چایخانه‌ها همدان نه فقط جا نوشیدنِ چای که قلبِ فرهنگ بازار بودند. این‌ها نهادها اجتماع غیرِ رسمی بودند که شریانِ حیات گفتمانِ شفاهی را در شهر حفظ میکردند. دکان‌هایی کم نور و پر از بخار که صدا قلیان و ناله‌ نقال‌ها درهم میآمیخت. این مکان‌ها فرهنگِ روای بازار بودند. جایی که بازاریان با هم گره‌ها کسب و کار را باز میکردند و دل‌ها خسته با شنیدنِ حماسهِ فردوسی صیقل مییافت.

باید با افسوسِ عمیق به امروز نگریست. چایخانه‌ها قدیم ما یا به انبارِ متروک تبدیل شده‌اند یا زیرِ موجِ تهاجمِ کافه‌ها امروز بی‌روح محو گشته‌اند. نسلِ جدید قهوه فوری و موسیق پر سر و صدا مدرن را بر سماورِ مس دیرجوش و شاهنامه خوان محزونِ نقال ترجیح داده است. این انتخاب نه فقط یک تغییرِ سلیقه که یک گسستِ فرهنگ عمیق است. این نشان میدهد که زبانِ سنت نتوانسته خود را به ابزارها ارتباط امروز مجهز کند.

روایتِ اینجا داستانِ مرگِ شفاهی است. نقالان آخرینِ نگهبانانِ حافظه جمعی بودند. آنها با صدا گرمشان تاریخِ ملی و اسطوره‌ها بومی را به زندگ روزمره پیوند میزدند. اما امروز چه کسی حوصله‌ شنیدنِ شعرِ بلندِ حماسی را دارد؟ تلویزیون و اینترنت روایتگرِ جدیدِ ما شده‌اند که قصه‌هایشان کوتاه و سطحی است. چایخانه‌ها خاموش نمادِ فراموش حافظه جمعی هستند. فضایی که در آن سنتِ گوش دادن به نفعِ تک گویی‌ها مجازی کنار گذاشته شده است.

این مکان‌ها فراتر از استراحت بودند. چایخانه یک مکانِ اقتصاد اجتماع چند وجهی بود. محلی برا مذاکرهِ روزانه و انتقالِ تجربه. استادکاران و بازرگانان در این فضاها با هم می نشستند و نظامِ اخلاق بازار را بازتولید میکردند. با حذفِ این پاتوق‌ها رشته‌ها اعتمادِ بازار نیز سست شد. امروز گفتگوها به پیام‌ها کوتاهِ مجازی محدود شده و گرما و صمیمیتِ برخوردِ رو در رو از دست رفته است.

باید این میراثِ گمشده را احیا کنیم. نه فقط به شکلِ موزه که به شکلِ فضاها فعالِ امروزی. تبدیلِ چایخانه‌ها باقی مانده به پاتوق‌ها چند منظوره که در آن سنتِ داستان گویی با نیازها فکر نسلِ جوان ترکیب شود. یک سرمایه‌گذار فرهنگ هدفمند برا آموزشِ نقالانِ جدید و حمایت از نشست‌ها ادب شفاهی. بیدار این فرهنگ نجاتِ هویتِ بوم شهر است.

پیشنهاد مشخص: ایجادِ «کافه‌ها حماسه» در بافتِ سنت بازار. فضاهایی که دکوراسیون و سرویسِ آن‌ها مدرن است اما برنامه هفتگ آن‌ها شاملِ نقال خوان کوتاه و موسیق اصیل باشد. اینگونه میتوان جذابیتِ بصر امروز را با ارزشِ محتوای دیروز ترکیب کرد. همدان شایسته حفظِ میراثِ روای خود است.

انتهای یادداشت/