به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ روسای دانشگاه‌ها عرق خاصی به رتبه‌بندی‌های دانشگاهی که به ویژه توسط تایمز و شانگهای ارائه می‌شود، دارند. چون این رتبه‌بندی‌ها هم بر تقاضای دانشجویان سرتاسر جهان تاثیر می‌گذارد و هم جذب اساتید بااستعداد و کمک و پشتیبانی مالی افراد ثروتمند را توجیه می‌کند. البته خیلی از روسای دانشگاه‌ها علیه این رتبه‌بندی‌ها انتقاد دارند و حتی از فهرست شدن کناره‌گیری می‌کنند، اما در نهایت این رتبه‌بندی بسیار تاثیرگذارند.
در این میان، یک تغییر اساسی در داده‌های زیربنایی رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان در شرف وقوع است که تا حد زیادی به نفع موقعیت چین به نظر می‌رسد. به طور مثال، در اوایل سال 2024، مرکز مطالعات علم و فناوری دانشگاه لیدن رتبه‌بندی جدیدی را منتشر کرد که در آن از منابع داده باز در کنار فهرست سنتی مجلات نخبه‌ای که استاندارد بودند، استفاده کرده است. نتایج نشان می‌دهد که جهان برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها وارونه شده است.
زمانی لیست دانشگاه‌های برتر و تاثیرگذار علمی تحت سلطه دانشگاه‌های آمریکا و بریتانیا از جمله کمبریج، استنفورد، هاروارد و MIT بود، اما هم‌اکنون از 10 دانشگاه برتر دنیا با تاثیر علمی بالا 6 دانشگاه متعلق به چین است.
این تحول چه معنایی برای درک حکمرانی علمی دارد؟ پیشرفت سریع چین در علم و فناوری، که با سرمایه‌گذاری در تحقیقات و قدرت دانشگاه‌ها پیش می‌رود، آمریکا و سایر کشورها را نگران کرده است. نگرانی‌ها در مورد اینکه آمریکا ممکن است مزیت رقابتی خود را به یک رقیب قاطع از دست بدهد، با پیامدهای بالقوه برای امنیت ملی، موقعیت اقتصادی و نفوذ جهانی افزایش یافته است. این رتبه‌بندی‌های جدید احتمالا زنگ خطر بیشتری را ایجاد خواهد کرد.
دامنه وسیع‌تر از منابع بیشتر
رتبه‌بندی‌ها به شدت از ارزیابی‌های کمی به نام «شاخص‌ها» استفاده می‌کنند. نگاهی به معیارهای تأثیرگذار رتبه‌بندی شانگهای نشان می‌دهد که ورودی‌های ارزیابی آن شامل «مقالات نمایه‌شده در شاخص‌های استنادی اصلی» است. شاخص‌های محبوب از مجموعه‌ای از مجلات علمی مانند «سل»، «لنست» و «کمیکال ریویو» استخراج می‌شوند. مشهورترین نمایه‌ای که اطلاعات مربوط به این مجلات و مجلات دیگر را جمع‌آوری می‌کند «شاخص استناد علمی وب آو ساینس» یا SCI است که محصول استانداردسازی دقیق و غنی‌سازی داده‌ها توسط «کلاریویت» است.
از آنجا که SCI تنها بخشی از مقالات منتشر شده در سرتاسر جهان را مد نظر می‌گیرد، بسیاری از صاحبنظران انحصار و تعصب غربی آن را محکوم می‌کنند. اما موضوع اینجاست که تنظیم دقیق این رتبه‌بندی آن را به یک استاندارد طلایی برای نمایه‌سازی دانشگاهی تبدیل می‌کند و مجلات و نویسندگان مقالات آرزوی پیوستن به آن را دارند.
اما اتکا به پایگاه داده دقیق با معرفی رتبه‌بندی مبتنی بر داده بازهایی مانند OpenAlex به اوج رسیده است. OpenAlex مدعی است که از پایگاه داده‌ای مبتنی بر 100 هزار مجله معتبر و با شیوه‌ای ویرایشی بسیار متفاوت برای رتبه‌بندی‌هایش استفاده می‌کند و این در حالی است که SCI تنها از داده‌های 9 هزار و 200 مجله استفاده می‌کند. به غیر از این، تمام داده‌های OpenAlex با هدف در دسترس قرار دادن تحقیقات رایگان در اختیار عموم قرار گرفته است. ولی نکته منفی این است که پایگاه داده این رتبه‌بندی شامل شبکه گسترده‌تر مجلات غارتگری می‌شود که از محققان سوء استفاده و کیفیت و یکپارچگی ارتباطات علمی را تضعیف می‌کنند.
بازتاب بهره‌وری تحقیقاتی چین
حجم مقالات علمی ارائه شده در پایگاه‌های اطلاعاتی باز تأثیر زیادی بر موقعیت چین در رتبه‌بندی منبع باز دارد. محققان چینی مجموعه وسیعی از مقالات را تولید می‌کنند که برخی به زبان انگلیسی و برخی به زبان چینی هستند. در واقع تخمین زده می‌شود که 50 درصد از مقالات دانشمندان چینی به زبان انگلیسی و 50 درصد به زبان چینی است. از سوی دیگر، از آنجا که چین در دهه‌های اخیر سرمایه‌گذاری بیشتری در آموزش انجام داده و ظرفیت علمی و مهندسی خود را افزایش داده است، افراد بیشتری مقالات علمی می‌نویسند و منتشر می‌کنند.
براساس داده‌های یونسکو، چین در دهه 1980 تعداد بسیار کمی دانشمند داشت، ولی در سال 2023 تعداد دانشمندان و مهندسان این کشور به 2/2 میلیون نفر رسیده است. به همین منوال، تولیدات علمی مقالات علمی و مهندسی چین افزایش بسیار سریعی را از دهه 1990 نشان می‌دهد و رشد آن از همه کشورهای دیگر پیشی گرفته است. البته کیفیت از نظر کمی عقب افتاده است، اما چین از نظر تعداد کل انتشارات علمی در وب آو ساینس از آمریکا پیشی گرفته است و تغییری در حکمرانی علمی نشان می‌دهد که از زمان پیشی گرفتن آمریکا از بریتانیا در سال 1948 دیده نشده است.
محققان با شمارش انتشارات علمی چین در سال 2010 به این نتیجه رسیدند که بین سال‌های 2000 تا 2009 چین حدود یک میلیون مقاله علمی منتشر کرده است که توسط وب آو ساینس ثبت نشده است. این بدان معناست که آنها در رتبه‌بندی‌های سنتی به حساب نیامده‌اند. در حالی که این انتشارات در پایگاه‌های اطلاعاتی باز جدید شمارش می‌شوند. بسیاری از مقالات گنجانده شده در مجلات منبع باز یا دسترسی آزاد با کیفیت بالا در نظر گرفته نمی‌شوند. با این وجود، آنها بخشی از پرونده مکتوب می‌شوند.
اخیرا خدمات انتشارات با دسترسی آزاد به سرعت رشد کرده‌اند و زمان انتشار سریعی را ارائه می‌دهند، اما سوالاتی در مورد کیفیت مجلات آنها وجود دارد. و این در حالی است که در خدمات انتشارات بازی مانند MDPI و Frontiers در مقایسه با سایر کشورها، نام نویسندگان چینی بسیار زیادی به چشم می‌خورد.
به طور کلی، خدمات دسترسی آزاد اغلب شامل محتوایی از کارخانه‌های مقاله‌سازی می‌شود. منظور از کارخانه‌های مقاله‌سازی سازمان‌های غیرقانونی هستند که مشتریان آنها محققانی هستند که به دنبال راهی آسان برای انتشار در مجلات بین‌المللی هستند؛ بدون اینکه واقعا تحقیقی انجام داده باشند. علیرغم نگرانی‌ها در مورد شهرت و شیوه‌های ویرایشی این ناشران و سردبیران، نظارت کمی روی آنها وجود دارد. این خدمات جهان انتشارات را با تعداد زیادی مقاله با کیفیت پایین پر کرده است.
پژوهشگران چینی و موسسات حامی آنها برای انتشار در مجلات بین‌المللی، حتی آنهایی که توسط ناشران مشکوک میزبانی می‌شوند، ارزش زیادی قائل می‌شوند. شیوه‌های پراستناد کردن مقالات- زمانی که نویسندگان از آثار هموطنان خود برای بالا بردن نمایه‌های استناد خود استناد می‌کنند - برای ارتقای عملکرد چین، میزان امتیاز آنها را تغییر می‌دهد.
با این حال، چین در حال تلاش برای رسیدگی به اقدامات بدخیم است. به اعتبار خود، دولت چین اخیراً اعلام کرد که 17 هزار مقاله که یکی از نویسندگان آنها چینی است، ری‌ترکت یا سلب اعتبار شده است. وقتی مقاله‌ای جهت چاپ به مجله‌ای ارسال می‌شود، این مقاله بارها توسط داوران علمی مجله قبل از چاپ، بررسی می‌شود. علیرغم این بررسی‌ها، این احتمال وجود دارد که حتی بعد از چاپ مقاله یا نمایه شدن در پایگاه داده‌های مهم، اشکالاتی در مقاله وجود داشته باشد که اعتبار مقاله را زیر سوال می‌برند و لازم است مقاله باز پس گرفته شود. باز پس گرفتن (Retraction) روشی است که به خوانندگان مقاله هشدار می‌دهد که گرچه مقاله چاپ شده است، اما محتوای آن اشکالات اساسی دارد و اعتبار لازم را ندارد. وقتی مجله، مقاله‌ای را ری‌ترکت می‌کند به این معنی است که از رخداد اشتباه در ساحت علم می‌خواهد جلوگیری کند و ری‌ترکت شدن مقاله صرفاً بازگشت به صفر است.
بیشتر بخوانید:
چرا مقالات سلب اعتبار می شوند؟
از این رو، دولت چین تمام تلاش خود را می‌کند تا کیفیت مقالات علمی خود را ارتقا دهد و از این رو، پرداخت‌های دولتی به محققان برای چاپ مقالات در مجلات رتبه‌بندی شده رو به زوال است.
با همه این اوصاف و علیرغم مشکلات کیفی، اعداد به تنهایی چین را در لیست‌های رتبه‌بندی بالا می‌برد. این تغییر سریع موقعیت چین را نسبت به سایر نقاط جهان افزایش خواهد داد. این افزایش به خودی خود منعکس کننده تغییر در کیفیت، وضعیت یا خروجی نیست، اما همچنان آتش کسانی که از ظهور چین در محافل علم، فناوری و نوآوری جهانی نگران شده‌اند را شعله‌ور می‌کند و شاید رتبه‌بندی‌ها را بیشتر زیر سوال ببرد.
انتهای پیام/
نظر شما