نزدیک پایگاه‌های باستان‌شناسی در جنوب کشور شوکه شده اخبار تازه را هیاهوی بسیار برای هیچ می‌داند: «مگر می‌شود به همین راحتی گروه را راه‌اندازی و شروع به کار کرد؟ نه بودجه داده‌اند و نه نیرو داریم. به نظر من که خبر تبلیغاتی است. به این اخبار خوشبین نیستم.»
بااین‌حال در بلاتکلیفی کاوش‌های باستان‌شناسی سواحل و آب‌های ایران، سرپرست گروه قدیمی پیگیر ثبت گروه علمی باستان‌شناسی زیر آب است تا کاوش دریاها باردیگر آغاز شود. حسین توفیقیان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی که از جزئیات خبر راه‌اندازی پایگاه‌های باستان‌شناسی در خلیج‌فارس بی‌اطلاع است، می‌گوید: «پژوهشکده مدت‌ها قبل در خلیج‌فارس در‌این‌باره فعالیت داشت اما تاریخ مشخصی برای راه‌اندازی پایگاه‌ها و جزئیات برنامه به من اعلام نشده. ما دو سال است می‌خواهیم گروه باستان‌شناسی زیر آب را به عنوان یکی از زیر مجموعه‌های پژوهشکده باستان‌شناسی معرفی کنیم. با قانونی‌شدن گروه می‌توانیم نیروی متخصص و علاقه‌مند جذب کنیم، آموزششان دهیم و تجهیزات را هم تکمیل کنیم.» او بر عکس فعالان اندک باستان‌شناسی زیر آب در ایران به آینده امیدوار است و می‌گوید بناست در هفته‌های آینده کار میدانی در سواحل جلالی بوشهر آغاز شود.
کاوش برای اثبات نام خلیج‌فارس
دریای خزر در شمال، خلیج‌فارس و دریای عمان در جنوب به عنوان مرزهای دریایی کشور، رودخانه‌ها و دریاچه‌های داخلی از مهم‌ترین بسترهای مطالعاتی باستان‌شناسی زیر آب در ایران هستند که شواهد زیادی از تاریخ بشری را در دل دارند. باستان‌شناسان زیر آب یکی از بهترین راه‌های اثبات خلیج‌فارس به نام ایران را ادامه کاوش در این مناطق می‌دانند. برای اثبات این مسئله به متون سومری و اکدی استناد می‌شود که رفت‌وآمد بازرگانان را از اوایل هزاره دوم پیش از میلاد در خلیج فارس به ثبت رسانده‌اند.
براساس این متون، مردم بین النهرین مس، چوب، عاج، سنگ‌های قیمتی و حتی پیاز وارد می‌کردند. یکی از مسیرهای جاده ابریشم از خلیج فارس می‌گذشته، چراکه در سال‌های دور از بندر سیراف و بوشهر مروارید به چین صادر و از آنجا پارچه ابریشم به ایران وارد می‌شده است، پس می‌توان از خلیج‌فارس به عنوان جاده ابریشمی برای رفت‌وآمد کشتی بر کشورهای مختلف نام برد، بااین‌وجود خلیج فارس که در مسیر و بطن تحــولات بزرگ تاریخــی در دوره‌های گوناگون قرار داشته، همچنان بکر و دست نخــورده باقــی مانـده است. با همه اینها، اولین گروه باستان‌شناسی زیر آب کمبودها را به جان خریده و کاوش‌های بسیاری در این مناطق به سرانجام رساندند. مصطفی راستی دوست، عضو و معاون اسبق پژوهشکده باستان‌شناسی که در سال 72 سواحل و آب‌های کشور را کاوش کرده می‌گوید: «آخرین پروژه‌ای که در آن حضور داشتم چهار سال پیش بود. در جزیره کیش موفق به کشف آثاری از قرن پنجم هجری شدیم و شواهدی که نشان می‌داد بعد از بروز سونامی در بندر سیراف و به زیر آب رفتن بخشی از بندر، اهالی این ناحیه به قشم و کیش مهاجرت کرده و شهر‌سازی را آغاز کرده‌اند. همچنین شواهدی از حضور کشتی‌های بازرگانی در این منطقه نیز پیدا شد.»این باستان‌شناس با اشاره به موفقیت‌های گروه‌های باستان‌شناسی باوجود مشکلات مالی و نبود امکانات گله می‌کند که حالا همه‌چیز متوقف شده و دراین‌مدت ترکیه و بحرین دراین‌زمینه پیشرفته زیادی داشته اند: «حتی کشورهای عربی هنوز به دنبال‌یافتن مستنداتی برای عوض‌کردن نام خلیج فارس هستند. این در حالی است که ادامه مطالعات و کشفیات باستان‌شناسی بیشتر دراین‌زمینه می‌توان با اطمینان گفت تلاش آنها بیهوده است.»
20106
