به گزارش خبرنگار فرهنگی ایسکانیوز، سیستان و بلوچستان رازهای زیادی را در دل خود پنهان دارد که شاید بهتر باشد بسیاری از آن ها هنوز هم به صورت یک راز در دل خاک باقی بمانند. این سرزمین کهن، به سرزمین اسطوره ها و افسانه های کشور نیز شهرت دارد. سرزمینی که رستمِ پهلوان از آن سر بر آورده است. امروز قصد داریم تا به گوشه ای از این سرزمین به نام شهر بمپور قدم بگذاریم. شهری که زمانی تمامی فعالیت های سیاسی و اجتماعی سیستان در آن رخ می داده، ولی امروزه نام و نشانی ندارد. بمپور جاذبه های تاریخی و طبیعی بسیاری دارد که در مطلبی جداگانه معرفی خواهند شد. امروز قلعه ساسانی باشکوه این شهر به نام قلعه بمپور را معرفی می کنیم.

بیشتر بخوانید:

گردشگری ایران / آرامگاه بابا کوهی شیراز

سیستان و بلوچستان، آثاری ارزشمند را در خود نهفته دارد. از شهر سوخته تا دهانه غلامان، دیدنی های استان سیستان و بلوچستان نشان‌دهنده قدمت این منطقه تاریخی هستند. قلعه بمپور در شهرستان ایرانشهر، یکی دیگر از آثار به‌جامانده از تمدن قدیمی بشر در این منطقه محسوب می‌شود که چشم‌ها از آن غافل مانده است.

کهن دژ بلوچستان سال‌ها است سردر گریبان دارد و روی از نخلستان‌های پایین دست برگردانده است. قلعه بمپور، این کهن دژ باستانی بلوچستان چیزی جز تلی از خاک نخواهد بود، اگر با دیدنش درنگ نکنیم و نیندیشیم؛ ویرانه‌ای بیش نخواهد بود، اگر نتوانیم با این میراث نیاکانمان ارتباط تاریخی و معنوی برقرار نکنیم.

تاریخچه قلعه بمپور

بر اساس مطالعات دیرینه‌شناس انگلیسی به نام بئاتریس دوکاردی، با بررسی سراشیبی تپه زیر قلعه، قدمت آن‌ را دوران آغازین تاریخ تخمین زده‌اند. در کاوش‌های باستانی با توجه به اشیا و ظروفی که از این تپه به‌ دست‌ آمده می‌توان تمدن اولیه سرزمین بلوچستان غربی را در این منطقه اثبات کرد، این تمدن واسطه‌ای میان تمدن‌های غربی ایران و تمدن کهن سند پاکستان بوده است. به اعتقاد این دیرینه‌شناس سفال‌های به‌ دست‌ آمده در بمپور به 2700 سال قبل از میلاد تعلق دارند؛ این آثار نشان‌ می‌دهند که سرسبزی و آبادانی این مکان در نتیجه خشک شدن تدریجی صورت گرفته است. شباهت بنای قلعه بمپور با سازه‌های دوره ساسانی واقع در منطقه کرمان مانند قلعه دختر و قلعه بم می‌تواند تاریخ اولیه این قلعه را تا دوره ساسانی به عقب ببرد. در سال 1396 اولین فصل کاوش و در سال 1397 دومین فصل کاوش در این منطقه صورت گرفت.

قلعه بمپور یکی از قلعه‌های نظامی مهم آسیا و جاهای دیدنی بمپور است که در ۲۴ کیلومتری غرب ایرانشهر، در بخش بمپور و در یک کیلومتری شمال شهر بمپور قرار دارد. این قلعه روی یک تپه مصنوعی بلند به ارتفاع ۸۰ متر واقع شده است.

بمپور قدیمی‌ترین نقطه باستانی بلوچستان است. بر اساس افسانه‌ها این نام برگرفته از نام بهمن پسر اسفندیار بوده که در ابتدا بهمن‌پور بوده و به مرور تغییر شکل یافته است. اما آثار مکتوب و نظریه‌های کارشناسان دوران باستان نشان می‌دهد که این نام برگرفته از نام پیشین شهر، بن پهل، به معنای شهر آخر بود و با گذشت زمان به بم پور تغییر پیدا کرد.

همچنین این قلعه زمانی بسیار طولانی مرکز حکومت کرمان و بلوچستان به شمار می‌رفت. قلعه بمپور یکی از قلعه‌های مهم نظامی آسیاست که در 24 کیلومتری غرب ایرانشهر و در شمال‌غربی شهر بمپور بر روی تپه‌ای مصنوعی قرار دارد و ارتفاع آن به 80 متر می‌رسد. این موقعیت استراتژیک موجب می‌شد تا حاکمان بتوانند دید گسترده‌ای به اطراف داشته باشند و حمله‌های دشمنان را خنثی کنند. علاوه بر موقعیت استراتژیک، قرارگیری قلعه بمپور در فاصله 2 کیلومتری تا رودخانه مزیت دیگر آن محسوب می‌شد.

دوران اسلامی

درباره ساخت این قلعه مردم محلی معتقدند که نادرشاه افشار دستور ساخت این بنا را به نصیرخان براهویی داده است، باستان‌شناسان آن‌ را متعلق به پادشاهان سلجوقی و دوران ساسانی و اشکانی می‌دانند. بر اساس نظریه یک جهانگرد اروپایی که در سال 1810 میلادی به منطقه بلوچستان سفر داشته، وی احداث این قلعه را بر اساس افسانه و روایت عامیانه بدین صورت بازگو کرده است که فرمانده ارتش عظیمی هنگام عبور از این راه به سواران خود دستور داد تا توبره اسبان را از خاک و گل پر کنند و روی هم بریزند.

تعداد بسیار زیاد سواران موجب شد تا پس از انباشت خاک‌ها تپه‌ای شکل بگیرد. اگرچه ممکن است این سخن کمی اغراق‌آمیز باشد، اما مروری بر ابعاد جغرافیایی تپه، نشان می‌دهد که خاک این تپه از مناطق دیگر به محل ساخت قلعه آورده شده است. محلی‌ها تاریخ ساخت این تپه را دوران حضرت سلیمان می‌دانند. این قلعه که کاربری نظامی داشته‌، حتی تا دوران معاصر نیز مورد استفاده بوده و برخی در آن زندگی می‌کردند اما پس از آن بخشی از قلعه در برخی درگیری‌ها تخریب و سپس بسته می‌شود.

این قلعه در زمان فرمانروایی سلجوقیان مورد استفاده بوده است. قلعه بمپور در دوران قاجار آسیب‌های فراوانی دید، در سال ۱۲۵۷ خورشیدی با شورش آقاخان محلاتی و حمایت محمدعلی‌خان (حاکم بمپور)، حبیب‌الله خان شاهسون (امیر توپخانه ارتش قاجار) به این قلعه یورش برد که این امر صدمات جدی به قلعه وارد کرد؛ اما کاملاً ویران نشد.

پس از آن در سال ۱۳۰۷ یک نیروی نظامی به سرکردگی سرتیپ امان‌الله خان جهان‌بانی قلعه را به توپ بست و این قلعه تاریخی را ویران کرد. بدین ترتیب قلب بلوچستان پس از قرن‌ھا اقتدار به ضرب توپ و خمپارہ از تپش افتاد و مرکزیت سیاسی بلوچستان از بمپور به فھرہ (ایرانشھر) منتقل شد. آنچه که امروز از این قلعه می‌بینید بازمانده این تهدیدها و آسیب‌هاست.