به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ مجله «نیچر» در اوائل سال میلادی جاری گزارشی را منتشر کرد که در آن هشدار داد که میلیون‌ها مقاله تحقیقاتی وجود دارد که در هیچ آرشیو دیجیتال ذخیره نشده اند. «مارتین ایو»، محقق رشته فناوری و انتشارات دانشگاه لندن، در این گزارش روی بیش از هفت میلیون مقاله مطالعه و «شناساگر اشیای دیجیتال» یا DOI آنها را بررسی کرد. شناساگر اشیای دیجیتال رشته ای از کاراکتر است که برای شناسایی و پیوند دادن به نشریات خاص مانند مقالات علمی و گزارش‌های رسمی استفاده می‌شود. فراداده مربوط به شیء، مرتبط با نام شناساگر اشیای دیجیتال ذخیره می‌شود و این فراداده می‌تواند شامل یک محل، همچون یک نشانی وب (URL) باشد، جایی که شیء را می‌توان در آن یافت. شناساگر اشیای دیجیتال برای یک سند، دائمی است در حالی که محل آن و دیگر فراداده‌ها می‌توانند تغییر کنند.
ایو با بررسی این هفت میلیون مقاله دریافت که بیش از 2 میلیون از این مقالات در بایگانی‌ها «مفقود» هستند. به این معنا که در آرشیوهای اصلی که تضمین می‌کند در آینده قابل دسترسی هستند، نگهداری نشده اند.
گفتنی است که ایو در یک موسسه غیرانتفاعی ثبت نشانگر دیجیتال شیء با نام «کراس‌رف» (Crossfer) به عنوان توسعه دهنده پژوهشی کار می‌کند و این مطالعه را در تلاش برای درک بهتر مشکلی که کتابداران و آرشیوداران از قبل از آن مطرح کرده بودند، انجام داد. مشکل این است که با وجودی که دانش با سرعت بی‌سابقه ای تولید می‌شود، اما به طور ایمن و برای آیندگان ذخیره نمی‌شود. این در حالی است که مجلات یا انجمن‌های علمی برای همیشه زنده نمی‌مانند.
مطالعه ای که در سال 2021 انجام شد نیز نشان داد که فقدان آرشیو جامع و باز به این معناست که 174 مجله با دسترسی آزاد که کل موضوعات تحقیقاتی اصلی و مناطق جغرافیایی را پوشش می‌دهند، در 2 دهه اول این هزاره از دنیای وب ناپدید خواهند شد.
به گفته ایو، فقدان آرشیو دراز مدت به ویژه تاثیر بسیاری روی موسسات علمی کشورهای با درآمد کم و متوسط، موسسات کمتر ثروتمند در کشورهای ثروتمند و مجلات کوچک‌تر و کم منابع در سرتاسر جهان دارد. با این حال، مشخص نیست که آیا محققان، موسسات و دولت‌ها این مشکل را به طور کامل در نظر گرفته‌اند یا خیر.
«ایرینا کوچما»، مدیر برنامه دسترسی آزاد در یک سازمان غیرانتفاعی است که هدف آن بهبود دسترسی مردم به اطلاعات دیجیتال است. او می‌گوید: حفاظت و نگهداری دانش یک مساله مهم است؛ مساله ای که حل آن کار آسانی نیست.
«جینی هندریکس»، مدیر برنامه موسسه کراس‌رف در لندن، می‌گوید: روز به روز مجله‌های بیشتری شروع به کار می‌کنند که با کنترل و تعادل کمتری دارند. در این صورت در کنار ناشران بزرگی که کارهای بزرگ انجام می‌دهند، مجلاتی داریم که از نظر مالی خود را به زور می‌کشند. این مجلات پولی برای ذخیره‌سازی و حفاظت از داده‌های مقالات خود ندارند. پس بهتر است در مورد این مجلات بیشتر بدانیم و تحقیق کنیم.
راهکارها
نیچر برای این سرمقاله، از کتابداران، بایگانی‌ها، محققان و سازمان‌های بین‌المللی پیشنهادهایی در مورد چگونگی بهبود وضعیت درخواست کرد. محققان، مؤسسات و تامین‌کنندگان مالی باید راهکارهای خود را برای بهبود این وضعیت مطرح کنند.
در مرکز مشکل کمبود پول، زیرساخت و تخصص برای آرشیو منابع دیجیتال وجود دارد. «کاتلین شیرر»، مدیر اجرایی کنفدراسیون مخازن دسترسی آزاد -که یک شبکه جهانی آرشیوهای علمی به شمار می‌رود- می‌گوید: حفاظت دیجیتال گران تمام می‌شود و کار بسیار دشواری هم هست. چون فقط به ایجاد نسخه ای پشتیبان از مقالات محدود نمی‌شود. به طور کلی، مدیریت فعال محتوا در طول زمان در یک محیط فناوری به سرعت در حال تحول است.
برای موسساتی که توانایی پرداخت آن را دارند، یک راه‌حل این است که برای محافظت از محتوا و بایگانی و نگهداری آنها هزینه بپردازند. نمونه این موسسات موسسه «پورتیکو»، مستقر در شهر نیویورک، و CLOCKSS، مستقر در استنفورد است که هر 2 مجموعه‌ای از ناشران و کتابخانه‌ها را به عنوان مشتری به حساب می‌آورند.
اما در مواقعی که پول کم است، آرشیو کردن در اولویت قرار نمی‌گیرد، همانطور که معمولاً برای ناشران در تنظیمات کم منابع است.
«کیت ویتنبرگ»، مدیر عامل پورتیکو می‌گوید: آرشیو کردن محتوای علمی چیزی بیش از یک چالش بزرگ است، زیرا بسیاری از مجلات کوچک هستند و همواره در معرض خطرند. این مجلات زیرساخت‌های قوی برای پلتفرم‌ها و خدمات حفاظتی ندارند.
یکی دیگر از گزینه‌ها می‌تواند این باشد که موسسات و نهادهای تأمین مالی، آرشیو متن و داده‌ها را به عنوان یک الزام در پروژه‌های تحقیقاتی، همراه با انتشار مقالات، لحاظ کنند. این حداقل به معنای سپرده‌گذاری کار در مخازن سازمانی در مواردی است که چنین امکاناتی وجود دارد. در حالی که این کار را نمی‌کنند، اجباری کردن بایگانی، محققان و نهادهای تامین مالی آنها را وادار می‌کند تا سخت فکر کنند و راه حل‌هایی برای برآورده کردن نیازهای بایگانی بیابند.
اجباری کردن بایگانی همچنین دانشگاه‌هایی را که هنوز مخازن خود را راه‌اندازی نکرده‌اند تشویق می‌کند تا برای تأسیس آنها تلاش کنند.
«حسین سلیمان»، محقق کتابخانه‌های دیجیتال در دانشگاه کیپ تاون در آفریقای جنوبی می‌گوید: دانشگاه‌ها یکی از بادوام‌ترین عناصر جامعه ما هستند. اگر ما این امر را به طور گسترده اتخاذ کنیم، به یک مکانیسم حفاظتی برای دانش نسل فعلی ما تبدیل خواهد شد تا نسل‌های آینده بتوانند به آن دسترسی داشته باشند.
یک گزینه دیگر این است که کشورهای بیشتری «کتابخانه‌های سپرده قانونی» را پیاده‌سازی کنند - کتابخانه‌های کلیدی که نویسندگان یا ناشران موظف هستند آثار جدیدشان را در آنها ثبت کنند. این مفهوم در ابتدا به گونه‌ای ابداع شد که حداقل یک مؤسسه همیشه یک نسخه در دسترس عموم از هر کتاب منتشر شده داشته باشد، اما در برخی کشورها از آن زمان به بعد گسترش یافته و شامل آثار تحقیقاتی نیز می‌شود. گسترش بیشتر آن راه‌حل کاملی ارائه نمی‌دهد، زیرا یافتن مطالب بایگانی شده در سپرده قانونی آسان نیست - اما می‌توان آن را به عنوان حداقل مطلق انجام داد تا اطمینان حاصل شود که نسخه‌های بورس تحصیلی در صورتی که مبتکران آنها دیگر قادر به پشتیبانی از بایگانی نباشند همچنان وجود دارند.
هندریکس می‌گوید که هماهنگی بیشتر یا بهتر «بین بازیگران بزرگ در سطح جهانی» نیز مورد نیاز است. او می‌افزاید که «جهانی» نباید تنها به معنای غربی باشد.
دعوا بر سر تاریخ علم
افزایش دسترسی مردم به دانش و افزایش دیده شدن تحقیقات جدید به درستی یکی از محورهای سیاست پژوهشی- نشر جهانی است. و آرشیو کردن این دانش هسته اصلی آن است. همانطور که ایو می‌گوید: کل معرفت شناسی علم و تحقیق ما بر زنجیره پاورقی‌ها تکیه دارد. اگر دسترسی به این دانش محدودتر شود، پژوهش‌هایی که باقی می‌مانند تحت سلطه مؤسساتی مانند مؤسساتی در اروپا و ایالات متحده خواهند بود که بودجه لازم برای محافظت از تحقیقات خود را در آرشیو دارند. اکنون باید اقدامی انجام شود تا اطمینان حاصل شود که سوابق بورسیه تحصیلی که توسط همه، در همه جا، می‌تواند برای همیشه وجود داشته باشد.
انتهای پیام/
نظر شما