گروه اجتماعی ایسکانیوز- در یک دنیای با ارتباط مداوم جهانی، دنیایی که از لحاظ سیاسی چندپاره تر از همیشه شده است، رسانه‌ چگونه می‌تواند موفق عمل کند؟ نقش رسانه‌های سرگرم کننده‌ی جهانی شده چیست؟ برنامه‌های سرگرمی تلویزیونی و فیلم های هالیوود، هرچند ناخواسته، می توانند در گسترش باورهای حامی یا ضد کشور مبدا، یعنی آمریکا، سهم داشته باشند. اینترنت و به ویژه شبکه‌های اجتماعی دامنه‌ای از فرصت‌ها را جهت تعامل با اطلاعات و با یکدیگر در ورای مرزهای ملی، از طریق بسترهای جذاب، وب گاه و اتاق‌های گفت وگو که هزاران نفر در شمار بسیاری از کشورها را شامل می‌شوند، در اختیار کاربران قرار می‌دهد. اثرات این گونه رسانه‌های غیر سنتی یا غیر خبرنگاری بر آبشار اطلاعات و افکار، شایسته‌ی توجه علمی تری است.

یادداشت امیر فواد محسنی | ابعاد و اجرای دیپلماسی عمومی موفق

در یک مثال نزدیک‌تر، رادیو سوا (Radio SAWA)، نام یک شبکه رادیویی در خاورمیانه است. "سوا" در عربی به معنای "با یکدیگر" است. این شبکه رادیویی به طور 24 ساعته به زبان عربی در تمام روزهای هفته از سال 2002 مشغول به فعالیت است. این شبکه در پی آن است که از طریق ارائه اخبار تازه، اطلاعات و سرگرمی و پادکست آن در منطقه، ارتباط موثری با نسلِ جوان عرب زبان در خاورمیانه برقرار کند.

دفاتر این شبکه خبری با بودجه ای بیش از 35 میلیون دلاری در کویت، قطر، امارات متحده عربی و اردن راه اندازی شدند. مرکز پخش منطقه‌ای این شبکه رادیویی در دبی (امارات) واقع شده است. این رسانه با استفاده از موسیقی اقدام به تولید محتوا وجذب مخاطبِ جوان زیر 30 سال می‌کند. به طوری که حدود 50 دقیقه از هر ساعت را به پخش تناوبی آهنگ‌های پاپ عربی و آمریکایی اختصاص می‌دهد و بقیه زمان را به بولتن‌های خبری کوتاه تقسیم می‌کند. مبدع ایده ی رادیو سوا فردی است بنام "نورمن پاتیز" یک کارآفرین رسانه‌ای آمریکایی که معتقد است رسانه‌های منطقه‌ای عرب زبان در تخریب تصویر آمریکا در جهان عرب نقش دارند. او بر این باور بود که یک جنگ رسانه‌ای در جهان عرب آمیخته به تهییج و تحریک، پخش اطلاعات نادرست، سانسور دولتی و خودسانسوری در جریان است و آمریکا در این مسابقه حضور ندارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد با گذشت بیش از دو دهه از شروه فعالیت این شبکه رادیویی، این رسانه توانسته است جایگاه نافذ و خوبی در بین مخاطبین هدف خود ایجاد کند که با استفاده از ترفندهای رسانه‌ای نظیر موسیقی و برنامه‌های سرگرم کننده، نظر سنجی و توسعه مشارکت مردمی؛ تصویر بهتری از فرهنگ غرب را پیاده سازی نماید.  

دیپلماسی رسانه‌ای موفق به آن بر می‌گردد که کدام رسانه با چه ابزاری بتواند تمایل افراد برای استفاده از یک رسانه را بیشتر کند. عموم مردم تمایل بیشتری به مصرف محصولات رسانه‌ای دارند که آن را اعتمادپذیرتر می‌دانند. این اعتمادپذیری در این شبکه رادیویی با استفاده از ابزارهای متنوع رسانه‌ای تا حد خوبی ایجاد شده است. حال سوال اینجاست که اگر همین رسانه بخواهد در موضوع سیاسی یا اجتماعی کنش‌گری فعالانه کند و اقدام به جریان‌سازی نماید، چه میزان می‌تواند ضریب نفوذ اجتماعی در جامعه هدف خود ایجاد کند؟ پژوهش و نظر سنجی‌ها نشان می‌دهد نگرش عموم جوانان و دانشجویان به سیاست‌های خارجی آمریکا، متاثر از تولیدهای محتوایی این شبکه رادیویی در یک بازه زمانی مشخص مثبت تر از گذشته شده است. به این شکل است که دولت‌ها با استفاده از دیپلماسی رسانه‌ای منعطف و هوشمندانه، اهداف و برنامه‌های فرهنگی مورد نظر خود را به منظور تقویت قدرت نرم یا افزایش ضریب نفوذ اجتماعی در کشورهای هدف جا می‌اندازند.
در مثال ساده‌ی دیگری می‌توان به "BBC بنگاه خبر رسانی بریتانیایی" اشاره داشت که با ایجاد بخش‌های مختلف، سعی در طراحی، برنامه ریزی و تولید محتوا برای مخاطبین دسته بندی شده‌ی خود دارد:

•    BBC World News  شبکه خبری ۲۴ ساعته؛
•    BBC Prime  سرگرمی؛
•    BBC America برای مخاطبین آمریکایی؛
•    BBC Canada برای مخاطبین کانادایی؛
•    BBC Kids برای کودکان آمریکایی و کانادایی؛
•    BBC Lifestyle  فقط در هنگ کنگ و سنگاپور؛
•    BBC Knowledge  مختص هنگ کنگ، سنگاپور، اندونزی و استرالیا؛
•    UK.TV  مختص استرالیا و زلاندنو؛
•    People+Arts  مختص آمریکای لاتین، اسپانیا و پرتغال به زبان‌های اسپانیولی و پرتغالی؛
•    Animal Planet  حیات وحش؛
•    BBC Arabic  تلویزیون عربی بی‌بی‌سی از ۱۱ مارس ۲۰۰۸؛
•    BBC Persian  زبان فارسی مخصوص ایران و افغانستان.

کافی است نگاه دقیق تری به محتوای تولید شده هر یک از این بخش‌ها داشته باشیم. به جز بخش‌های سرگرمی (که خود توضیحاتی دارد)، سایر دپارتمان‌های خبری، هر کدام برجسته سازی خاص خود در انتخاب اخبار را دارند. به طوری که تیتر و لیدهای خبری که در بخش شرق آسیا استفاده می‌شوند از اساس با بخش فارسی یا آمریکایی متفاوت است. چرا که بر اساس دسته بندی‌های طراحی شده، برای هر بخش خوراک رسانه‌ای مشخصی در سیاست و برنامه ریزی‌های این رسانه در نظر گرفته شده است. در برخی مواقع این رسانه به حدی نفوذ اجتماعی خود را بالا می‌برد که خواسته و سخن مورد نظر خودش را برای جریان سازی بهترِ افکار عمومی، از زبان کارشناسان بین‌المللی، نخبگان محلی، سیاست مداران و صاحبان پایگاه‌های اجتماعی به جامعه هدف خود منتقل می‌کند. به نوعی همان‌طور که در کمی قبل تر اشاره شد، با این شیوه نسبت به جلب اعتماد عمومی و نقطه گذاری‌های اجتماعی به منظور جریان سازی و همسو کردن افکار عمومی اقدام می‌نماید. جدایی از این ابزارهای رسمی، امروزه فضاهای غیر رسمی همانند شبکه‌های اجتماعی نیز بیشتر نقش آفرینی می‌کنند و حتی اثرگذاری بهتری از خود در رویدادهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی باقی می‌گذارند که در یادداشت های بعدی به طور جداگانه به آن‌ها می‌پردازیم.

*کارشناس رسانه و مدرس دانشگاه