به گزارش خبرنگار استانی ایسکانیوز از اصفهان، سومین دوره «کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه، راه نجات» تیرماه ۱۴۰۳ در اصفهان با میزبانی از نهج‌البلاغه‌پژوهانی از سرتاسر دنیا برگزار شد. پس از کاوش حول «ابعاد شخصیتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام» در اولین دوره کنگره و سپس بررسی «انسان در تراز نهج‌البلاغه» در کنگره دوم، موضوع سومین دوره این کنگره بین‌المللی به «نهج‌البلاغه و زیست شرافتمندانه» اختصاص یافته بود. در این رابطه با مسعود راعی دِهَقی، دبیر علمی سومین کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه به گفت‌وگو نشستیم تا مبانی و چرایی برگزاری این رویداد مهم علمی را تشریح کند. استادتمام حقوق بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی از دستاوردهای این کنگره در داوری بیش از ۴۵۰ مقاله علمی گفت و هم‌چنین برنامه‌های آینده کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه را تبیین کرد. گفت‌وگوی خبرنگار گروه استان‌های ایسکانیوز با دبیر علمی سومین کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه را در ادامه می‌خوانید.
شعار «نهج‌البلاغه و زیست شرافتمندانه» برای سومین کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه از کجا نشأت گرفته و چه هدف علمی را دنبال می‌کند؟
هدف ما از برگزاری این کنگره، کاوش و ترویج آموزه‌های نهج‌البلاغه با نگاه تمدنی و استفاده عملی از این آموزه‌ها در فضای کنونی جامعه بوده است. اگرچه این نگاه از گذشته نیز مدنظر محققین بوده، اما اکنون بر این باوریم که با نگاه تمدنی و جامع، می‌توانیم اثرگذاری عملی بر جامعه داشته باشیم. نهج‌البلاغه، ادبیاتی جامع و کامل را با خود به همراه دارد و این ادبیات، فضای ورود به دنیای حکمرانی مطلوب و سالم را زیر بیرق حکمت علوی مهیا کرده است.
مرجعیت علمی نهج‌البلاغه
در مسیر علمی این کنگره، با چه چالش‌هایی در زمینه تحقق تمدن اسلامی مبتنی بر حکمرانی علوی روبه‌رو شده‌اید؟
نخستین چالش ما در تمدن‌سازی با بهره از ظرفیت‌های علمی حکمت علوی، پذیرش مرجعیت علمی نهج‌البلاغه بوده است که تلاش داشتیم در اولین کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه با تلاش گسترده محققان ایرانی و خارجی، بر این چالش فائق آییم. ما با برگزاری این کنگره بین‌المللی و تلاش‌های علمی در داخل و خارج از کشور، به اجماع بر سر مرجعیت علمی نهج‌البلاغه رسیدیم و بازخوردهای مثبتی را از سوی شخصیت‌های علمی و دینی شاهد بودیم. این بازخوردها، بدان معناست که یک وفاق علمی بین شخصیت‌ها و پژوهشگرانی که با کتاب شریف نهج‌البلاغه مرتبط بوده‌اند ایجاد شد.
پذیرش مرجعیت علمی نهج‌البلاغه، حرکتی عظیم در مسیرِ آینده بود که گام‌های آتی ما را استوارتر رقم زد و توانستیم در کنگره بعدی، به موضوع «انسان در تراز نهج‌البلاغه» بپردازیم و نگاه متعادل امیرالمؤمنین علیه‌السلام را بر اساس ساحت‌های گوناگون زیستِ انسانی، خصوصاً از منظر علوم انسانی صورت‌بندی کنیم.
پذیرش مرجعیت علمی نهج‌البلاغه و صورت‌بندی ویژگی‌های انسان علوی، چگونه قادر به تحقق تمدن اسلامی و علوی است؟
در نگاه تمدنی، دسترسی به دانش کاربردی در حیطه علوم انسانی نقش کلیدی دارد. مادام که مرجعیت علمی نهج‌البلاغه مورد پذیرش و اثبات علمی قرار نمی‌گرفت، استخراج آموزه‌های علوی منطبق بر ساحت‌های مختلف زندگی انسان نیز ناممکن بود. با پذیرش مرجعیت علمی نهج‌البلاغه و سپس استخراج و صورت‌بندی میان‌رشته‌ای حکمت علوی در قالب ۱۴ جلد کتاب و بیش از ۴۰۰ مقاله، داده‌های علمی لازم برای نظریه‌پردازی تمدنی نیز فراهم شد. ما داده‌های موردنیاز را نه به‌صورت کلی، بلکه در ابعاد مختلف حقوقی، مدنی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تربیتی استخراج کردیم تا به جامعیتِ لازم دست پیدا کنیم. تمدن‌سازی، یک فرآیند است، نه حادثه‌ای آنی. به همین دلیل، تلاش داشتیم تا به سهم خود، مقدماتِ این مهم را طی یک فرآیند علمی و اعتمادپذیر طی کنیم.
امر دینی در جهان مدرن
در جهان مدرن، دغدغه بسیاری، امکانِ امر دینی و کارکرد در جامعه امروزی است؛ آیا پاسخی برای این پرسش‌ها و دغدغه‌ها وجود دارد؟
برای پاسخ به این سؤال، باید پرسید، آیا ما در دنیای مدرن دنبال چه می‌گردیم؟ دنیای مدرن دنبال چه گم‌شده‌ایست که در نگاه دینی نیافته است؟ شاید آخرین کلیدواژه‌ای که در ارتباط با دنیای مدرن مطرح شده و بسیاری از پژوهشگران به دنبال صورت‌بندی آن هستند، «حکمرانی خوب» است. هم‌اکنون در شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، عبارت Good Governance یا حکمرانی خوب، بسیار مورد تأکید است. در این رابطه معیارهایی مانند شفافیت، پاسخ‌گویی و مسئولیت‌پذیری مورد سنجش قرار می‌گیرند، از سوی دیگر، امروزه در دنیای مدرن و در سطح ملل متحد، ارزش‌های یک نظام حاکمیتی خوب، با افزایش حداکثری رضایت‌مندی مردم از حکومت‌ها، حفظ کرامت انسان‌ها و تأکید بر صلح و مدارا، در رابطه است. از قضا این شاخصه‌ها، عیناً در احکام و ادبیات دینی با الزامات متعالی‌تری دیده می‌شود.
از دیدگاه من، آن‌چه که امروزه مردم را از فضای حاکمیت‌ها دور می‌کند، مسائلی مثل پنهان‌کاری، عدم پاسخ‌گویی و کم‌بود شفافیت است. این در حالی است که این معیار ایده‌آل هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی در نهج‌البلاغه آمده و اگر ما به سیر نهج‌البلاغه نگاه کنیم، در این کتاب بسیاری از حلقه‌های مفقوده زندگی بشر مدرن، قابل یافتن است.
عدالت و برابری
مواجهه نهج‌البلاغه با تبعیض‌ها و انواع مختلف آن، به عنوان یکی از معیارهای مهم مدنظر جوامع مدرن، چیست؟
تبعیض در جامعه کنونی، دارای پارامترهایی مثل رنگ، ملیت، قومیت، جنسیت، زبان و گویش افراد و ... است که برای جلوگیری از ادامه این ناعدالتی‌ها و هم‌چنین ایجاد فرهنگ عدالت و برابری در جامعه، باید راه‌کارهای مناسبی توسط دولت و حکومت هر کشوری اعمال شود. این همان موضوعی است که در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه، زمانی که امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌خواهد مالک اشتر را برای زعامت مصر اعزام کند، مورد اشاره قرار گرفته است. در قرآن کریم نیز معیار برتری، نه نژاد و نه هر شاخصه ظاهری دیگری، بلکه «تقوا» معرفی شده و همه انسان‌ها، برابر شمرده شده‌اند. از این منظر، اندیشه اسلامی و علوی ظرفیت‌های قابل توجهی در مبارزه با مظاهر تبعیض در جهان مدرن دارد.
کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه، چه در دوره دوم و چه در این دوره این مضامین را از حیث حقوقی، فرهنگی و تربیتی مورد توجه قرار داده و باور داریم که تعمیق در حکمت علوی، پاسخگوی بشر مدرن در مواجهه با اشکال گوناگون تبعیض است.
هزینه گزاف مسیر غیردینی
انسان مدرن تا چه میزان توانسته مواجهه مناسبی با چالش‌های فراروی خود داشته باشد؟
جامعه مدرن امروز با وجود مسیرهای مختلفی که آزموده، اکنون خرامان خرامان در حال نزدیک شدن به نگاه دینی، اسلامی و علوی است. در حالی که اگر بشریت زودتر به صراط خالق خود بازمی‌گشت، می‌توانست با شتاب بیش‌تری به توسعه برسد. جامعه مدرن پیشرفت داشته، اما به مسیری که پیموده نقد وارد است؛ هزینه به دست آوردن جایگاه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کنونی به روش تجربی، آیا ارزش‌اش را داشته است؟ نگاه عاقلانه این بود که انسان با توجه به رهنمودها و نگاه جامع الهی که در نهج‌البلاغه متبلور است، مسیر را برای خود طولانی نکند.
با استفاده از تجربیات امیرالمؤمنین علیه‌السلام، مسأله حکمرانی تبیین شده است. شاهد این مدعا هم بخشی دیگر از نامه علی علیه‌السلام به مالک است که می‌فرماید: «ای مالک اگر نگاهی جامع نداشته باشی، محال است بتوانی بر این مردم حکومت کنی. نگاهت به قلبت بازمی‌گردد و قلبت را با این شعار پر کن که تو نمی‌توانی جز با نگاه محبت‌آمیز و رحیمانه به مردم، در این فضا حرکت کنی. با دشمنی و اجبار، فقط مردم را به گروه‌های زیادی تقسیم میکنی و مجبور خواهی شد تا از میان آن‌ها یکی را انتخاب کنی و بقیه را مقابل خودت قرار دهی. در نتیجه، هزینه حکومت بالا می‌رود، نامهربانی بسیار خواهی‌کرد و نامهربانی‌های بسیاری خواهی دید.»
بحران هویت انسانِ معاصر
آیا هنوز برای رسیدن به زیست شرافتمندانه که موضوع سومین کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه هم بود، مسیر طولانی در پیش داریم؟
بله، همین‌گونه است؛ زمانی که در جهان کنونی به تفکر بپردازیم، می‌بینیم که جایگاه انسان درست فهم نشده است. انسان برای صنعتی شدن و آفرینش تکنولوژی زاده نشده است؛ اگرچه شاید توان انجام این کارها فقط از دست انسان ساخته باشد، اما باید توجه کنیم که دلیل آفرینش انسان، چیزی فراتر از مصرف‌کننده بودن و برطرف کردن نیازهای طبیعی‌اش بوده است. آیا انسان برای تکنولوژی ساخته شده یا تکنولوژی برای انسان؟ اگر انسان در خدمت صنعت باشد، پس طبیعتاً آن‌چه که ارزش و اصالت دارد، صنعت است و انسان باید خود را باید برای به دست آوردن آن فدا کند. این چالش‌ها برای انسان معاصر، گویای مسیر طولانی است که برای نیل به تحقق تمدن اسلامی باید طی کنیم.
آیا دغدغه و چالش‌های بشر مدرن، محدود به آثار پس از انقلاب صنعتی است؟
زمانی که به وضع کنونی جهان می‌نگریم، درمی‌یابیم که مشکلات بشر مدرن، ورای مشکلاتی است که پیش‌تر برشمردیم. به نظر من، دغدغه‌های جدی‌تر از جایی آغاز می‌شود که یک رژیم غاصب به خود اجازه می‌دهد تا هیچ زیرساختی را برای حداقل‌های زندگی در سرزمین غزه باقی نگذارد. مشکلاتی هم‌چون خشونت علیه زنان، کودکان کار و بدسرپرست و بی‌سرپرست، بحران‌های زیست محیطی و جنگ‌های خانمان‌سوز در اقصی نقاط جهان، تاکنون بدون راه‌حل باقی مانده است. در حالی که تمام علوم انسانی که از گذرگاه تجربه بشری به‌وجود آمده، تلاش داشته‌اند تا گوشه‌ای از این بحران‌ها را حل کنند. علومی مثل روان‌شناسی، حقوق، فلسفه، مدیریت، اقتصاد و ... همه به نوعی داعیه حل مشکلات و ایجاد آرامش برای بشر را داشته و بالتبع باید موفق بوده باشند؛ اما شاهدیم که تاکنون نتوانسته‌اند به اهداف خود دست یابند.
در کنار این مسائل، وضعیت دنیای معاصر با وجود سازمانی که پرچم‌دار صلح و امنیت جهانی می‌باشد، چگونه است؟ چرا نظام کنونی حقوق بین‌الملل از صدور یک قطع‌نامه آتش‌بس در دفاع از میلیون‌ها فلسطینی عاجز است؟ در پاسخ به این سؤال باید بگوییم که در واقع مرتبه معنوی و انسانی بشریت تا جایی تنزل یافته که بر کشتن زنان و کودکان بی‌پناه و بی‌سرپرست مظلوم چشم می‌بندند، یا نسبت به فجایع زیست‌محیطی ساکت است و یا تداوم استعمار پنهان ملت‌ها و نابرابری شدید توضیع ثروت در جهان، چندان اولویتی ندارد!
«شرافت» حلقه مفقوده جهان امروز است. تکه گم‌شده‌ای که در رهنمودهای خلیفه‌الهی وجود دارد و می‌تواند دنیای امروز را از سرافکندگی نجات دهد. برای نجات بشر، تنها راه‌کار مؤثر، رجوع به نهج‌البلاغه و زیبایی‌های نگاه امام علی علیه‌السلام است که ما با برگزاری این کنگره قصد داشتیم تا ظرفیت‌های عظیم این مکتب تمدن‌ساز را به جهان نشان دهیم.
کنش علمی در شش محور
با وجود تحلیلی که از شرایط بشر و جامعه معاصر و ظرفیت‌های نهج‌البلاغه ترسیم کردید، در سومین «کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه، راه نجات» چه مسیر علمی‌ای را دنبال کردید؟
ما با کلیدواژه «راه نجات» سعی در ارائه تعریفی جامع از موضوع کنگره داشتیم؛ زیرا باور داریم که در شرایط کنونی و در عصر مدرنیته، برای آن‌که به راه نجات‌بخش انسان برسیم، چاره‌ای جز پیمودن مسیر علمیِ تحقیق در نهج‌البلاغه نداریم. به همین دلیل در کنگره سوم تلاش شد که زیست‌بوم‌های مختلف علمی مثل زیست‌بوم‌های سیاسی، مدنی و حقوقی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، تربیت و روان‌شناسی، و جهاد و مقاومت را طراحی کنیم تا به‌صورت جامع‌نگر به کاوش در نهج‌البلاغه بپردازیم.
در این زیست‌بوم‌ها تلاش شده تا نهج‌البلاغه‌پژوهان به تنظیم مقاله با نگاه تخصصی خود بپردازند. به صورت کلی، در این کنگره تلاش کردیم که شرافتی که امام علی علیه‌السلام معنا کرده و عزت اجتماعی که رقم زده را از دریچه علمی به رشته تحریر درآوریم. به عقیده من، با چنین نگاهی در کنار برگزاری پیش‌نشست‌های داخلی و خارجی توفیقات زیادی داشته‌ایم.
در این کنگره چه تعداد مقاله دریافت شده است؟
در سومین کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه بیش از ۴۵۰ مقاله فارسی، عربی، انگلیسی، روسی دریافت کردیم که با توجه به نوع مقالاتی که تاکنون دریافت و داوری شده و هم‌چنین با بررسی و توافق نهایی بر سر زیست‌بوم‌ها در کمیته علمی کنگره، آثار برتر علمی در رویداد اختتامیه کنگره، در قالب پنج پنل علمی مجزا تشریح شد و در قالبی مشابه سمپوزیوم، آخرین یافته‌های علمی نهج‌البلاغه‌پژوهان را به مخاطبان کنگره عرضه کردیم.
پیام جهانی با مخاطب جهانی
آیا تلاش‌های علمی شما از حیث مخاطبان و کاربرد، مختص جهان تشیع است یا گسترده وسیع‌تری را هدف قرار دادید؟
ما همواره تلاش کرده‌ایم تا در تمامی ادوار از ظرفیت علمی چهره‌های گوناگونی در این کنگره استفاده کنیم که الزاماً باورمند به مکتب تشیع یا حتی دین مبین اسلام نبوده‌اند. حضور متفکرانی از دیگر ادیان و از ملل مختلف در کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه، شاهد رویکرد فراگیر ما نسبت به جامعه هدف می‌باشد.
در پایان، چه پیامی برای نهج‌البلاغه‌پژوهان در ایران و مخاطبان بین‌المللی دارید؟
امام علی علیه‌السلام به ما آموخته‌اند که فرصت‌ها در گذر هستند و باید آن‌ها را غنیمت شمرد. من از همه اندیشمندان صاحب قلم درخواست می‌کنم که خوب بیاندیشید، بنویسید و منتشر کنند. این موضوع در شرایط کنونی، کمک به بشریت و کمک به پیشرفت نسل کنونی برای بهتر تربیت شدن است.
خبرنگار: محمدرضا زاهد
انتهای پیام/
نظر شما