به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ اکتشافات فضایی دیگر در انحصار ابرقدرت‌ها نیست و بسیاری از کشورهای در حال توسعه هم‌اکنون وارد عرصه رقابت شده‌اند و ماهیت برنامه‌های فضایی را تغییر می‌دهند. در واقع، دموکراتیزه کردن اکتشافات فضایی اکنون به سرعت در حال پیشرفت است، زیرا کشورهای در حال توسعه در آسیا و آفریقا توانایی‌های فضایی خود را از طریق توافق‌نامه‌های دوجانبه بهبود می‌بخشند. هند، پاکستان، ترکیه، ایران و کشورهای ترک آسیای مرکزی (ازبکستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، و قرقیزستان) در حال سرمایه‌گذاری در فناوری‌های مرتبط با فضا، همکاری در ابتکارات فضایی و حتی ساخت تاسیسات پرتاب هستند.

البته کشورهای آفریقا در این رقابت با سرعت نجومی در حال پیشرفت است، نیروی محرکه اصلی مشارکت این کشورها دستیابی به اهداف اجتماعی-اقتصادی و زیست محیطی است. کشورهای آفریقایی در حالی که با کمک آمریکا و چین در حال پیشرفت قابلیت‌های فضایی خود هستند، به سمت کمتر شدن وابستگی به فناوری خارجی نیز حرکت می‌کنند.

به طور کلی باید گفت که تکامل مداوم بخش فضایی توسط چندین روند مرتبط با یکدیگر هدایت می‌شود که با رشد سریع تعدادی از کشورها به عنوان بازیگران اصلی فعالیت‌های فضایی از جمله شرکت‌های جدید مشخص می‌شود.

به گزارش موسسه سیاستگذاری فضایی اروپا، تکامل مداوم بخش فضایی توسط چندین روند مرتبط با یکدیگر هدایت می‌شود که با رشد سریع تعداد بازیگران انجام دهنده فعالیت‌های فضایی، از جمله شرکت‌های جدید و جدید مشخص می‌شود. طی ۱۰ سال گذشته، بیش از ۲۰ کشور آژانس فضایی ملی خود را تاسیس کرده‌اند و تعداد کشورهایی که حداقل یک ماهواره در مدار دارند، تنها در یک دهه از ۵۰ به ۸۲ رسیده است.

در حالی که بسیاری از فعالان جدید فضایی هنوز قابلیت‌های محدودی در دسترسی و بهره‌برداری از دارایی‌های فضایی دارند، برخی در حال انتقال سریع هستند تا به کشورهای فضایی تمام عیار یعنی کشورهایی با ظرفیت مشارکت مستقل در طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های فضایی تبدیل شوند. اگرچه این «کشورهای نوظهور در فناوری فضایی» اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند و ظرفیت فضایی و استقلال خود را با سرعتی متفاوت و در امتداد اولویت‌های متفاوت توسعه می‌دهند، انتقال آنها با نقاط عطف مهمی مشخص می‌شود؛ از جمله:

● اتخاذ یک سیاست یا استراتژی فضایی اغلب به دلیل ارتباط با کشوری که فعالیت‌های فضایی دارد

● تأسیس یک نهاد ملی که به طور خاص مسئول فعالیت‌های فضایی است (به عنوان مثال آژانس فضایی)

● ایجاد برنامه فضایی ملی با بودجه اختصاصی و پوشش پروژه‌های متعدد

● کسب قابلیت‌های فضایی از کشورهای ثالث برای اهداف ملی

● توسعه وسایل صنعتی داخلی برای توسعه و یا بهره‌برداری از سیستم‌های فضایی

● توسعه دسترسی داخلی به قابلیت‌های فضایی (به عنوان مثال فرودگاه فضایی و سیستم پرتاب)

● مشارکت در برنامه‌های بین‌المللی و یا دیپلماسی فضایی.

کشورهای نوظهور در فناوری فضایی کشورهایی تعریف می‌شوند که تلاش خود را در حوزه فضایی افزایش داده‌اند و در حال ایجاد ظرفیت‌های خودمختار گسترده برای دسترسی، فعالیت در فضا و بهره‌مندی از فعالیت‌های فضایی هستند. ظهور این کشورها در دهه گذشته به طور قابل توجهی سرعت گرفته است، زیرا بسیاری از آنها در حال افزایش جاه‌طلبی‌های خود در حوزه فضایی هستند. از میان این کشورها می‌توان به آرژانتین، برزیل و مکزیک در آمریکای لاتین، آفریقای جنوبی، مصر، عربستان سعودی، ایران و امارات متحده عربی اشاره کرد.

عصر Space ۲.۰

ما در آستانه عصر جدیدی در ماجراجویی بزرگ اکتشاف و توسعه فضا هستیم. بیش از نیم قرن پیش، بشر برای اولین بار اشیاء را به فضا پرتاب کرد و تقریباً ۵۰ سال پیش، فضانوردان برای اولین بار روی ماه قدم زدند. از آن زمان، ما مدار زمین را با شاتل‌ها، کپسول‌ها و ایستگاه‌های فضایی کاوش کرده‌ایم. روبات‌هایی را به مریخ، زهره، عطارد، مشتری، زحل و اورانوس فرستادیم. از یک دنباله دار نمونه‌برداری کردیم. تلسکوپ‌ها را به مدار فرستادیم. و بیشتر سیاره خودمان را ترسیم کردیم.

اما در عصر جدید یا نسخه دوم فضا، دیگر اکتشافات و برنامه‌های فضانوردی در حوزه انحصاری نهادهای دولتی مانند ناسا و دیگر آژانس‌های ملی نیست. بلکه اکتشافات فضایی به سرعت در حال خصوصی‌سازی است؛ با استارتاپ‌های کارآفرینی که تقویت‌کننده‌های موشکی عظیم، ماهواره‌ها، موتورهای موشکی، کاوشگرهای سیارکی، هواپیماهای اکتشافی و حتی فرودگرهای باری تجاری ماه را می‌سازند. این مرز جدید تحقیقات در مورد سیستم‌های پیشرانه و پشتیبانی از حیات پیچیده‌تر به زودی سفر به مریخ و مقاصد عمیق‌تر در منظومه شمسی را امکان‌پذیر خواهد کرد. همانطور که این فناوری‌ها به پیشرفت خود ادامه می‌دهند، عملاً هیچ محدودیتی برای پروازهای فضایی انسان و اکتشافات روباتیک وجود ندارد.

در حالی که جهان از زمان برنامه ماه آپولو برای «جهش غول‌پیکر» بعدی منتظر بوده، این نوآوری‌های مهم، که اکثر آنها با فناوری امروزی در اختیار ما هستند، شیوه زندگی ما را چه در فضا و چه در زمین تغییر خواهند داد. یک عصر فضایی جدید - و همراه با آن، عصر جدیدی از صلح و رفاه در زمین، و سکونت در فراسوی سیاره ما - می‌تواند متعلق به ما باشد.

آمریکا و چین پیشتاز مسابقه فضایی ۲.۰

سفرهای فضایی خصوصی در حال اوج گرفتن است و از سال ۲۰۱۴ حدود ۲۶۵ میلیارد دلار در استارتاپ‌های فضایی سرمایه‌گذاری شده است. طبق گزارش «اسپیس‌کپیتال»، تقریباً نیمی از این مبلغ به شرکت‌هایی در آمریکا و ۳۰ درصد دیگر در شرکت‌های چینی سرمایه‌گذاری شده است.

نسخه دوم فضا موج جدیدی از سفرهای فضایی را نشان می‌دهد. همانطور که گفتیم، رونق در درجه اول توسط شرکت‌های خصوصی شکل گرفته است، از جمله تعداد فزاینده‌ای از استارتاپ‌ها، که آخرین نوآوری‌های فناوری را با مدل‌های تجاری جدید ترکیب می‌کنند. در گذشته، سفرهای فضایی تقریباً به طور انحصاری توسط دولت تأمین می‌شد و توسط چند شرکت تأسیس شده مانند بوئینگ، ایرباس یا لاکهید مارتین و نورثروپ گرومن اداره می‌شد.

از زمانی که اسپیس‌ایکس در سال ۲۰۰۲ توسط ایلان ماسک، بنیانگذار تسلا، تأسیس شد، تاکنون شرکت پیشرو از نظر تعداد پرتاب فضاپیما است. این شرکت برای تعدادی از پروژه‌ها، از جمله ارائه پروازهای تامینی به ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) شناخته می‌شود، که اولین پرواز سرنشین‌دار آن در پایان ماه مه ۲۰۲۰ در آنجا لنگر انداخت.

در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۱، ‌اسپیس‌ایکس چهار گردشگر فضایی را به مدت سه روز به فضا برد و اولین ماموریت فضایی جهان بدون فضانورد حرفه‌ای را رقم زد. در دراز مدت، ‌اسپیس‌ایکس قصد دارد مریخ را استعمار کند.

رشد و توسعه فعالیت‌های فضایی در کشورهای نوظهور

براساس گزارش «تی‌آرتی ورلد»، کانال انگلیسی زبان رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه، کشورهای در حال توسعه آسیا و آفریقا توانایی‌های فضایی‌شان را از طریق توافق‌نامه‌های دوجانبه افزایش می‌دهند. هند، پاکستان، ترکیه و کشورهای ترک آسیای مرکزی در حال سرمایه‌گذاری در فناوری‌های مرتبط با فضا، همکاری در ابتکارات فضایی و حتی ساخت تاسیسات پرتاب هستند.

مصر با کمک کشور چین یک مرکز کامل تولید، نصب و آزمایش ماهواره ساخته و زمینه را برای صنعت هوافضای خود هموار کرده است. سودان اولین ماهواره خود را برای آزمایش علمی با موفقیت پرتاب کرده و الجزایر نیز در حال آماده شدن برای پرتاب اولین ماهواره تجاری خود است.

چین با ایجاد اولین مرکز خارج از کشور BeiDou در تونس، قابلیت خدمات جهانی سیستم موقعیت‌یابی BeiDou خود را گسترش داده است. آفریقای جنوبی و الجزایر در حال ساخت ایستگاه‌هایی با ظاهری مشابه هستند.

نیجریه و رواندا اولین کشورهای آفریقایی بودند که توافق‌نامه آرتمیس را امضا کردند. آرتمیس برنامه فضایی بین‌المللی با هدف فرستادن انسان‌ها از جمله نخستین زن و اولین فرد رنگین‌پوست به ماه و مقصد نهایی آن قطب جنوب ماه است. این پروژه به‌وسیله ناسا و شرکت‌های خصوصی صنایع هوافضای آمریکایی با همکاری آژانس فضایی اروپا، آژانس کاوش‌های هوافضای ژاپن، آژانس فضایی کانادا، سازمان فضایی ایتالیا، آژانس فضایی استرالیا، سازمان فضایی بریتانیا، سازمان فضایی امارات متحده عربی، سازمان فضایی ملی اوکراین و آژانس فضایی برزیل در حال اجراست. به طور خلاصه، دولت آمریکا این قرارداد را با حمایت ۲۳ کشور دیگر به منظور ترویج اکتشافات فضایی صلح آمیز امضا کرد.

شرکت تجاری اسپیس‌ایکس مستقر در آمریکا به آفریقای جنوبی کمک کرد تا ماهواره خود را با استفاده از موشک فالکون ۹ پرتاب کند. در ۳۰ ژانویه ۲۰۲۳، کشورهای آفریقایی آژانس فضایی خود را برای پیشبرد اکتشافات فضایی خود تاسیس کردند. این سازمان به عنوان مرکز همکاری‌های آتی بین آژانس‌های فضایی آفریقا عمل خواهد کرد و هماهنگی و اجرای سیاست فضایی آفریقا از وظایف اساسی این آژانس به شمار می‌رود.

کشورهای ترک آسیای مرکزی به دلیل اینکه بخشی از اتحاد جماهیر شوروی قدیم بوده‌اند، از هیبت حضور در فضا آگاه هستند. در همین راستا نیز سه کشور آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان هر کدام آژانس‌های فضایی و شرکت‌های خصوصی خود را تاسیس کرده‌اند و ۱۱ ماهواره فعال دارند. قزاقستان از نظر فناوری پیشرفته ترین آنهاست. این کشور تاکنون نانوماهواره را با موفقیت توسعه داده و آماده ارائه این خدمات به کشورهای دیگر است. قزاقستان با مغولستان و ازبکستان برای توسعه ناوگان مداری همکاری می‌کند. قزاقستان علاوه بر پیشرفت فناوری فضایی، فعالانه از همکاری‌های بین‌المللی حمایت می‌کند.

در همین حال، ترکیه به دلیل همکاری سریع خود با آژانس‌های فضایی بین‌المللی برای پرتاب و توسعه ماهواره‌های خود نقش فعالی ایفا می‌کند. آخرین موفقیت دولت ترکیه به فناوری‌های مبتنی بر فضا، از جمله GPS ترکیه، بهبود دوربین‌های رایانه‌ای، چهار سایت پرتاب ماهواره و ماهواره‌های Gokturk ۳ با وضوح بالا گره خورده است.

آژانس فضایی ترکیه (TUA) یک برنامه استراتژی ۱۰ ساله با ۱۰ هدف برای ورود به رقابت فضایی ایجاد کرده است. این اهداف شامل ارسال اولین فرد ترک به فضا، ایجاد اولین ماهواره رصدی و رسیدن به ماه است. مهم ترین هدف ایجاد یک سیستم موقعیت یابی و زمان بندی منطقه‌ای است.

ترکیه قراردادهای دوجانبه متعددی را با سایر کشورهای در حال توسعه امضا کرده است. کمیسیون تحقیقات فضا و جو فوقانی (SUPARCO) پاکستان و صنعت هوافضای ترکیه توافق‌نامه همکاری برای توسعه پروژه‌های ماهواره‌ای و فضایی امضا کرده‌اند. ترکیه علاوه بر امضای یادداشت تفاهم در زمینه سیستم‌های فضایی و ماهواره‌ای با السالوادور، اولین قرارداد صادرات ماهواره خود را با یک شرکت آرژانتینی امضا کرده است. این کشور با امارات نیز سندی را در مورد استفاده صلح‌آمیز از فضا، علوم فضایی، فناوری و کاربردهای آن امضا کرده است.

ترکیه در کنار مشارکت با بازیگران دولتی، با شرکت‌های خصوصی مانند اسپیس‌ایکس برای تولید موشک و سایر فناوری‌های اکتشاف فضایی همکاری کرده است. در واقع، اسپیس‌ایکس ماهواره «تورک‌ست ۵A» را در سال ۲۰۲۱ برای ترکیه پرتاب کرد. علاوه براین، اولین مینی‌ماهواره ترکیه با نام «Grizu-۲۶۳A» که توسط تیم فضایی دانشگاه «بولنت اجویت» ساخته شده، در سال ۲۰۲۲ با موشک فالکون ۹ اسپیس‌ایکس پرتاب شد. این کشور فعالیت‌های فضایی خود را به شدت گسترش داده است و حتی برای آموزش و ارائه خدمات پرواز برای مسافران فضایی ترکیه با یک شرکت تجاری زیرساخت فضایی مستقر در آمریکا به نام «آکسیوم اسپیس» -که سفرهای خصوصی به ایستگاه فضایی بین‌المللی را انجام می‌دهد- قراردادی امضا کرده است.

با نگاهی به جنوب آسیا، چشم‌انداز فضایی هند اساساً مبتنی بر همکاری در فضا است. هدف اصلی آنها همکاری با کشورهای در حال توسعه برای جایگزینی ایستگاه فضایی بین‌المللی یا چیزی شبیه به آن است. هند بیش از ۲۳۰ قرارداد با ۶۰ کشور و پنج سازمان بین المللی -از جمله ساخت و ساز ماهواره تا ظرفیت سازی- دارد.

هند سال گذشته با مصر در صنعت فضایی همکاری کرد و فرصت‌های استراتژیک خود را گسترش داد. هند برای دستیابی به اهداف بلندمدت خود، مشابه آنچه چین و آمریکا انجام داده‌اند، بخش خصوصی را در بخش فضایی ادغام می‌کند. این امر هند را به عنوان یک بازار اینترنت ماهواره‌ای در حال ظهور با انگیزه بالقوه درآمد سالانه یک میلیارد دلاری قرار می‌دهد.

بیشتر بخوانید:

امارات متحده عربی به دنبال سرنخ‌های حیات در فضا

وقتی نوبت به بخش فضایی در حال رشد منطقه می‌رسد، هند در حال گسترش قابلیت‌های هوافضای خود برای حمایت از رشد کشورهای آسیایی است. این توانایی استفاده از فناوری کم‌هزینه را برای ساخت و پرتاب «کیوب‌ست ۱۰۴» به مدار در یک ماموریت نشان می‌دهد. این امر به تنهایی بیانگر آن است که کشورهای در حال توسعه می‌توانند بدون تکیه بر حمایت بازیگران فضایی بین‌المللی این کار را انجام دهند.

پاکستان اولین کشور آسیای جنوبی و مسلمانی بود که در سال ۱۹۶۲ وارد رقابت فضایی شد، ولی به دلیل فقدان تحقیقات، فناوری و اراده سیاسی در این مسیر پیشرفتی نکرد. امروزه، توانایی ساخت و استقرار ماهواره‌های داخلی، هدف اصلی چشم‌انداز فضایی ۲۰۴۰ پاکستان است. چین برای دانش فضایی رو به رشد خود به بازاری نیاز دارد و پاکستان برای ایجاد صنعت فضایی خود به کمک نیاز دارد. در نتیجه این موضوع مسیر جدیدی را برای همکاری‌های فضایی بین این ۲ کشور باز کرده است.

به غیر از ترکیه، پاکستان با تایلند و امارات متحده عربی نیز برای تولید ماهواره و سایر فناوری‌های فضایی مشارکت دارد. یکی از مسائل مهم کنونی پاکستان کمبود منابع مالی است، اما همکاری در صنعت فضایی با کشورهای فوق می‌تواند برایش بسیار سودمند باشد. پاکستان با کمک چین، مشتاق فرستادن فضانوردان به فضا است. تلاش‌های چین برای گسترش همکاری‌های فضایی با پاکستان شامل ساخت یک مرکز فضایی و پرتاب ماهواره‌های پاکستانی اضافی است.

کشورهای در حال توسعه بیشتر به محیط‌های همکاری برای گسترش قابلیت‌های غیرنظامی-نظامی فضایی خود علاقه‌مند هستند. در مقابل، ابرقدرت‌های موجود روی توسعه سلاح‌های ضد بالستیک و بازدارندگی فضایی برای محافظت از دارایی‌های فضایی خود تمرکز می‌کنند. این امر در نهایت باعث کاهش اتکای کشورهای در حال توسعه به قابلیت‌های فضایی آمریکا می‌شود، زیرا کشورهای در حال توسعه اقتصاد فضایی جهانی را در زمینه‌هایی مانند اکتشاف فضا، ماهواره‌های کوچک، ساخت ایستگاه‌های فضایی و فناوری‌های مرتبط با فضا پیش می‌برند.

علاوه بر این، موضوع زباله‌های فضایی و قوانین بین‌المللی فضایی به دقت مورد توجه قرار خواهد گرفت تا شکاف‌های موجود در معاهده ماه، معاهده فضای ماورای جو و سایر موافقت‌نامه‌های سطح ملی پر شود.

کشورهایی که قادر به پرتاب موشک‌های فضایی هستند

کره جنوبی حدود ۲ سال پیش به باشگاه کاملاً انحصاری کشورهایی پیوست که توانایی پرتاب موشک‌های فضایی با استفاده از فناوری داخلی را دارند. «موشک نوری» این کشور با موفقیت از گوهونگ با حمل ماهواره‌های کوچک‌تر و همچنین یک ماهواره محموله بار ۱/۳ تنی به پرواز درآمد و توانایی بارگیری ماهواره‌های بالای یک تن را نشان داد.

تنها هفت کشور در جهان تاکنون این قابلیت را توسعه داده‌اند. طبق تحقیقات «استاتیستا»، تنها ۱۳ کشور و آژانس فضایی اروپا از لحاظ تاریخی موشک‌های فضاپیما را توسعه داده‌اند. تنها ۱۱ مورد از این برنامه‌ها امروزه فعال هستند، از جمله برنامه‌های روسیه و اوکراین که ادامه برنامه فضایی شوروی سابق هستند. برنامه‌های اروپایی در بریتانیا و فرانسه به پایان رسیده است و کشورهای منطقه از سال ۱۹۷۹ در برنامه ESA (آژانس فضایی اروپا) همکاری می‌کنند.

برنامه‌های موشکی آسیایی در واقع یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های فعال در جهان هستند، برنامه‌های چینی و ژاپنی به سال ۱۹۷۰ و برنامه هندی به سال ۱۹۸۰ بازمی‌گردد. کره جنوبی با آمریکا، روسیه، هند، ژاپن، چین، امارات متحده عربی و ترکیه آرزوی فرود دوباره روی ماه را در سر می‌پروراند.

همانطور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، ایران یکی از این کشورهاست که در سال ۲۰۰۹ موفق به پرتاب موشک خود شده است.

انتهای پیام/